EdebiAkımlar

Türk edebiyatındaki bazı akımların tarihleri şu şekildedir: Divan Edebiyatı: 13. ve 19. yüzyıllar arasında etkili olmuştur. Tanzimat Edebiyatı: 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmıştır. Servet-i Fünun Edebiyatı: 1895 yılında, Edebiyat-ı Cedide hareketinin başlamasıyla oluşmuştur. Fecr-i Ati Edebiyatı: 24 Şubat 1909'da ortaya çıkmıştır. Milli Edebiyat: 19. yüzyılın sonlarında, II. Meşrutiyet döneminde başlamıştır. Türk edebiyatındaki akımların tam listesine ve tarihlerine şu sitelerden ulaşılabilir: turkedebiyati.org; ensonhaber.com; recaikapusuzoglu.com.tr.

Rüştü Hoca, edebiyat derslerinde genellikle AYT edebiyat konularını anlatmaktadır. Bu konular arasında: Çıkmış ve çıkabilecek tüm bilgiler yer almaktadır. ÖSYM formatında, sınavla birebir uyumlu notlar ve sorular bulunmaktadır. Cumhuriyet dönemi edebiyatı, divan edebiyatı, halk edebiyatı, Tanzimat dönemi, Servetifünun, Fecriati, Millî edebiyat gibi dönemler ve bu dönemlerin özellikleri işlenmektedir. Rüştü Hoca'nın ders notları ve videoları, Rüştü Hoca ile Türkçe YouTube kanalında bulunabilir.

Beş büyük şair ve akımları: 1. William Shakespeare - Akımsız. 2. Rumi (Mevlana Celaleddin Rumi) - Tasavvuf. 3. Pablo Neruda - Romantik ve Politik Şiir. 4. Sylvia Plath - Modern Şiir. 5. Langston Hughes - Harlem Rönesansı. Akımlar: Klasisizm. Romantizm. Gerçekçilik. Toplumcu Gerçekçilik. Simgecilik. Gelecekçilik. Dadacılık. Gerçeküstücülük.

Genel kültürde yer alan bazı edebiyat konuları şunlardır: Edebi Akımlar: Klasisizm, Romantizm, Realizm, Natüralizm, Parnasizm, Sembolizm. Edebi Türler: Şiir, roman, hikaye, tiyatro, makale, deneme. Metin Türleri: Anlatmaya bağlı metinler (hikaye, roman), göstermeye bağlı metinler (tiyatro), öğretici metinler (makale, deneme). İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı: Destanlar (Oğuz Kağan, Ergenekon, Türeyiş). Halk Edebiyatı: Koşma, mani, türkü, semai, varsağı. Divan Edebiyatı: Divan-u Lügati’t Türk, Kutadgu Bilig, Atabetü’l-Hakayık. Tanzimat, Servet-i Fünun, Milli ve Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı: Önemli sanatçılar ve eserleri. Bu konular, edebiyatın farklı dönemlerini, türlerini ve akımlarını kapsar.

Ümit Yaşar Oğuzcan, herhangi bir edebi akıma mensup değildir. Şair, şiir serüvenini beş döneme ayırmıştır: Uyanış (1941-1954). Arayış (1954-1960). Çalkalanış (1960-1964). Kaynayış (1964-1970). Duruluş (1970-1982).

II. Meşrutiyet dönemi Türk şiirinde bazı gelişmeler şunlardır: Tematik çeşitlilik: Şiirler, bireysel duygulardan sosyal meselelere yönelmiştir. Milli edebiyat anlayışı: Bireysel duyuşun yanı sıra toplumsal konular ön plana çıkmıştır. Turancılık: Ziya Gökalp'in "Turan" manzumesiyle Türkçülük anlayışı, Türkiye dışındaki Türkleri de kapsayacak şekilde genişlemiştir. Savaş şiirleri: Savaşların etkisiyle, özellikle savaş ve hastalık gibi temalar şiirlerde yer bulmuştur. Kadın ve sosyal sorunlar: Kadının toplumsal bir figür olarak ele alınması hızlanmış, fakirlik ve merhamet gibi temalar işlenmiştir. Gelecek umudu: Şiirlerde geleceğe güvenle bakma ve hürriyetin getirilerine dair iyimserlik hakimdir.

Edebiyatımızda 1. Yeniler ve 2. Yeniler şu anlamlara gelebilir: Birinci Yeniler. İkinci Yeniler. İkinci Yeni akımının temsilcileri arasında Edip Cansever, İlhan Berk, Cemal Süreya, Turgut Uyar, Sezai Karakoç, Ece Ayhan ve Ülkü Tamer bulunmaktadır. İkinci Yeni adlandırması ilk kez Muzaffer Erdost tarafından 1956'da Havadis gazetesinde çıkan "İkinci Yeni" başlıklı yazıda kullanılmıştır. İkinci Yeni şairleri, bir akım veya topluluk kurma gayesi gütmeden yenileşmenin habersizce kendiliğinden ortaya çıktığını belirtir. İkinci Yeni akımının bazı özellikleri şunlardır: Şiirde anlamın gizlendiği ve karartıldığı bir anlatım tarzı benimsenir. Konuşma dilinden ve sadelikten uzaklaşılmış, onun yerine edebi sanatların ve abartıların kullanıldığı bir akımdır. Halk kültüründen uzaktır. Şiirde ahenk, ölçü ve uyakla değil; musiki ve anlatım zenginliği ile sağlanır. Doğaüstü ve alışılmışın dışında ifadelere yer verilir. Anlamaya ve algılamaya değil, imge ve biçimlere daha yatkın şiirlerdir. İkinci Yeni, birçok edebiyat eleştirmeni tarafından "Çağdaş Türk Şiirinin en son ve en özgün atılımı" olarak kabul görülürken bazıları için de edebiyatta bir skandal olarak değerlendirilmiştir.

Birinci Dünya Savaşı'nın sonuçları, dünyadaki edebiyata çeşitli şekillerde yansımıştır: Savaş karşıtı eserler: Savaşın yıkıcılığı, birçok yazar tarafından eserlerde işlenmiştir. Toplumsal ve psikolojik etkiler: Eserlerde, savaşın bireyler ve toplumlar üzerindeki etkileri, kayıp ve acılar ele alınmıştır. Farklı türlerde eserler: Savaş, şiir, roman, günlük ve tiyatro oyunu gibi çeşitli edebi türlerde işlenmiştir. Edebi akımlar: Savaş sonrası dönemde "Kayıp Nesil" gibi edebi akımlar ortaya çıkmıştır. Savaşın edebiyattaki yansımaları, sadece savaş karşıtı eserlerle sınırlı kalmamış, aynı zamanda savaşın ardından yeniden yapılanma süreçlerini ve bu süreçlerin insanlar üzerindeki etkilerini de ele almıştır.

1950-1980 arası hikayeler ile 1960 sonrası hikayeler arasındaki bazı farklar şunlardır: Toplumsal ve bireysel temalar: 1950-1980 arası hikayelerde toprak kavgası, tarımın makineleşmesi, köyden kente göç gibi toplumsal konular ön plandayken, 1960 sonrası hikayelerde varoluş, kuşak çatışması, yalnızlık gibi bireysel konular işlenmiştir. Edebi akımların etkisi: 1950-1980 arası hikayelerde realizm, natüralizm gibi akımlar etkili olurken, 1960 sonrası hikayelerde postmodernizm ve modernizm akımları öne çıkmıştır. Anlatım teknikleri: 1960 sonrası hikayelerde bilinç akışı, iç konuşma, geriye dönüş gibi anlatım teknikleri sıkça kullanılmıştır. Yazar sayısı ve çeşitliliği: 1960 sonrası hikayelerde yazar sayısı artmış ve eserlerde anlayış ve konu çeşitliliği ortaya çıkmıştır. Küçürek hikaye: 1960 sonrası hikayelerde "küçürek hikaye" (minimal hikaye) ortaya çıkmıştır. Bu dönemde kadın yazarların sayısı da artmıştır; başta Sevim Burak, Leyla Erbil ve Ayfer Tunç olmak üzere birçok kadın yazarın kaleme aldığı öyküler büyük ilgi görmüştür.

Ölü Ozanlar Derneği'nde (Dead Poets Society) yer alan bazı edebi akımlar: Daimicilik. Yeniden kurmacılık. Ayrıca, filmde ve kitapta "günü yaşa" (carpe diem) felsefesi etrafında şekillenen bir anlatım da bulunmaktadır.

Edebi akımı belirlemek için aşağıdaki sorular sorulabilir: Sanatçının/eserin temel amacı nedir? (Örneğin, gerçeği olduğu gibi yansıtmak, duygu ve hayal gücünü zenginleştirmek, tabiatın güzelliklerini dile getirmek). Eserde akıl, sağduyu ve doğaya verilen önem düzeyi nedir? (Klasisizmde akıl ve sağduyu, romantizmde duygu ve hayal gücü ön plandadır). Eserde biçim kusursuzluğuna ve konuya yaklaşım tarzına verilen önem nedir? (Realizmde biçim kusursuzluğu, romantizmde ise konunun işleniş tarzı önemlidir). Eserde hangi temalar işlenmiştir? (Örneğin, endüstrileşme sürecinde büyük kent halkının eleştirisi natüralizmin temel konularındandır). Sanatçı, eserde nasıl bir dil ve anlatım tarzı kullanmıştır? (Sembolizmde anlamın kapalı olması ve sözün musikisine önem verilir). Bu sorular, eserin ait olduğu edebi akımı belirlemeye yardımcı olabilir.

AYT'de önemli konu anlatımlarından bazıları şunlardır: Matematik: Türev, integral, trigonometri, limit, logaritma, permütasyon-kombinasyon ve olasılık, polinomlar, fonksiyonlar, karmaşık sayılar. Geometri: Dairede alan, çember ve daire, çokgenler, analitik geometri. Fizik: Modern fizik, mekanik, dalgalar, optik, elektrik-manyetizma. Kimya: Organik kimya, kimyasal reaksiyonlar ve enerji, elektrokimya. Biyoloji: Sistemler, bitki biyolojisi, genden proteine. Türk Dili ve Edebiyatı: Cumhuriyet dönemi edebiyatı, divan edebiyatı, hak edebiyatı, şiir bilgisi, Tanzimat edebiyatı. Tarih: Türk inkılabı, dünya gücü Osmanlı Devleti, ilk Türk devletleri, İslam tarihi ve uygarlığı. Coğrafya: Bölgeler ve ülkeler, ekonomik faaliyetler, Türkiye'de nüfus ve yerleşme. Felsefe Grubu: Ahlak felsefesi, klasik mantık, toplumsal kurumlar, birey ve toplum, toplum ve kültür. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi: İnanç, Hz. Muhammed (SAV.), Kur'an-ı Kerim'de bazı kavramlar. AYT'de başarılı olmak için düzenli çalışma, bol bol soru çözme, deneme sınavlarına katılma ve zaman yönetimi yapma gibi yöntemler önemlidir.

Cumhuriyet döneminde insan figürü, batı resminden etkilenerek ele alınmış, ancak İslami gelenekler bağlamında insan ve hayvanların tasvirine yönelik tavırlarla da mücadele edilmiştir. 1930'lardan sonra: Çıplak konulu resimlerde figürde deformasyon ve soyut düzenlemeler ön plana çıkmıştır. Yeniler Grubu: Toplumsal gerçekçi anlayışla halkın sorunlarını ve toplumsal sorunları işlemiştir. Nuri İyem: Anadolu halkının yaşamını, özellikle kadın portreleriyle anlatmıştır. Hale Asaf ve Şeref Akdik: Modern Türk erkeği ve kadını imgelerini betimlemiştir. Bu dönemde, sanat eğitimi veren kurumların açılması ve öğrencilerin Avrupa'ya gönderilmesiyle sanatçılar, doğrudan gözlem ve desen çalışmalarıyla organik figür pratiği kazanmıştır.

Bir şiirin hangi döneme ait olduğunu belirlemek için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir: Tematik Analiz: Şiirin içeriği ve işlediği temalar, belirli bir döneme ait özellikleri yansıtabilir. Dil ve Üslup: Şiirde kullanılan dil, ölçü ve üslup, dönemin edebi akımlarını ve özelliklerini gösterebilir. Tarihi Kaynaklar: Şiirin yazıldığı döneme ait tarihi belgeler, yazıtlar veya edebi eserler, şiirin ait olduğu dönemi belirlemeye yardımcı olabilir. Bu yöntemlerin kesin sonuçlar vermesi için uzman bir edebiyat tarihçisine danışılması önerilir. Şiirin dönemi ile ilgili bilgi veren bazı YouTube videoları şunlardır: "Şiir Anlayışı Nasıl Bulunur? Hangi Şiir Hangi Döneme Aittir?"; "Verilen Şiir Hangi Döneme Ait?".

Milli Edebiyat zevk ve anlayışı, Servet-i Fünun ve Fecriati topluluklarının taklitçi edebiyat anlayışına tepki olarak doğmuştur. Milli Edebiyatçılar, "sanat, toplum içindir" anlayışını benimsemiş, hece ölçüsünü ve dörtlük nazım birimini kullanmış, halkın yaşamını ve ülkenin durumunu işlemişlerdir.

Bazı şiirlerin ait olduğu akımlar: 1. "Merdiven" şiiri, Servet-i Fünun Edebiyatı akımına aittir. 2. "Toplumcu şiir" anlayışı, İkinci Yeni Akımı içinde yer alır. 3. "Garip Akımı" şiirleri, Orhan Veli, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat tarafından başlatılmıştır. 4. "Saf (öz) şiir" anlayışı, Ahmet Haşim, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Cahit Sıtkı Tarancı gibi şairler tarafından temsil edilmiştir.

Tanzimat'ın 1. döneminde iki ana edebi akım öne çıkmaktadır: 1. Klasisizm: Bu akımın etkisi altında kalan sanatçılar arasında İbrahim Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa bulunmaktadır. 2. Romantizm: Namık Kemal, Ahmet Mithat ve Şemsettin Sami gibi yazarlar romantizm akımından etkilenmişlerdir. Ayrıca, bu dönemde realizm ve natüralizm akımları da görülmeye başlanmıştır.

II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatının genel özellikleri şunlardır: Tiyatroya İlgi: Tiyatro, en çok ilgi gören edebi türdür. Natüralizm ve Sembolizm: Dönemin hakim edebi akımları Natüralizm ve Sembolizm'dir. Dilde Sadeleşme: Genç Kalemler dergisinde başlatılan dilde sadeleşme ve edebiyatta millileşme süreci bu dönemde yoğunluk kazanmıştır. Tematik Çeşitlilik: Şiirde bireysel duyuş ve toplumsal meseleler iç içe geçmiş, Türkçülük, tarih, mitoloji, Anadolu'ya ilgi gibi temalar işlenmiştir. Edebî Tartışmalar: Fecr-i Âti'nin ortaya çıkışı, edebiyatın teorik bahisleri üzerine yapılan tartışmalar, edebiyatın gelişmesine katkı sağlamıştır. Yayın Bolluğu: Eser bolluğu dikkat çekerken, kalıcı eserler azdır.

Dante'nin edebi akımı, "Dolce stil nuovo" (yeni tatlı üslup) olarak bilinir.

Sebk-i Hindi ve Türki-i Basit akımları farklı edebi akımlardır. Sebk-i Hindi, 17. yüzyılda İran ve Hindistan'da ortaya çıkmış, şiirde anlam derinliği, hayal gücü ve tasavvuf konularını işleyen bir akımdır. Türki-i Basit ise 15. yüzyılda divan şairi Necati tarafından başlatılan, günlük yaşayışı ve mahalli konuları şiire yansıtan bir akımdır.