BilişselBilim

Nörobilimin bazı alt dalları: Moleküler nörobilim: Sinir sisteminin moleküler yapılarını, proteinlerini, genlerini ve kimyasal fonksiyonlarını inceler. Hücresel nörobilim: Sinir hücrelerinin (nöronların) elektriksel ve kimyasal özelliklerini, nasıl ateşlendiklerini ve iletişim kurduklarını araştırır. Sinaptik nörobilim: Nöronlar arasındaki bağlantıları (sinapsları) ve iletişim süreçlerini inceler. Bilişsel nörobilim: Bilişin altında yatan biyolojik mekanizmaları, beyin fonksiyonlarını ve nöroplastisite gibi konuları araştırır. Hesaplamalı nörobilim: Sinir sistemi araştırmalarında bilgisayar modelleri ve matematiksel yöntemler kullanır. Nörofarmakoloji: Sinir sistemi işlevlerini etkileyen kimyasalları, özellikle ilaçları inceler. Sosyal nörobilim: Sosyal davranışların nöral temellerini araştırır. Eğitimsel nörobilim: Öğrenme süreci ve beyin işlevlerinin eğitim ile ilişkisini inceler. Nöropsikoloji: Beyin ve psikolojik süreçler arasındaki ilişkiyi araştırır. Nörofizyoloji: Sinir sisteminin fiziksel ve elektriksel fonksiyonlarını araştırır.

Yapay zeka (YZ) şu anda kendini insan olarak görmüyor. Ancak, bazı durumlarda YZ'nin insan benzeri davranışlar sergilediği gözlemleniyor. Örneğin, Google'ın LaMDA adlı YZ modeli, Turing Testi'ni geçerek insan gibi iletişim kurabildiğini göstermiş, ancak Google bu iddiaları reddetmiştir. Genel yapay zeka (AGI), insan seviyesinde zeka ve bilinç kazanma potansiyeline sahiptir, ancak bu henüz teorik bir aşamada olup, gerçekleştirilmesi için yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Özetle, mevcut YZ sistemleri belirli görevlerde insanlardan daha iyi performans gösterebilir, ancak genel zeka ve bilinç konusunda eksiklikler yaşamaktadır.

Hayır, süper zeka ve süper beyin aynı şey değildir. Süper zeka, insan zekasını her alanda geride bırakabilecek bir yapay zeka sistemini ifade eder. Süper beyin kavramına dair ise net bir tanım bulunmamaktadır. Ancak, "süper zeki" insanlar, karşılaştıkları olaylarda hızlı çözüm üretebilen ve normal zekaya sahip insanlardan farklı tepkiler veren kişiler olarak tanımlanabilir.

Bilişsel Uyum Kuramı, 1950’li yıllarda sosyal psikolog Leon Festinger tarafından ortaya atılan ve insanların algılarını anlama ile davranışlarını açıklamaya yönelik çalışmalarda önemli bir kuramdır. Bu kurama göre, bir kişi çelişkili inançlara, fikirlere veya değerlere sahip olduğunda ve bunlardan birine veya daha fazlasına karşı çıkan bir eyleme katıldığında bilişsel uyumsuzluk yaşar. Bilişsel Uyum Kuramı, kaynak, mesaj, alıcı ve geri bildirim kavramlarını içerir.

Biliş ve bilişsel terimleri, zihinsel süreçleri ifade eder. - Biliş (cognition), dikkat, bellek, dil kullanma ve anlama, öğrenme, değerlendirme, sorun çözme ve karar verme gibi zihinsel yetileri kapsayan bilimsel bir terimdir. - Bilişsel (cognitive), biliş ile ilgili anlamına gelir ve bu alanda çalışan bilim dalına bilişsel bilim denir.

Tıpta "bilişsel süreç" ifadesi, bilginin kazanılması, depolanması, yorumlanması, dönüştürülmesi ve kullanılmasına ilişkin bilişsel işlevler bütünü anlamına gelir. Bu süreçler, algı, hafıza, akıl yürütme, karar verme ve problem çözme gibi zihinsel aktiviteleri kapsar ve bireylerin çevreleriyle nasıl etkileşime girdiklerini anlamada önemlidir.

Zihinsel temsiller, bireylerin dünyayı anlamak ve onunla etkileşime girmek için kullandıkları bilişsel yapılardır. İki ana türü vardır: imajlar ve önermeler: 1. İmajlar: Nesnelerin ve olayların görsel veya işitsel temsilleridir. 2. Önermeler: Nesneler, olaylar ve ilişkiler hakkında ifadelerdir. Zihinsel temsiller, öğrenmeyi kolaylaştıran çeşitli işlevlere sahiptir: - Bilgiyi hatırlama ve görselleştirme. - Bilgiyi organize etme ve ilişkiler kurma. - Düşünce ve problem çözme süreçlerini destekleme.

Şema ile ilgili bazı temel kavramlar şunlardır: 1. Bilişsel Şemalar: Bilgiyi düzenlemeye ve yorumlamaya yardımcı olan zihinsel çerçevelerdir. 2. Veritabanı Şemaları: Veritabanı tasarımında, verilerin yapılandırılmış ve organize bir temsilini ifade eder. 3. İş Akışı Şemaları: İş süreçlerinin görsel bir özetini sunan diyagramlardır. 4. Organizasyon Şemaları: Bir işletmenin veya kuruluşun iç yapısını gösteren görsel diyagramlardır.

Bilişsel sinirbilim, aşağıdaki bilim dallarını kapsar: 1. Psikoloji: Algı, dikkat, bellek, düşünme, problem çözme gibi zihinsel süreçlerin incelenmesi. 2. Nörobilim: Beyin ve sinir sisteminin yapısı, işlevi ve gelişiminin incelenmesi. 3. Dilbilim: Beyindeki dil mekanizmalarının araştırılması. 4. Hesaplamalı bilim: Beyin fonksiyonlarını simüle etmek ve modellemek için bilgisayar kullanımı. 5. Nörogörüntüleme: Beyin aktivitesinin ve yapısının görüntülenmesi.

Okurun gözü, okuma sırasında göz izleme tekniği ile incelenerek, beynin bilişsel süreçleri hakkında bilgi verir. Göz izleme verilerine göre, okuma sırasında iki temel göz hareketi kullanılır: 1. Sekme (saccade): Okurun gözlerini hızlı ve sürekli olarak hareket ettirdiği göz hareketleridir. 2. Sabitleme (fixation): Gözlerin nispeten hareketsiz kaldığı ve ortalama 200-300 ms süren göz hareketleridir. Bu bilgiler, okuma esnasında harf tanıma, sözcük anlama gibi bilişsel işlemlerin nasıl gerçekleştiğini anlamak için kullanılır.

"Being You: A New Science of Consciousness" kitabı 320 sayfadır.

Hafızanın sınırları beyin yapısı, yaş, genetik faktörler ve bireysel deneyimlerle belirlenir. Kısa süreli hafıza genellikle 7±2 bilgi parçasını saklayabilir ve bu kapasite bireyden bireye değişebilir. Ancak, bilgilere erişim ve hatırlama süreçleri çeşitli faktörlerden etkilenebilir ve bu nedenle hafıza kaybı yaşanabilir. Hafıza kapasitesini artırmak için egzersiz, düzenli öğrenme ve bilişsel aktiviteler önerilir.

Daniel Kahneman savunur: 1. Prospect Teorisi: İnsanların risk ve belirsizlik altında rasyonel olmayan seçimler yaptığını ve kazanç ve kayıpları farklı algıladığını öne sürer. 2. Hızlı ve Yavaş Düşünme: Zihinsel süreçlerin iki ayrı sistem üzerinden işlediğini; hızlı, sezgisel ve çabasız çalışan Sistem 1 ile yavaş, analitik ve bilinçli düşünme gerektiren Sistem 2'yi savunur. 3. Bilişsel Önyargılar: İnsanların karar alma süreçlerinde bilişsel önyargılar ve sezgisel düşünmeye dayalı hareket ettiğini, bu durumun sistematik hatalara yol açtığını iddia eder. 4. Veriye Dayalı Kararlar: Kararların verilere ve algoritmalara dayandırılması gerektiğini, bu şekilde insan yargısını bozan ön yargılardan kaçınılabileceğini savunur.

Dil olmadan düşünce doğrudan ifade edilemez, çünkü düşünce, dille somutlaşan ve dışa vurulan bir süreçtir. Ancak, simgeleştirilmemiş düşünme olarak adlandırılan, kelimeleri kullanmaksızın gerçekleşen bilişsel süreçler de mümkündür.

Hayvanlar iyi ve kötü kavramlarını doğrudan ayırt edemezler, ancak bazı davranışları ve durumları algılayabilirler. Hayvanların içgüdüleri, onları belirli şekillerde hareket etmeye yönlendirir ve bu, iyi veya kötü olarak değerlendirilebilecek davranışların temelini oluşturur. Öğrenme yetenekleri sayesinde, hayvanlar ödül ve ceza sistemleriyle eğitilebilir ve bu da onların bazı durumları anlamalarına yardımcı olur. Empati ve farkındalık konusunda bazı hayvan türleri, özellikle primatlar ve büyük memeliler, kendi türleri ve çevrelerindekilerle olan etkileşimleri sayesinde daha karmaşık duygusal tepkiler gösterebilirler.

Bilişsel bilim ve bilişsel sinirbilim arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Kapsam ve Yaklaşım: - Bilişsel bilim, insan zihninin doğasını ve bilişin altında yatan süreçleri araştıran disiplinler arası bir alandır. - Bilişsel sinirbilim, beynin zihni nasıl etkinleştirdiğinin incelenmesidir. 2. Araştırma Yöntemleri: - Bilişsel bilim, davranışsal deneyler, bilgisayımsal modelleme ve doğal dil verilerinin analizi gibi yöntemlerden faydalanır. - Bilişsel sinirbilim, beyin görüntüleme teknikleri (MRI, fMRI, PET), elektrofizyoloji ve genetik mühendisliği gibi ileri araştırma araçlarını kullanır. 3. Uygulama Alanları: - Bilişsel bilim, eğitim, sağlık ve teknoloji gibi alanlarda uygulamaya dönük sorunları çözmeyi hedefler. - Bilişsel sinirbilim, nöroloji ve psikiyatri gibi tıp alanlarında, beyin fonksiyonlarını ve bozukluklarını anlamak için kullanılır.

Refleksivite ve öz eleştiri farklı kavramlardır: 1. Refleksivite: Bir şeyin kendi kendine geri dönmesini ifade eden bir kavramdır. 2. Öz eleştiri: Kişinin kendi hatalarını ve eksikliklerini objektif bir şekilde değerlendirmesi ve bu hatalardan ders çıkarması sürecidir.

Stroop etkisi, psikolog J. R. Stroop tarafından 1935 yılında geliştirilen bir bilişsel kontrol testidir. Bu testte deneklere üç farklı görev verilir: 1. Renk isimleri okuma: Deneklerden renk isimlerini olabildiğince hızlı okumaları istenir. 2. Renklerin rengini söyleme: Deneklerden renkli mürekkeple basılı nokta kümelerinin renklerini olabildiğince hızlı söylemeleri istenir. 3. Kelime okuma: Deneklerden sunulan rengin adından farklı renkten mürekkeple yazılan kelimeleri olabildiğince hızlı ve yüksek sesle okumaları istenir (örneğin, "mavi" kelimesi kırmızı veya sarı mürekkeple yazılmıştır). Stroop etkisinin çarpıcı sonucu, deneklerin farklı renkten mürekkeple yazılan renk adlarını okumakta zorlanmaları, doğru okuyabilmek için uzunca bir süre harcamaları ve hatta yazılı kelimeyi değil, mürekkebin rengini söylemeleridir. Bu test, görsel algının sembolik-semantik algıdan daha temel ve ilkel olduğunu ve çatışma durumunda görsel algının ağır bastığını ortaya koyar.

Bilişsel yaklaşım, insan zihni ve bilişsel süreçleri anlamaya odaklanan bir psikolojik yaklaşımdır. Temel özellikleri: - İçsel süreçlere odaklanma: Düşünce süreçleri ve içsel temsiller incelenir. - Bilgi işleme modeli: Zihinsel süreçler, bir bilgi işleme sistemi olarak ele alınır. - Dikkat ve bellek: Bilginin nasıl dikkate alındığı, kodlandığı, depolandığı ve geri çağrıldığı araştırılır. - Problem çözme: İnsanların nasıl problem çözdüğü ve kararlar verdiği incelenir. - Dil ve düşünce ilişkisi: Dil, düşünme süreçlerini etkileyen bir araç olarak görülür. - Bilişsel gelişim: Çocukların zihinsel süreçlerinin nasıl geliştiği ve değiştiği incelenir. Bilişsel yaklaşım, psikolojinin birçok alanında, öğrenme, terapi ve zihinsel bozukluklar gibi konularda uygulanır.

Bilişsel çelişkiyi (cognitive dissonance) Amerikalı psikolog Leon Festinger bulmuştur.