Erozyon

Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı'nın (TEMA) amacı şunlardır: 1. Erozyon ve çölleşme tehlikesine dikkat çekmek ve bu mücadelenin bir devlet politikası haline gelmesine katkı sağlamak. 2. Toprak, su, orman ve biyolojik çeşitlilik gibi doğal varlıkların korunması ve insan kaynaklı iklim değişikliğine dair politikaların oluşturulması için çalışmak. 3. Ağaçlandırma çalışmaları yaparak topluma ağaç sevgisi aşılamak. 4. Tarım alanları, çayır ve meraları korumak, geliştirmek ve amacı dışında kullanılmasını önlemek. 5. Yasal düzenlemeler yaparak doğal varlıkların korunması ve doğru şekilde yönetilmesi için öncülük etmek.

Türkiye'de erozyon en az Marmara Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi'nde görülmektedir.

Rüzgar erozyonu, hem aşındırma hem de biriktirme şekli olarak kabul edilir. Rüzgarın biriktirme şekilleri arasında şunlar bulunur: - Kumullar: Rüzgarların taşıdığı kumları hızının kesildiği yerlerde veya herhangi bir engelin gerisinde biriktirmesiyle oluşan kum tepecikleridir. - Barkan: Kumulların hilal şeklinde olanına verilen addır. - Lösler: Rüzgarların taşıdığı malzemelerin üst üste birikmesiyle oluşan mineralce zengin topraklardır.

Endoskopide "uzun erozyon" ifadesi, lineer (uzunlamasına) erozyon olarak adlandırılabilir.

Penepleni oluşturan süreçler şunlardır: 1. Suyla Erozyon: Nehirler ve akarsular, bir platonun yüzeyinde vadiler ve diğer şekilleri oluşturarak peneplen oluşturabilir. 2. Buzullaşma: Buzullar, bir platonun yüzeyini aşındırarak düz veya hafif eğimli bir arazi bırakabilir. 3. Tektonik Yükselme: Tektonik plakaların hareketi, karanın yükselmesine ve bir plato oluşmasına neden olabilir, bu daha sonra su veya buz tarafından aşınarak peneplen haline gelir. 4. Volkanik Aktivite: Volkanlar patlayabilir ve bir platonun yüzeyini lavla kaplayabilir, bu lavlar daha sonra aşınarak peneplen oluşturabilir.

5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı sayfa 79-80-81'de aşağıdaki içerikler bulunmaktadır: Sayfa 79: "Uygulayalım ve Değerlendirelim" etkinliği. Sayfa 80: Performans görevi "Afetlere Hazır mıyız?". Sayfa 81: Değerlendirme etkinliği.

Tel erozyonu en ucuz olarak pirinç malzemesinde kullanılır.

Tortul kayaçların oluşumunda dört ana süreç etkilidir: erozyon, taşıma, birikme ve sıkışma. 1. Erozyon: Kayaların dış kuvvetler tarafından parçalanması ve taşınması sürecidir. 2. Taşıma: Tortuların rüzgar, su veya buz gibi dış kuvvetler tarafından biriktirme ortamına taşınması. 3. Birikme: Tortuların biriktirme ortamında çökelmesi. 4. Sıkışma: Tortuların üzerinde biriken daha fazla tortu ile ağırlaşması ve basınç altında kalması sonucunda tortuların daha sıkı bir hale gelmesi ve kayalaşması.

Erozyonu tetikleyen doğal afetler şunlardır: 1. Yağışların Yetersiz ve Düzensiz Olması: Ani sağanak yağışlar ve yüzeysel akışa geçen sular erozyonu artırır. 2. Rüzgar: Gevşek yapıdaki toprağı kaldırıp toz bulutu şeklinde taşıyan şiddetli rüzgarlar erozyona neden olur. 3. Çığ: Kar kütlesinin fazla olduğu eğimli yamaçlarda oluşan çığlar, toprak parçasını sürükleyerek erozyona yol açar. 4. Orman Yangınları: Doğal bitki örtüsünün yok olması, toprağın erozyona açık hale gelmesine neden olur. 5. Eğimin Yüksek Olması: Engebeli ve eğimli arazilerde akarsuların akış hızı ve aşındırma faaliyetleri fazladır.

Ormanlar, çeşitli mekanizmalarla erozyona engel olur: 1. Bitki Örtüsü: Ormanlar, bitki örtüsü sayesinde toprağı stabilize eder ve erozyonu önler. 2. Rüzgar Erozyonu: Ormanlar, rüzgarın hızını yavaşlatarak ve yönünü değiştirerek rüzgar erozyonunu önler. 3. Toprak Özellikleri: Orman toprakları, organik madde yönünden zengin olup, bu da toprak granüllerinin suya ve dış etkenlere karşı direncini artırır. 4. Yüzey Akışı: Ormanların varlığı, yüzey akışının hızını ve miktarını azaltarak suyun toprağa sızmasını sağlar.

Kimyasal çözülme, kayaların kimyasal süreçler sonucunda aşınması, ayrışması ve çözünmesidir. Bu çözülme birkaç yolla gerçekleşebilir: - Karbonlaşma: Yağmur sularıyla gelen karbonik asidin kayaları aşındırması. - Oksitlenme: Oksijenin kayadaki mineraller ile tepkimeye girmesi. - Sulanma: Kayaların suyu soğurarak genleşmesi ve oluşan stres sonucunda ufalanması. - Çözünme: Kayanın bileşimindeki minerallerin su içinde çözünmesi. - Hidroliz: Sudaki hidrojen atomlarının kayalardaki mineraller ile tepkimeye girmesi.

Falezlerin oluşumu, çeşitli doğal süreçlerin bir araya gelmesiyle gerçekleşir. İşte başlıca faktörler: 1. Erozyon: Su, rüzgar ve dalgaların etkisiyle kayaların aşınması, falezlerin en yaygın oluşum sebebidir. 2. Tektonik Hareketler: Yer kabuğundaki hareketler, belirli bölgelerin yükselmesine veya alçalmasına neden olarak falezlerin oluşumunu tetikleyebilir. 3. Volkanizma: Volkanik faaliyetler de falezlerin oluşumunda rol oynayabilir. 4. İklim Değişiklikleri: Buzulların erimesi ve deniz seviyesindeki dalgalanmalar, kıyılardaki falez yapılarının belirginleşmesine veya tehdit altında kalmasına yol açabilir. Bu süreçler, binlerce yıl sürebilir ve sonuçta dik yamaçlara sahip, yüksek ve sarp kaya oluşumları ortaya çıkar.

Engebeli arazi, genellikle milyonlarca yıl süren erozyon sonucu oluşur. Engebeli araziye yol açan diğer faktörler şunlardır: - İklim: Yağış rejiminin düzensiz olduğu ve ani sağanakların görüldüğü yerlerde erozyon şiddeti artar. - Bitki örtüsünün yok edilmesi: Ağaçların kesilmesi ve meraların aşırı otlatılması gibi nedenlerle doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi, toprağı erozyona açık hale getirir. - Yanlış arazi kullanımı: Orman alanlarının tarıma açılması ve tarıma uygun olmayan yerlerde tarım yapılması erozyonu artırır.

Kırgıbayır (badlands) çizmek için aşağıdaki adımları izlemek gerekmektedir: 1. Arazi ve Eğim: Kırgıbayır, kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde, eğimli yamaçlarda oluşur. Bu nedenle, çizimde eğimli bir arazi yapısı oluşturulmalıdır. 2. Sel Suları ve Aşındırma: Şiddetli yağmurlar ve sel suları, kırgıbayırın oluşumunda önemli rol oynar. Çizimde, suyun yamaçları aşındırarak oluşturduğu girintili çıkıntılı hatlar çizilmelidir. 3. Kayaç Türleri: Kırgıbayır oluşumunda, farklı dirençteki kayaçların aşınması etkilidir. 4. Detaylandırma: Çizimde, kırgıbayırın kötü görünümlü yüzeyini ve tarıma elverişsiz özelliklerini vurgulamak için renkler ve dokular kullanılabilir. Bu adımlar, kırgıbayırın karakteristik özelliklerini doğru bir şekilde yansıtmaya yardımcı olacaktır.

Karst arazileri verimsizdir çünkü: 1. Toprak Yapısı: Karstik arazilerde toprak yapısı genellikle ince ve besin açısından fakirdir. 2. Erozyon ve Akıntı: Kurak dönemlerde oluşan çatlaklara topraklar birikir, yağışlı mevsimde ise toprağın şişmesiyle bu topraklar tekrar yüzeye çıkar. Bu durum, toprakların verimsiz kalmasına neden olur. 3. Su Kaynakları: Karstik arazilerde su kaynakları genellikle yer altındadır, bu da tarım için yeterli suyun sağlanmasını zorlaştırır.

TEMA'nın en büyük mücadelesi, erozyonla ve doğal varlıkların korunmasıyla ilgilidir.

Mekanik (fiziksel) çözülme ve kimyasal çözülme, taşların dış kuvvetlerin etkisiyle parçalanması ve ufalanması süreçleridir. Mekanik çözülme, günlük sıcaklık farkına bağlı olarak kayaların genleşip büzülmesi sonucu çatlaması ve küçük parçalara ayrılmasıdır. Kimyasal çözülme ise suların ve bazı gazların (oksijen ve karbondioksit) etkisiyle kayaların kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucu meydana gelir.

Tafoni ve mantar kaya farklı yer şekilleridir. Mantar kaya, rüzgarların taşıdığı küçük malzemelerin kayaların alt kısmını aşındırmasıyla oluşan şekillerdir. Tafoni ise, taşların sular tarafından yumuşak kısımlarının eritilmesi ve aşındırılması sonucu kayaçlar üzerinde oluşan küçük oyuklardır.

Boğaz vadiler, çeşitli jeolojik süreçlerin birleşimi sonucu oluşur. İşte bazı ana oluşum yolları: 1. Tektonik Hareketler: Levhaların sıkışması, ayrılması veya kayması sonucunda kara parçaları arasında çatlaklar, koylar ve boğazlar oluşabilir. 2. Deniz Seviyesinin Değişimi: Deniz seviyesinin yükselmesi veya alçalması, kara parçalarını birbirinden ayıran dar geçitlerin oluşumunu etkileyebilir. 3. Erozyon ve Akarsu Aşındırması: Akarsuların sürekli aşındırma faaliyetleri, kara parçalarının çevresindeki kayaçları oyarak ve taşıyarak boğazların oluşumuna katkıda bulunabilir. 4. Volkanik Aktivite: Volkanik adalar ve yarımadalar, kara parçalarını birbirinden ayıran boğazların oluşumunda rol oynayabilir.

Antarktika'daki piramitli dağların nedeni, doğal jeolojik oluşumlardır. Erozyon süreci, özellikle donma-çözülme erozyonu, bu dağların piramit şeklinde görünmesine yol açar. Bu tür yapılar, insan yapımı veya uzaylılar tarafından inşa edilmiş gibi görünse de, bilim insanları bunların doğal oluşumlar olduğunu belirtmektedir.