Erozyon

Akarsu erozyonu, aşındırma yönüne ve suyun taşıma şekline göre farklı türlere ayrılır. Aşındırma yönüne göre: Derine aşındırma. Yanal aşındırma. Geriye aşındırma. Suyun taşıma şekline göre: Damla erozyonu. Yüzey akış erozyonu. Oluk erozyonu. Yarıntı erozyonu (gully). Akarsu yatağı kaynaklı erozyon.

Antalya falezlerinin kaymasının başlıca nedenleri şunlardır: Dalga aşındırması. Yapılaşma. Yüzeysel su sızıntıları. Yer altı suyu hareketleri. Bu nedenlerle, falezlerdeki kaymanın önlenmesi için yapılaşma azaltılması ve suyun doğal akışının sağlanması gibi önlemler önerilmektedir.

Aşınma ve erozyon farklı kavramlardır. Aşınma, temas içinde olan maddelerin sürtünme etkisiyle oluşan malzeme ve kütle kaybı olarak tanımlanır. Erozyon ise, yer kabuğunun üzerindeki toprakların, başta akarsular olmak üzere türlü dış etkenlerle aşındırılıp, yerinden koparılması, bir yerden başka bir yere taşınması ve biriktirilmesi olayıdır.

Rüzgarın aşındırma ve biriktirme şekilleri şunlardır: Aşındırma Şekilleri: 1. Mantar Kaya (Şeytan Masası): Rüzgarların kum tanelerini kayaların alt kısımlarına çarptırarak oluşturduğu mantar şeklindeki kayalardır. 2. Tafoni: Kayaların yüzey sularının etkisiyle çözünebilen kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması sonucu oluşan oyuklardır. 3. Yardang: Rüzgarlar tarafından gevşek malzemelerin aşındırılması sonucu oluşan, "U" profilli sırtlardır. 4. Şahit Kaya: Aşınıma karşı farklı dirençteki malzemelerin üst üste gelerek farklı derecede aşınmasıyla oluşan yüksekliklerdir. 5. Hamada: Rüzgarların aşındırma gücünün şiddetli olduğu yerlerde kalan kaya alanıdır. Biriktirme Şekilleri: 1. Kumullar: Rüzgarların taşıdığı kumları hızının kesildiği yerlerde veya engellerin gerisinde biriktirmesiyle oluşan kum tepecikleridir. 2. Barkan: Rüzgarların taşıdıkları kum ve tozları hilal şeklinde biriktirmesine denir. 3. Lös: Yarı kurak bölgelerde bataklık ve göl kıyılarında biriken kum ve toz birikintileridir.

Rüzgar erozyonu Türkiye'de az görülür çünkü ülke genelinde su erozyonu daha yaygın ve etkilidir. Bunun yanı sıra, iklim koşulları ve bitki örtüsü de rüzgar erozyonunun az görülmesinde rol oynar: - İklim: Türkiye'nin büyük bir bölümünde kurak ve yarı kurak iklim hakimdir, ancak yıllık yağış miktarı genellikle 300 mm'nin altındadır. Bu nedenle rüzgar erozyonu için gerekli olan kuru topraklar daha az bulunur. - Bitki örtüsü: Ormanların tahrip edilmesi ve yanlış tarım uygulamaları, bitki örtüsünün zayıflamasına ve dolayısıyla erozyonun artmasına neden olur.

Kayaçların sıcaklık farkı, yağmur ve rüzgar gibi etkenlerle aşınıp parçalanması sonucunda toprak oluşur.

Kayaçların parçalanmasıyla oluşmuş kütleler sırasıyla şunlardır: 1. Kayalar. 2. Taşlar. 3. Çakıllar. 4. Kum.

Erozyon çeşitleri iki ana kategoriye ayrılır: su erozyonu ve rüzgar erozyonu. Su erozyonu beş alt türe ayrılır: 1. Damla erozyonu: Yağmur damlalarının toprağı aşındırması ve sıçratarak taşıması sonucu oluşur. 2. Yüzey akış erozyonu: İnfiltrasyon olmayan suyun yüzey akışa geçerek toprak yüzeyindeki tanecikler ve parçalanmış agregatlarla karışıp yarattığı erozyondur. 3. Oluk erozyonu: Yüzey akışın devam etmesiyle aşınımın artması ve olukların oluşması durumudur. 4. Yarıntı erozyonu (gully): Oluk erozyonunun ilerleyerek olukların daha geniş ve derin hale gelmesi olayıdır. 5. Akarsu yataklarının yarattığı erozyon: Akarsuların yataklarını aşındırması sonucu oluşur. Rüzgar erozyonu ise üç şekilde gerçekleşir: 1. Sıçrama: 0,1 mm ile 0,5 mm arasındaki toprak parçalarının rüzgar nedeniyle hareket etmesi olayıdır. 2. Hava akımı ile uçma: 0,1 mm ve daha küçük toprak parçalarının rüzgar nedeniyle kilometrelerce uzağa taşınmasıdır. 3. Yüzeyde sürüklenme: 0,5 mm ile 1 mm arasındaki toprak parçalarının rüzgarla yüzey üzerinde sürüklenmesidir.

Anroşman — dinamizm su etkisinin olmadığı ve erozyon şiddetinin çok az olduğu yerlerde şevleri korumak için yapılmış taş veya beton kaplamalara denir.

Erozyonun en çok oluşturduğu yer şekli yarıntı (gully) olarak kabul edilir. Yarıntı erozyonu, oluk erozyonunun ilerleyen aşamasında ortaya çıkar ve oluklara göre daha geniş ve derin yarıklar oluşur.

Ege kiri olarak bahsedilen ağaç, bilimsel adıyla kiri ağacıdır ve çeşitli faydaları vardır: 1. Hızlı Büyüme: Kiri ağaçları son derece hızlı büyür ve kısa sürede büyük bir boyuta ulaşır, bu da odun üretimi için idealdir. 2. Odun Kalitesi: Odunu hafif ve dayanıklıdır, mobilya, müzik enstrümanları ve diğer ahşap ürünlerin yapımında tercih edilir. 3. Çevresel Duyarlılık: Karbon tutma yeteneği nedeniyle çevresel projelerde kullanılır. 4. Erozyon Önleme: Kök sistemi toprak erozyonunu önlemeye yardımcı olur. 5. Arıcılık: Mor veya mavi çiçekleri arılar için önemli bir nektar kaynağıdır.

Kayaçların parçalanması, çözülme (ayrışma) olarak adlandırılır ve bu süreç üç şekilde gerçekleşir: fiziksel, kimyasal ve biyolojik. Sonuçlar: 1. Fiziksel Parçalanma: Sıcaklık farkı nedeniyle kayacın çatlaması, parçalanması ve ufalanması sonucu çöl ve karasal iklim bölgelerinde toprak oluşumu hızlanır. 2. Kimyasal Çözünme: Su ve gazların etkisiyle kayacın kimyasal yapısının değişmesi, özellikle sıcak ve nemli iklimlerde daha hızlı gerçekleşir. 3. Biyolojik Çözülme: Bitki kökleri ve toprak altındaki organizmaların salgıları ile organik maddelerin parçalanması, organik asitlerin ve humusun etkisiyle kayacın zayıflaması ve parçalanması. Bu süreçler sonunda, parçalanan kayaçlar toprağa dönüşür ve yer şekilleri oluşur.

Türkiye, erozyonla mücadele ediyor çünkü bu sorun hem çevresel hem de ekonomik açıdan ciddi tehditler oluşturuyor. Erozyonun Türkiye'deki olumsuz etkileri şunlardır: - Tarımsal verimliliğin düşmesi: Her yıl milyonlarca ton verimli toprak kaybediliyor, bu da gıda güvenliğini tehlikeye atıyor. - Su kaynaklarının kirlenmesi ve azalması: Erozyon, suyun toprakta tutulmasını engelleyerek su krizine yol açabilir. - Doğal yaşam alanlarının yok olması: Biyoçeşitlilik tehdit altında ve hayvan ile bitki türleri habitat kaybı nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. - Ekonomik kayıplar: Erozyon, kırsal ekonomileri olumsuz etkiliyor ve çölleşme riskini artırıyor. Erozyonla mücadele için alınan önlemler arasında ağaç dikimi, yeşil alanların artırılması, toprak işleme tekniklerinin geliştirilmesi ve halkın bilinçlendirilmesi yer alıyor.

Denizin dibi kayalık olduğunda şu olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilir: 1. Gemi Trafiği Tehlikesi: Kayalıklar, gemi trafiği açısından tehlike oluşturur ve deniz kazalarına neden olabilir. 2. Erozyon ve Habitat Kaybı: Kayalıklar, deniz erozyonuna karşı dayanıklıdır, ancak çevresindeki yumuşak materyallerin aşınmasına yol açar ve bu da bitkiler ve hayvanlar için yaşam alanlarının kaybına neden olabilir. 3. Altyapı ve Mülk Zararı: Kayalıklar, kıyı bölgelerinde altyapı ve mülke zarar verebilir. Ancak, kayalıklar aynı zamanda bazı deniz canlıları için beslenme ve barınma alanı sağlar ve ekosistem açısından önemli habitatlar oluşturabilir.

ÇEM Erozyon Haritası, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele (ÇEM) Genel Müdürlüğü tarafından geliştirilen Dinamik Erozyon Modeli ve İzleme Sistemi (DEMİS) yazılımı ile oluşturulan Türkiye Su Erozyon Haritası'dır. Bu harita, erozyona neden olan etmenlerin sürekli değişkenliği nedeniyle dinamik olarak izlenmesini ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak amacıyla yenilenmiştir. Harita, e-Devlet üzerinden ve TUCBS-ATLAS uygulamaları üzerinden kullanıcıların hizmetine sunulmuştur.

Erozyonu en çok tetikleyen faktörler şunlardır: 1. Bitki örtüsünün yok edilmesi: Ağaçların kesilmesi ve meraların aşırı otlatılması, toprağın rüzgar ve su erozyonuna açık hale gelmesine neden olur. 2. Yanlış arazi kullanımı: Orman alanlarının tarıma açılması ve tarıma uygun olmayan yerlerde tarım yapılması erozyonu artırır. 3. İklim koşulları: Yağış rejiminin düzensiz olduğu ve ani sağanakların görüldüğü yerlerde erozyon şiddeti artar. 4. Topoğrafya: Engebeli ve eğimli arazilerde yağmur suları çok hızlı yüzeysel akışa geçer ve şiddetli erozyon görülür. 5. Ana materyalin etkisi: Gevşek ve dirençsiz araziler daha çabuk aşınır ve erozyon daha fazla olur.

Erozyonu önlemek için yapılan taş duvarlara "istinat duvarı" denir.

Silahlarda erozyon, bir fişeğin ateşlenmesinden kaynaklanan yoğun ısı nedeniyle namlunun iç yüzeyinin bozulması sonucu oluşur.

Rüzgarın aşındırma ve biriktirme yaptığı yerler genellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde bulunur. Bu bölgeler arasında: Aşındırma Şekilleri: 1. Mantar Kaya: Kayaların alt kısımlarının rüzgar tarafından aşındırılması sonucu oluşur. 2. Tafoni: Yüzey sularının etkisiyle zayıflayan kaya yüzeylerinde rüzgarların da etkisiyle oluşan oyuklardır. 3. Yardang: Gevşek yapılı kayaların zayıf kısımlarının aşındırılmasıyla hakim rüzgar yönüne paralel uzanan oluklardır. 4. Şahit Kaya: Aşınıma karşı farklı dirençteki malzemelerin birikmesiyle oluşan yüksekliklerdir. Biriktirme Şekilleri: 1. Lös: Rüzgarların taşıyarak biriktirdiği ince boyutlu malzemelerdir. 2. Kumul: Rüzgarın taşıdığı materyalleri gücünün azaldığı yerlerde biriktirmesiyle oluşan tepelerdir. 3. Barkan: Rüzgarların hilal şeklinde biriktirdiği kum yığınlarıdır.

Erozyon teorisine örnekler şunlardır: 1. Su Erozyonu: Yağmur damlalarının toprağı aşındırması ve yüzey akışa geçen suların toprak tabakasını kaldırması. 2. Rüzgar Erozyonu: Rüzgarın etkisiyle gevşek toprak partiküllerinin taşınması ve aşınması. 3. Buzul Erozyonu: Hareket eden buzulların kayaları ve toprağı sürükleyerek aşındırması. 4. Dalga Erozyonu: Kıyı bölgelerinde dalgaların kıyıyı keserek erozyona neden olması. 5. Toplu İsraf: Yerçekimi etkisiyle kayaların ve kirin yokuş aşağı hareketi, örneğin heyelanlar ve toprak kaymaları.