Epistemoloji

"Epistemic" ve "epistemological" terimleri, bilgi ile ilgili farklı bağlamlarda kullanılır: - "Epistemic" (sıfat) bilgi veya biliş ile ilgili anlamına gelir. - "Epistemological" (sıfat) ise epistemoloji veya bilgi teorisi ile ilgili anlamına gelir. Özetle, "epistemic" daha çok bilginin kendisi ile ilgili iken, "epistemological" bilginin nasıl araştırıldığı ve anlaşıldığı ile ilgili daha geniş bir alanı ifade eder.

Epistemoloji, bilim felsefesinin en önemli iki alt dalından biridir.

Saf Aklın Eleştirisi'nde "transandantal" terimi, insan aklının bilgi üretme yetilerini ve bu yetilerin sınırlarını araştıran bir felsefe alanını ifade eder. Bu bağlamda "transandantal", deneyimi mümkün kılan ve onun ötesinde bulunan saf koşulları tanımlar.

Realizm ve kavramcılık arasındaki temel fark, tümel kavramların varlığı ve doğası konusunda ortaya çıkar: 1. Realizm: Dış dünyada bağımsız bir gerçekliğe sahip olan evrensel kavramların varlığını kabul eder. 2. Kavramcılık: Soyut ve tümel kavramların zihinde var olduğunu, ancak bunların dış dünyada bir kaynağı olup olmadığının bilinmediğini savunur.

"Bilgi Felsefesi" adlı kitaplar iki farklı yazar tarafından kaleme alınmıştır: 1. "Bilgi Felsefesi" - Ahmet Cevizci: - Konu: Bilgi konusu, sistematik ve tarihsel olarak ele alınır; bilginin kaynağı, imkânı, sınırları ve doğruluğu tartışılır. - Bölümler: İlkçağ, Ortaçağ ve Yeniçağ'da bilgi konusunun nasıl ele alındığı ve klasik epistemolojiye tepki olarak gelişen Kıta epistemolojisi incelenir. - Yayınevi: Say Kitap. 2. "Bilgi Felsefesi Nedir?" - Duncan Pritchard: - Konu: Bilgi teorisi ve epistemolojinin temel meseleleri ele alınır. - İçerik: Bilgi nedir, nereden gelir, ne tür bilgiler vardır gibi sorulara yanıt aranır. - Yayınevi: Küre Yayınları.

İhvan-ı Safa'nın varlık anlayışı iki ana kategoride incelenebilir: ontolojik ve epistemolojik akıl. Ontolojik akıl, kozmolojinin en tepesinde, Tanrı'dan sonra gelen, yetkin ve kemal sahibi bir varlık olarak kabul edilir. Epistemolojik akıl ise duyular, akıl ve burhan yoluyla elde edilen bilgileri kapsar. Ayrıca, İhvan-ı Safa'nın varlık açıklamasına Yeni-Eflâtuncu sudur teorisi de etki eder ve varlık, Tanrı'dan bir fışkırma olarak görülür.

Fenomenizm ve fenomenalizm kavramları aynı şeyi ifade eder. Fenomenalizm, varlığın yalnızca algılar ve duyusal deneyimler yoluyla anlaşılabileceğini savunan bir felsefi akımdır.

Doğru bilginin olmadığı bir dünyada bilim yapmak mümkün değildir, çünkü bilim, doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmayı hedefler. Septisizm (şüphecilik) anlayışına göre, genel-geçer ve mutlak bir bilgi yoktur. Bu durumda, bilimsel çalışmaların temeli olan kesin yargılardan ve objektif gerçeklerden bahsetmek zorlaşır.

Uzam felsefesi, felsefenin uzam kavramını ele alan bir alt dalıdır. Bu felsefe dalı, fiziksel uzamın doğasını, varlığını, yapısını ve insan deneyimi üzerindeki etkisini araştırır. Uzam felsefesinin bazı temel soruları şunlardır: - Uzamın doğası: Uzam nedir? Gerçekten var mıdır, yoksa bir illüzyon mu? - Uzam ve zaman ilişkisi: Uzam ve zaman birbirinden bağımsız mı, yoksa birbiriyle iç içe geçmiş bir yapı mı oluşturuyorlar? - Ontolojik sorular: Uzamın var olup olmadığı, eğer varsa bu varlığın doğası ve nasıl anlaşıldığı ile ilgili meseleleri içerir - Epistemolojik sorular: Uzamı nasıl bilebiliriz? İnsan algısı ve deneyimi uzamı nasıl şekillendirir? Uzam hakkında sahip olduğumuz bilgiler ne kadar güvenilirdir?

Felsefi düşüncenin temel kavramları genellikle altı ana kategoriye ayrılır: 1. Epistemoloji (Bilgi Felsefesi). 2. Ontoloji (Varlık Felsefesi). 3. Etik (Ahlak Felsefesi). 4. Metafizik. 5. Rasyonalizm ve Empirizm. 6. Diyalektik.

Varlık felsefesi (ontoloji) ve bilgi felsefesi (epistemoloji) kısaca şu şekilde tanımlanabilir: 1. Varlık Felsefesi: Varlığın doğasını ve varlıkların temel özelliklerini inceleyen felsefe dalıdır. 2. Bilgi Felsefesi: Bilginin kaynağını, sınırlarını, doğruluğunu ve imkanını sorgulayan felsefe dalıdır.

Bilgi felsefesi (epistemoloji) ve ahlak felsefesi (etik) farklı felsefe dallarıdır. Bilgi felsefesi, bilginin kaynağını, sınırlarını, doğruluğunu ve imkânını sorgulayan bir felsefe dalıdır. Ahlak felsefesi (etik) ise, insanın neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar verme sürecini, eylemlerin ahlaki değerini ve iyi-kötü kavramlarını sorgular.

Bilim felsefesi, bilimin doğasını, yapısını ve işleyişini sorgulayan bir felsefe dalıdır.

Felsefenin temel ilkeleri, epistemoloji, ontoloji, etik ve metafizik gibi kavramlarla özetlenebilir. Resimlerle bu ilkeleri anlatmak için aşağıdaki gibi bir şema oluşturulabilir: 1. Epistemoloji: Bilginin doğasını, kaynağını ve sınırlarını araştırır gösterilir. 2. Ontoloji: Varlığın doğasını ve gerçekliği inceler. Bu, bir yapbozun parçalarını birleştirmek gibidir; var olan şeylerin nasıl tanımlandığı ve birbirleriyle ilişkileri gösterilir. 3. Etik: Doğru ve yanlışın, iyi ve kötünün incelenmesini içerir. Bu, bir pusulanın yönünü göstermesi gibi, insanların nasıl hareket etmeleri gerektiğini belirleyen ahlaki değerler ve kurallar resmedilir. 4. Metafizik: Fizikötesi gerçekliği ve evrenin doğasını araştırır gösterilir.

Locke'a göre iç deney, zihnin çeşitli işlemlerinin bize bildirilmesi anlamına gelir. Bu, dışarıdan gelen duyular aracılığıyla zihnin kendiliğinden işlemeye başlaması ve bu süreçte algılamak, bilmek, sınıflamak, düşünmek, şüphe etmek gibi etkinliklerin ortaya çıkmasıdır.

Bilimin kusursuzluğu kavramı, farklı filozoflar tarafından farklı şekillerde ele alınmıştır: 1. Aristoteles: Bilimin kusursuzluğunu, insanın potansiyelini tam anlamıyla gerçekleştirmesi ve "eudaimonia" yani mutluluk ve iyi yaşam olarak tanımlamıştır. 2. Thomas Kuhn: Bilimin kusursuzluğunu, paradigmalar aracılığıyla doğanın ve toplumun algılama ve sorgulama biçimi olarak görmüştür. 3. Paul Feyerabend: Bilimin kusursuzluğunun, seçenek kuramlarla çalışmak ve tek bir kurama bağlı kalmamak olduğunu savunmuştur.

Felsefi düşünceler genel olarak ana disiplinler ve alt dallar olarak ikiye ayrılır. Ana disiplinler şunlardır: 1. Bilgi Felsefesi (Epistemoloji): Bilginin doğası, kaynağı ve sınırlarını inceler. 2. Varlık Felsefesi (Ontoloji): Varlığın var olup olmadığı ve ne olduğu sorularını ele alır. 3. Ahlak Felsefesi (Etik): Ahlakın doğasını ve ilkelerini inceler. 4. Mantık: Doğru akıl yürütmenin kurallarını inceler. Alt dallar ise daha çeşitlidir ve bazıları şunlardır: - Bilim Felsefesi: Bilimin temelleri ve yöntemlerini inceler. - Din Felsefesi: Din ve tanrı kavramlarını inceler. - Sanat Felsefesi: Sanatın ve güzelliğin doğasını inceler. - Dil Felsefesi: Dilin doğası, kökeni ve kullanımını inceler. - Siyaset Felsefesi: Devlet, özgürlük, adalet gibi kavramları inceler.

Bilim ve felsefenin farklı yönleri şunlardır: 1. Konu Alanı: Bilim, daha dar ve özel bir alana odaklanır (örneğin, fizik, kimya, biyoloji). 2. Araştırma Yöntemleri: Bilim, gözlem, deney ve hipotez testine dayalı yöntemler kullanır. 3. Sonuçların Türü: Bilimde, kesin ve nesnel sonuçlar elde edilmeye çalışılır. 4. Uygulama: Bilim, teknolojik gelişme, tıp ve tarım gibi alanlarda doğrudan pratik uygulamalara sahiptir. 5. Doğrulanabilirlik: Bilimde elde edilen sonuçlar, deneylerle ve gözlemlerle kanıtlanabilir.

Pozitivizme göre bilgi, gözlemlenebilir ve ölçülebilir olgular arasında aranır.

Çağdaş ontoloji, varlığı temel alan ve varolanların en temel niteliklerini açıklamayı amaçlayan bir felsefe akımıdır. Bu akımın bazı özellikleri: - Yeni ontoloji olarak da adlandırılır ve kurucusu Nicolai Hartmann'dır. - Edmund Husserl'in fenomenoloji anlayışından etkilenmiştir. - Gerçekçi ve eleştirel bir ontoloji anlayışı geliştirir. - Varlık'ı bilginin öncesine koyar ve epistemolojinin öncel bir ontolojiye dayanması gerektiğini öne sürer. Çağdaş ontoloji, bilim, yapay zeka, anlamsal web ve doğal dil işleme gibi alanlarda da uygulamalar bulmaktadır.