Kayaçlar

Kireç taşı, volkanik bir kayaç değildir. Kireç taşı, tortul (sedimenter) kayaçlar grubuna aittir.

Tüf, volkanik patlamalar sonucunda yanardağların püskürttüğü lav parçalarından oluşan açık renkli bir kaya türüdür. Kullanım alanları: - İnşaat sektörü: Yapı malzemesi olarak kullanılır. - Peyzaj düzenlemeleri: Bahçelerin düzenlenmesinde tercih edilir. - Drenaj ve yalıtım: Toprağın neminin korunmasında ve drenaj işlerinde kullanılır. - Barbekü ve mangallar: İri taneli tüf, barbekü ve mangallarda kullanıma elverişlidir. Ayrıca, tüf tüketici fiyat endeksi (TÜFE) gibi ekonomik göstergelerin hesaplanmasında da rol oynar.

Kireçtaşı, tortul (sediment) kayaçlar grubuna girer.

Tafonik şekiller, dünyanın her bölgesinde çeşitli ortamlarda görülebilir. Özellikle şu yerlerde yaygındır: Yarı kurak ve kurak çöller. Gelgit alanları. Granitik kayaçlar. Türkiye'de tafonik şekillere Kapadokya bölgesinde rastlanır.

Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar üç ana grupta sınıflandırılır: 1. Magmatik (Püskürük) Kayaçlar. İki ana türü vardır: - İntruzif (Derin). - Ekstruzif (Yüzey). 2. Tortul (Sedimenter) Kayaçlar. Üç ana türü vardır: - Fiziksel. - Kimyasal. - Organik. 3. Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar.

Karstlaşma, suda çözünebilen kayaçlarda görülür. Bu kayaçlar arasında en yaygın olanlar: Kalker (kireçtaşı); Jips; Kaya tuzu; Dolomit. Ayrıca, tebeşir ve mermer gibi kayaçlar da karstlaşmaya uygun olabilir.

Metamorfiks, kayaçların ısı, basınç ve kimyasal olaylar sonucu değişime uğraması sürecini anlatır. Metamorfizma türleri şunlardır: 1. Rejiyonal (bölgesel) metamorfizma: Geniş alanlarda basınç ve ısının etkin olmasıyla oluşur. 2. Dinamik metamorfizma: Kayma, kırılma ve faylanma sonucu meydana gelir. 3. Kontakt metamorfizma: Magmanın kayaçlara dokunarak onları pişirmesiyle oluşur. Metamorfik kayaçların bazı örnekleri ise gnays, arduvaz, mermer, şist ve kuvarsittir.

Üç çeşit kayaç şunlardır: 1. Tortul Kayaçlar: Çökelti birikimi ile oluşur ve genellikle suyun altında veya yakınında bulunur. 2. Magmatik Kayaçlar: Magma veya lavın soğumasıyla meydana gelir. 3. Metamorfik Kayaçlar: Yüksek sıcaklık ve yüksek basınç altında kimyasal ve fiziksel değişime uğrayarak oluşur.

Feldspat, magmatik, metamorfik ve tortul kayaçlarda bulunur. Özellikle granit, diyorit, granodiyorit, gabro ve bazalt gibi magmatik kayaçlarda yaygındır.

Bazalt ve granit aynı değildir, çünkü bunlar farklı türlerde magmatik kayaçlardır. Bazalt, koyu renkli, ince taneli ve magnezyum ile demir içeren bir kayadır. Granit ise daha açık renkli, kaba taneli ve feldispat ile kuvars içeren bir kayadır.

Çakıl ve kum aynı şeyler değildir, ancak her ikisi de kayaçların ufalanması sonucu oluşan malzemelerdir. Kum, çeşitli etkilerle parçalanmış kaya ve mineral parçacıklarından oluşur ve yeryüzünü kaplayan granül bir malzemedir. Çakıl ise daha büyük kaya parçalarının konkasör adı verilen taş kırma makinelerinde kırılması sonucunda elde edilir ve kumdan daha iri tanelere sahiptir.

Karstizm ve karstifikasyon terimleri, kireçtaşı gibi çözünebilir kayaçların çözünmesi ve aşınması süreçlerini ifade eder. Karstifikasyon, suyun asitlenmesi yoluyla kayaçların çözünmesi sürecidir. Karstizm ise, karstifikasyon sonucunda oluşan karstik şekiller için kullanılan genel bir terimdir.

Kayalıklar, üç ana kayaç türünden oluşur: magmatik (katılaşım), tortul ve başkalaşım kayaçları. Magmatik kayaçlar, yerkabuğunun derinliklerinde bulunan magmanın soğuyup katılaşmasıyla oluşur ve granit, siyenit, gabro gibi örnekleri içerir. Tortul kayaçlar, dış kuvvetlerin etkisiyle parçalanan kayaçların kum gibi küçük parçalar halinde veya suda çözünmüş halde taşınan maddelerin birikmesiyle oluşur ve kireç taşı, traverten, kaya tuzu gibi örnekleri kapsar. Başkalaşım kayaçları, tortul ve magmatik kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında mineral ve yapısal özelliklerinin değişmesiyle oluşur ve kum taşı kuvarsite, kalker mermere dönüşür.

Uvalanın oluşumu için kalker (kireçtaşı) gibi suda çözünebilen kalsiyum karbonatlı kayaçlar gereklidir.

En yaşlı kayaçlar, Prekambriyen (İlkel Zaman) döneminde oluşmuştur.

Tufa kayaçları, kalsiyum-zengin yeraltı suyunun yüzeye çıkıp karbondioksiti serbest bırakmasıyla oluşur. Başlıca tufa oluşum türleri: 1. Sıcak su kaynakları: Geotermal aktivitenin olduğu yerlerde, ısıtılmış mineral-zengin suların yüzeye çıkmasıyla oluşur. 2. Nehirler: Bitki yaşamı ve alglerin bol olduğu tatlı su nehirlerinde gelişir. 3. Göller: Yer altı suyunun göl suyuyla etkileşime girdiği freshwater göllerinde oluşur. 4. Mağaralar: Mineral-zengin suyun sarkıt ve dikitler üzerinden damlaması sonucu mağaralarda gelişir.

Mikrolitler, magmatik kayaçlarda yaygın olarak bulunur.

Kum, tortul kayaçlardan yapılır.

Başkalaşım kayaçları, yüksek sıcaklık ve basınç altında var olan kayaçların başka bir forma dönüşmesiyle oluşan kayaçlardır. Başlıca başkalaşım kayaçları şunlardır: 1. Mermer: Kalkerin başkalaşmasıyla oluşur. 2. Gnays: Granitin başkalaşmasıyla oluşur. 3. Fillat: Kil taşının (şist) başkalaşmasıyla oluşur. 4. Kuvarsit: Kum taşının başkalaşmasıyla oluşur. 5. Elmas: Taş kömürünün başkalaşmasıyla oluşur.

Yer kabuğunu oluşturan parçalar şunlardır: 1. Kayaçlar: Yer kabuğunun temel yapı taşlarıdır ve çeşitli minerallerden oluşurlar. 2. Toprak: Kayaçların parçalanmasıyla oluşan ve bitki örtüsünün büyümesi için uygun bir zemin sağlayan maddedir. 3. Fosiller: Milyonlarca yıl önce yaşamış bitki ve hayvan kalıntılarının taşlaşmış halleridir. 4. Madenler: Ekonomik değeri olan, yer kabuğundan çıkarılan kayaç ve minerallerdir. Ayrıca, yer kabuğu hava küre, su küre ve ateş küre gibi diğer katmanlarla da ilişkilidir.