Etik

Ebelerin kültürlerarası duyarlılıklarının vicdan algılarına etkisi olumlu yöndedir. Yapılan bir araştırmada, ebelerin kültürlerarası duyarlılık seviyelerinin artması ile vicdan algılarının da yükseldiği belirlenmiştir.

Dharması yüksek insan, Hinduizm, Budizm ve Jainizm gibi Doğu felsefelerinde evrensel düzen ve etik yaşam prensiplerine uygun yaşayan kişiyi ifade eder. Bu kavram, bireyin doğasına, yeteneklerine ve toplumsal rollerine uygun olarak hareket etmesini, başkalarına zarar vermekten kaçınmasını ve doğayla, insanlıkla ve kozmik düzlemle uyumlu olmasını içerir.

Byrd'ın Hemşirelere Yönelik Etik Duyarlılık Testi (BHYEDT), hemşirelerin etik duyarlılığını ölçmek amacıyla Byrd tarafından 2006 yılında geliştirilmiş bir araçtır. Bu test, 10 maddelik likert tipi (1-3) bir ölçek olup, hemşirelik uygulamalarındaki var olan etik ikilemleri kapsayan 10 senaryodan oluşmaktadır. Testten alınan puanlar; 10-16 puan düşük, 17-23 puan orta, 24-30 puan yüksek etik duyarlılık olarak değerlendirilmektedir.

Etik ilkelerin ihlali sonucunda karşılaşılabilecek durumlara bazı örnekler şunlardır: 1. Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılması: Bir makam sahibinin görevini ve yetkilerini ailesine veya çevresine menfaat amacıyla kullanması, güven ve dürüstlük gibi kavramları ortadan kaldırır. 2. Yalan söyleme ve intihal: Sınavlarda veya ödevlerde yalan söylemek ve başkalarının çalışmalarını izinsiz kullanmak, güvenin kaybolmasına ve yasal sonuçlar doğurmasına yol açar. 3. Sosyal medyada istismar: Sosyal medyada başkalarını hedef alarak küfürlü veya aşağılayıcı mesajlar yayımlamak, psikolojik zararlara neden olabilir. 4. Çıkar çatışması: Kamu görevlilerinin, iş ilişkisi bulunan kişilerden çıkar sağlaması, etik ilkelere aykırıdır ve yasal suç teşkil edebilir. 5. Tarafsızlık ihlali: Hâkimin, dava taraflarından birine önceden görüş belirtmesi veya kişisel olarak düşmanlık beslemesi, tarafsızlık ilkesini zedeler.

Yapay zekanın sanat yapması etik açıdan bazı soruları beraberinde getirmektedir. Başlıca etik sorunlar şunlardır: 1. Telif Hakları ve Fikri Mülkiyet: Yapay zeka tarafından üretilen eserlerin fikri mülkiyet hakkı kime aittir? Algoritmayı geliştiren mi, kullanan kişi mi yoksa dolaylı yoldan esere ilham olan sanatçılar mı? 2. İnsan Yaratıcılığına Meydan Okuma: Yapay zeka, insan emeğini otomasyona çevirme potansiyeline sahiptir ve bu durum sanatın özündeki yaratıcı süreci değersizleştirebilir. 3. Manipülasyon ve Sahtecilik: Yapay zeka, bir sanatçının üslubunu taklit ederek sahte eserler yaratabilir veya tarihi gerçekleri çarpıtacak görsel içerikler üretebilir. 4. Veri Kullanımında Şeffaflık: Yapay zekanın öğrenim süreçlerinde kullanılan veri setlerinin şeffaf bir şekilde açıklanmaması ve bu verilere katkıda bulunan sanatçılardan izin alınmaması etik sorunları derinleştirir. Çözüm önerileri arasında, veri kullanımında şeffaflık, insan ve yapay zeka iş birliği, hukuki düzenlemelerin güncellenmesi ve etik eğitim yer almaktadır.

Fairplay konusu, iki farklı bağlamda ele alınabilir: 1. Spor ve Rekabet: Fairplay, spor müsabakalarında etik değerleri, saygıyı, dürüstlüğü ve rekabetin adil koşullar altında gerçekleşmesini ifade eder. 2. Film: 2023 yapımı "Fair Play" filmi ise, bir finans firmasında terfi fırsatı ortaya çıktığında, özel hayatlarında birlikte olan bir çiftin ilişkisinin nasıl değiştiğini konu alır.

İnsan Araştırmaları Etik Kurulu, insanlarla veya insanlar üzerinde yapılacak deney, inceleme ve alan araştırmalarının evrensel bilim ahlakına uygunluğunu değerlendirmek amacıyla kurulan bir kuruldur. Bu kurulun görevleri arasında: - Araştırmaların, katılımcıların beden ve ruh sağlığını tehdit etmeden gerçekleştirilmesini sağlamak; - Araştırmaya veri sağlayan katılımcıların haklarının korunması ve zarar görmelerinin önlenmesi; - Katılımcıların bilgilendirilmiş olarak onaylarının alınması; - Araştırmaları etik yönden değerlendirerek uygun olup olmadığı konusunda karar vermek yer alır. Etik kurullar, genellikle üniversitelerin senatoları tarafından oluşturulur ve öğretim üyeleri gibi uzmanlardan oluşur.

İş yerinde bazı hediyeler yasak olarak belirlenmiştir. Bu yasaklar, genellikle etik kurallar ve çıkar çatışması önlemek amacıyla uygulanır. Yasak olan hediye türleri şunlardır: 1. Mali değeri yüksek hediyeler: Para, mücevher, elektronik cihazlar gibi. 2. Görevle ilgili ilişkilerden kaynaklanan hediyeler: İş ilişkisi içinde bulunulan kişi veya kurumlardan gelen hediyeler. 3. Yılbaşı ve benzeri özel günlerde verilen hediyeler: Genel olarak kamu görevlileri için yasaklanmıştır. 4. Makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler: Taşınır veya taşınmaz mal veya hizmet alım-satımında piyasa fiyatına göre yapılan işlemler. Her kurumun kendi içinde belirlediği etik kurallar ve hediye kabul politikaları olabileceğinden, çalışılan kurumun politikalarına uymak önemlidir.

Etik değerler açısından çevre sorunları şunlardır: 1. Sürdürülebilir Kalkınma: Mevcut kaynakların hem günümüzde hem de gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde sürekliliği. 2. Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO): GDO'lu ürünlerin insan sağlığı ve ekosistem üzerindeki öngörülemeyen etkileri. 3. Aşırı Tüketim: Kaynakların aşırı kullanımı ve bu durumun diğer türler ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri. 4. Küreselleşme ve Devlet Politikaları: Ekonomik kalkınma için çevrenin sömürülmesi ve bunun yol açtığı eşitsizlikler. 5. İklim Değişikliği: Fosil yakıtların kullanımı ve ormansızlaşma gibi insan faaliyetlerinin neden olduğu küresel iklim değişikliği. Bu sorunlar, çevre etiğinin temel prensiplerinden olan doğanın korunması, biyolojik çeşitliliğin muhafazası ve ekolojik adaletin sağlanması ile çelişmektedir.

Psikologlar, tanıdıklarına danışmanlık yapamazlar. Mesleki etik kurallar gereği, terapist ve danışan arasında sadece profesyonel bir ilişki bulunmalıdır.

Faydacılığın temel ilkeleri şunlardır: 1. Yararcılık (Utilitarizm): En büyük toplam fayda veya mutluluk sağlayan seçenek veya eylemin en iyi seçenek olduğunu savunur. 2. Sonuç Odaklılık: Eylemlerin veya düşüncelerin sonuçlarına odaklanır; bir eylemin veya inancın değeri, o eylemin veya inancın getirdiği sonuçlarla belirlenir. 3. Evrenselcilik: Farklılaşan tercihleri ve değerleri aşarak, evrensel olarak en fazla fayda sağlayan eylemleri veya düşünceleri en iyi seçenek olarak kabul eder. 4. Nicelik ve Nitelik: Faydaların hem miktarını (ne kadar çok insanın fayda sağladığı) hem de niteliğini (faydaların türü veya kalitesi) dikkate alır. 5. Herkesin Mutluluğu Eşittir: Herkesin mutluluğunun eşit öneme sahip olduğunu savunur.

Bireyler arası ilişkilerde dikkat edilmesi gereken bazı etik ilkeler şunlardır: 1. Dürüstlük: Her durumda karşı tarafa karşı dürüst olabilmek. 2. Objektiflik: Tarafsız bir şekilde, hiçbir çıkar göz etmeksizin davranabilmek. 3. Adillik: Haklının yanında, haksızın karşısında olmak; zengin-fakir, güçlü-güçsüz ayrımı yapmadan herkese eşit davranmak. 4. Eşitlik: Tüm bireylerin eşit hak ve özgürlüklere sahip olduğunu benimsemek. 5. Saygı: İnsanların farklılıklarına saygı göstermek, onların değerlerine ve özgürlüklerine özen göstermek. 6. Sorumluluk: Seçimlerinin ve davranışlarının sonuçları için sorumluluk almak. 7. Sadakat: Birbirlerine bağlılık, güven ve anlayış göstermek.

Ahilikte söz söylemekle ilgili edepler şunlardır: Sert konuşmamak. Sağa sola bakmamak. "Sen, ben" değil de "siz, biz" olarak hitap etmek. El kol hareketleri ile bir şeyi ifade etmemek.

Etik ikilem ve etik çelişki kavramları, etik sorunların farklı yönlerini ifade eder: 1. Etik İkilem: İki veya daha fazla etik değerin çatıştığı, her iki seçeneğin de ahlaki bir değeri temsil ettiği ancak birinin diğerini ihlal edebileceği durumları ifade eder. 2. Etik Çelişki: Sorunun bilinmesine rağmen, çeşitli nedenlerden dolayı çözüm yolunun seçilemediği durumu ifade eder.

Klonların konusu, genetik olarak özdeş kopyaların oluşturulması ve bu kopyaların yaşadığı olaylar üzerine kuruludur. Özellikle sinema dünyasında klonlar teması, genellikle şu tür hikayeleri içerir: - Gizli laboratuvarlar ve süper güç sahibi klonlar: Bir grup gencin, gizli bir laboratuarda kendilerine tıpatıp benzeyen klonlarla karşılaşmaları ve bu klonların orijinallerinin yerine geçmek için onları öldürme planları. - Klonlama teknolojisinin etik ve bilimsel tartışmaları: Klonlama sürecinin insan ve hayvanlar üzerindeki etkileri, klonların hakları ve klonlama yöntemlerinin tıp ve tarımdaki kullanım alanları.

Uçarlar çevre etiği yaklaşımı, çevre sorunlarının çözümünde etik ve felsefi boyutları dikkate alan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım, insanların doğal çevre ile olan ahlaki ilişkilerini sistematik olarak inceler ve aşağıdaki ana başlıkları içerir: 1. İnsan Merkezli (Antroposentrik) Yaklaşım: İnsanın doğanın efendisi olduğunu ve diğer varlıkların insana hizmet ettiğini savunur. 2. Canlı Merkezci (Biosentrik) Yaklaşım: Hayvan, bitki ve tüm canlıların da insanlar gibi içsel bir değere sahip olduğunu ve saygı duyulması gerektiğini öne sürer. 3. Çevre Merkezci (Ekosentrik) Yaklaşım: Yeryüzündeki canlı ve cansız tüm varlıkların birbiriyle bağlantılı olduğunu kabul eder ve ekosistemi bütüncül olarak ele alır. 4. Gelecekçi (Fütüristik) Yaklaşım: Odak noktasını gelecek kuşakları alarak, mevcut kaynakların gelecek nesillerden ödünç alındığını ve sürdürülebilirliğin sağlanması gerektiğini savunur. Bu yaklaşımlar, çevre sorunlarının sadece bilimsel verilerle değil, aynı zamanda etik ilkelerle de çözülmesi gerektiğini vurgular.

Deontolojist etikçiler, deontolojik etiğin ana savunucuları olan ve eylemleri sonuçların değil, niyetlerin ve ahlaki ilkelerin belirlediği görüşü benimseyen kişilerdir. Bu etik yaklaşımın önemli deontolojistlerinden bazıları şunlardır: Immanuel Kant: Deontolojik etiğin kurucusu olarak kabul edilir ve ahlakın temelinin iyi niyet olduğunu savunur. John Stuart Mill: Eylemlerin doğruluğunu veya yanlışlığını, bireylerin haklarını koruyup korumadığına göre belirleyen hak deontolojisinin geliştiricisidir. William David Ross: Eylemlerin ahlaki değerini, belirli ahlaki duyguları uyandırıp uyandırmamalarına göre değerlendiren duygunun deontolojisinin kurucusudur.

Etik ve internet etiği arasındaki fark, kapsam ve uygulama alanı olarak ortaya çıkar: - Etik, felsefenin bir dalı olup, doğru ve yanlış eylemin teorisi olarak tanımlanır. - İnternet etiği ise, internet üzerinde iletişimde bulunurken doğru ve ahlaki olan davranışlar ile yanlış ve ahlaki olmayan davranışları belirleyen kurallar bütünüdür.

"Öğretmenler Odası" (The Teacher's Lounge), Carla Nowak adında idealist bir matematik öğretmeninin hikayesini anlatır. Okulda üst üste yaşanan hırsızlık olayları sırasında, Türk bir öğrenci hırsızlıkla suçlanınca, Carla bu olayı araştırmaya karar verir. Film, ahlaki çıkmazlar ve etik sorular üzerine odaklanarak, bir öğretmenin karşılaştığı zorlukları ve gerilimi işler.

Sınırlı tıbbi kaynakların dağıtımında dikkate alınması gereken dört temel etik ilke şunlardır: 1. Yarar Sağlama: Kaynakların en fazla sayıda hastaya en büyük iyiliği sağlayacak şekilde dağıtılması. 2. Zarar Vermeme: Hastalara zarar verebilecek uygulamalardan kaçınılması. 3. Özerkliğe Saygı: Hastaların mahremiyetine ve özerkliklerine saygı gösterilmesi. 4. Adalet: Kaynakların eşit ve dürüstçe dağıtılması, benzer durumdaki hastalara benzer tedavi uygulanması.