Erozyon

Hayır, aşınma ve erozyon aynı şey değildir. Aşınma, birbirine temas eden ve birbirine göre izafi hareket yapan cisimlerden sürtünme etkisiyle oluşan malzeme ve kütle kaybıdır. Erozyon ise, yer kabuğunun üzerindeki toprakların, başta akarsular olmak üzere türlü dış etkenlerle aşındırılıp, yerinden koparılması, bir yerden başka bir yere taşınması ve biriktirilmesi olayına denir.

Rüzgar aşındırma şekilleri: Hamada (kayaçölü). Yardang. Mantarkaya (doğal masa veya şeytan masası). Rüzgar mağaraları. Şahit tepeler. Tafoni. Rüzgar biriktirme şekilleri: Lös. Barkan. Kumullar.

Rüzgar erozyonu, Türkiye'de bitki örtüsünün zayıf olduğu, iklimin kurak ve yağışların mevsimlere göre düzensiz dağıldığı İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde daha fazla görülür. Türkiye'de rüzgar erozyonunun az görülmesinin bazı nedenleri: İklim koşulları: Türkiye'nin büyük bir kısmında kurak ve yarı kurak iklim koşulları hakimdir, ancak rüzgar erozyonu için gerekli olan ani ve şiddetli yağışlar ve hızlı rüzgarlar genellikle bu bölgelerde görülmez. Toprak yapısı: Organik madde içeriği minimum, hayvanların otlattığı, çiğnenmiş ve sürülmüş topraklar, erozyondan en çok etkilenen toprak türleridir. Türkiye'deki toprakların çoğu bu özelliklere sahip değildir. Topoğrafya: Türkiye arazilerinin büyük bir kısmı eğimli olup, eğimli arazilerde rüzgar erozyonu daha fazla görülür. Bu faktörler, Türkiye'de rüzgar erozyonunun yaygın olmasını engellemektedir.

Erozyon çeşitleri: Su erozyonu: damla erozyonu; yüzey akış erozyonu; oluk erozyonu; yarıntı erozyonu; akarsu yatağı kaynaklı erozyon. Rüzgar erozyonu: hava akımı ile uçma; yüzeyde sürüklenme; sıçrama. Özel erozyonlar: tünel erozyonu; sivri tepe erozyonu; korunmuş sütun erozyonu. Diğer erozyon türleri: kıyı erozyonu; çığ ve buzul erozyonu.

Kayaçların sıcaklık farkı, yağmur ve rüzgar gibi etkenlerle aşınıp parçalanması ile tortul (sedimanter) kayaçlar oluşur. Bu süreç şu şekilde gerçekleşir: 1. Erozyon: Rüzgar, su, buz ve kimyasal etkiler gibi doğal etkenlerle kayaların parçalanması ve taşınması. 2. Birikme: Parçalanan kayaçların çökelmesi ve birikmesi. 3. Sıkışma ve taşlaşma: Birikmiş malzemelerin sıkışarak kayalara dönüşmesi. Ayrıca, yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğrayan kayaçlar metamorfik (başkalaşım) kayaçlar haline gelir.

Kayaçların parçalanmasıyla oluşmuş kütleler sırasıyla şöyledir: kayaçlar parçalanarak kayaları oluşturur; kayalar parçalanarak taşları oluşturur; taşlar parçalanarak çakılları oluşturur; çakılların en küçük haline kum denir.

Ege kiri, diğer adıyla kiri (Paulownia) ağacı, çeşitli alanlarda fayda sağlar: Oksijen üretimi: Kiri ağacı, oksijen üretimine önemli katkı sağlar. Ticari değer: Kerestesi oldukça değerlidir ve mobilya, doğramacılık, kontrplak, oymacılık ve müzik aletleri yapımında kullanılır. Hayvan yemi: Yaprakları yüksek protein içerir ve hayvan yemi olarak kullanılır. Arıcılık: Çiçeklerinde yoğun bal özü bulunur, bu nedenle arıcılıkta kullanılır.

Dinamizm su etkisinin olmadığı ve erozyon şiddetinin çok az olduğu yerlerde şevleri korumak için yapılmış taş veya beton kaplamalara "pere" denir. Pere, tahkimat ve dolgu yüzeylerini su ve benzeri etkilerden korumak amacıyla, projelerine uygun boyut ve kesitlerde inşa edilen, düzgün taş kaplamalardan oluşur. Ayrıca, riprap da şev korumasında kullanılan bir taş kaplama türüdür.

Erozyonun en çok oluşturduğu yer şekli hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, erozyonun oluşturduğu bazı yer şekilleri şunlardır: Ihlara Vadisi: Hasandağı Volkanından püsküren lavların akarsu aşındırması sonucunda oluşmuştur. Melendiz Çayı: Milyonlarca yıllık bir sürecin sonunda, 14 kilometre uzunluğunda ve yüksekliği yer yer 110 metreye ulaşan kanyon görünümlü bir vadi meydana getirmiştir. Erozyon, ayrıca verimli delta ve kıyı ovalarının oluşumuna da katkıda bulunur.

Kayaçların parçalanması sonucunda şu olaylar meydana gelir: Toprak oluşumu: Kayaçların uzun yıllar boyunca parçalanması, toprak oluşumuna katkıda bulunur. Erozyon: Parçalanan kayaçlar, rüzgar ve su gibi etmenler tarafından taşınarak yer değiştirir ve yeni yüzeyler oluşturur. Kayaçların kimyasal ve fiziksel özelliklerinin değişmesi: Kimyasal ve fiziksel ayrışma süreçleri, kayaçların mineral yapılarını değiştirir ve onları daha küçük parçalara ayırır. Doğal peyzajın şekillenmesi: Erozyon ve yeniden birikme, Dünya'nın birçok yeryüzü şeklini ve manzarasını oluşturur.

Türkiye'nin erozyonla mücadele etmesinin birkaç nedeni: Toprak kaybı: Erozyon nedeniyle her yıl 642 milyon ton toprak kaybedilmektedir. Ekonomik ve ekolojik hasar: Erozyon, ekonomik ve ekolojik olarak büyük hasarlar vermektedir. Yasal düzenlemeler: Doğal varlıkların korunması ve doğru şekilde yönetilmesi için yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Devlet politikası: Erozyon ve çölleşme tehlikesine dikkat çekmek, bu mücadelenin bir devlet politikası haline gelmesine katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Türkiye, erozyonla mücadele kapsamında ağaçlandırma, erozyon kontrolü, bozuk orman alanlarının rehabilitasyonu ve mera ıslahı gibi çalışmalar yürütmektedir.

Erozyonu en çok tetikleyen faktörler şunlardır: Su ve rüzgar: Erozyonun meydana gelmesine sebep olan aktif faktörlerdir. Doğal bitki örtüsünün yok edilmesi: Ormanların ve fundalık alanların tarla haline getirilmesi, ağaçların kesilmesi erozyonu artırır. Yanlış tarım uygulamaları: Toprağın eğime paralel sürülmesi, nadasa bırakılan araziler, aşırı otlatma erozyonu tetikler. Kaçak ağaç kesimleri ve orman yangınları: Ormanların tahrip edilmesi, toprağın tutunmasını zorlaştırır. Engebeli arazi yapısı: Eğimli bölgelerde erozyon daha fazla görülür. Düzensiz yağışlar: Uzun süreli ve yoğun yağışlar erozyonu artırır.

Denizin dibinin kayalık olması şu olumsuz sonuçlara yol açabilir: Gemi trafiği tehlikesi. Erozyon ve habitat kaybı. Altyapı ve mülk zararı. Ancak, kayalıklar aynı zamanda bazı deniz canlıları için beslenme ve barınma alanı sağlar ve ekosistem açısından önemli habitatlar oluşturabilir.

ÇEM erozyon haritası, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü (ÇEM) tarafından geliştirilen ve Türkiye'deki su erozyonu risklerini gösteren haritadır. Bu harita, kullanıcıların su erozyonu riski taşıyan alanlarda yapacakları planlamalarda dikkate almaları için e-Devlet üzerinden sunulmaktadır. Haritanın oluşturulmasında, erozyon tahmin modelleri ve çeşitli coğrafi veriler kullanılmıştır. ÇEM, ayrıca Dinamik Erozyon Modeli ve İzleme Sistemi (DEMİS) ile su erozyonunu dinamik olarak izlemekte ve değerlendirmektedir.

Erozyonu önlemek için yapılan taş duvarlara "istinat duvarı" veya "şev taşı" denir. İstinat duvarı, genellikle yamaçlar gibi eğimli arazilerde, toprağı tutmak ve çökme veya kaymaları önlemek için inşa edilen bir yapıdır. Şev taşı ise, genellikle yol kenarlarında kullanılan bir taş türüdür.

Silahlarda erozyon, yoğun ısı nedeniyle meydana gelir.

Rüzgarın aşındırma ve biriktirme yaptığı yerler genellikle kurak ve yarı kurak iklim bölgeleridir. Rüzgarın aşındırma yaptığı yerler: Mantar kaya (şeytan masası). Tafoni. Yardang. Şahit kaya. Hamada (kaya çölü). Rüzgarın biriktirme yaptığı yerler: Barkan. Kumullar. Lösler.

Erozyon teorisine bazı örnekler: Su Erozyonu: Yağmur damlalarının aşındırmasının yanında, yüzey akışa geçen suların da önemli bir etkisi vardır. Rüzgar Erozyonu: Rüzgarın etkisiyle gerçekleşen aşınım ve taşınım olayıdır. Doğal Erozyon (Jeolojik veya Normal Erozyon): Toprak materyalinin, su ve rüzgar gibi doğal kuvvetlerle aşınma ve taşınmasıdır. Hızlandırılmış Erozyon: İnsan ve hayvanın yeryüzünde görünmesiyle birlikte başlayan erozyon türüdür. Tünel Erozyonu: Sel sularının yamaçlardan inerken kayaları aşındırması sonucu oluşur. Sivri Tepe Erozyonu: Volkanik tepelerdeki aşınmalar sonucu oluşur. Korunmuş Sütun Erozyonu: Volkanik arazilerde, sel sularının kayaları aşındırmasıyla meydana gelir.

TEMA Vakfı'nın (Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı) amacı şu şekilde özetlenebilir: Ülke topraklarının çölleşme ve erozyon tehlikesine dikkat çekmek ve bu tehlikeyle mücadele etmek. Toprakla birlikte dünya üzerindeki ekosistemi oluşturan su, orman, biyolojik çeşitlilik gibi tüm doğal varlıkların korunmasını sağlamak. Topluma ağaç sevgisi aşılamak. Tarım alanları, çayır ve meraları korumak, geliştirmek ve bu alanların amacı dışında kullanılmasını önlemek. Doğal varlıkların korunması ve doğru şekilde yönetilmesi için gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasına öncülük etmek.

Türkiye'de erozyonun en az görüldüğü yerler hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, Türkiye'deki erozyon durumu hakkında şu bilgiler değerlendirilebilir: Türkiye kara yüzeyinin %90’ında çeşitli şiddetlerde erozyon görülmektedir. Ülke genelinde yaklaşık 67 milyon hektarlık bir arazide toprak yok olmaktadır. Erozyon büyük ölçüde tarım alanlarında yaşanmaktadır. Su ve rüzgâr erozyonu tüm ülke topraklarının %86,5'inde cereyan etmektedir. Erozyonun en az görüldüğü yerler hakkında daha doğru bilgi için güncel verilerin ve araştırmaların incelenmesi önerilir.