BilişselBilim

Nörobilimin bazı alt dalları: Moleküler nörobilim: Sinir sisteminin moleküler yapılarını, proteinlerini, genlerini ve kimyasal fonksiyonlarını inceler. Hücresel nörobilim: Sinir hücrelerinin (nöronların) elektriksel ve kimyasal özelliklerini, nasıl ateşlendiklerini ve iletişim kurduklarını araştırır. Sinaptik nörobilim: Nöronlar arasındaki bağlantıları (sinapsları) ve iletişim süreçlerini inceler. Bilişsel nörobilim: Bilişin altında yatan biyolojik mekanizmaları, beyin fonksiyonlarını ve nöroplastisite gibi konuları araştırır. Hesaplamalı nörobilim: Sinir sistemi araştırmalarında bilgisayar modelleri ve matematiksel yöntemler kullanır. Nörofarmakoloji: Sinir sistemi işlevlerini etkileyen kimyasalları, özellikle ilaçları inceler. Sosyal nörobilim: Sosyal davranışların nöral temellerini araştırır. Eğitimsel nörobilim: Öğrenme süreci ve beyin işlevlerinin eğitim ile ilişkisini inceler. Nöropsikoloji: Beyin ve psikolojik süreçler arasındaki ilişkiyi araştırır. Nörofizyoloji: Sinir sisteminin fiziksel ve elektriksel fonksiyonlarını araştırır.

Yapay zeka (YZ) şu anda kendini insan olarak görmüyor. Ancak, bazı durumlarda YZ'nin insan benzeri davranışlar sergilediği gözlemleniyor. Örneğin, Google'ın LaMDA adlı YZ modeli, Turing Testi'ni geçerek insan gibi iletişim kurabildiğini göstermiş, ancak Google bu iddiaları reddetmiştir. Genel yapay zeka (AGI), insan seviyesinde zeka ve bilinç kazanma potansiyeline sahiptir, ancak bu henüz teorik bir aşamada olup, gerçekleştirilmesi için yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Özetle, mevcut YZ sistemleri belirli görevlerde insanlardan daha iyi performans gösterebilir, ancak genel zeka ve bilinç konusunda eksiklikler yaşamaktadır.

Hayır, süper zeka ve süper beyin aynı şey değildir. Süper zeka, insan zekasını her alanda geride bırakabilecek bir yapay zeka sistemini ifade eder. Süper beyin kavramına dair ise net bir tanım bulunmamaktadır. Ancak, "süper zeki" insanlar, karşılaştıkları olaylarda hızlı çözüm üretebilen ve normal zekaya sahip insanlardan farklı tepkiler veren kişiler olarak tanımlanabilir.

Bilişsel Uyum Kuramı, 1950’li yıllarda sosyal psikolog Leon Festinger tarafından ortaya atılan ve insanların algılarını anlama ile davranışlarını açıklamaya yönelik çalışmalarda önemli bir kuramdır. Bu kurama göre, bir kişi çelişkili inançlara, fikirlere veya değerlere sahip olduğunda ve bunlardan birine veya daha fazlasına karşı çıkan bir eyleme katıldığında bilişsel uyumsuzluk yaşar. Bilişsel Uyum Kuramı, kaynak, mesaj, alıcı ve geri bildirim kavramlarını içerir.

Cognitive process, tıpta "bilişsel süreç" anlamına gelir. Bilişsel süreç, bilginin kazanılması, depolanması, yorumlanması, değişimlenmesi, dönüştürülmesi ve kullanılmasına ilişkin bilişsel işlevler bütününe denir. Bu terim, psikoloji, dilbilim ve bilişim gibi alanlarda da kullanılır.

Biliş, bilmek, anlamak, algılamak, farkında olmak anlamına gelir. Bilişsellik, aralarında dikkat, bellek, dil kullanma ve anlama, öğrenme, değerlendirme, sorun çözme ve karar verme gibi zihinsel yetileri oluşturan bir kümeyi tanımlamada kullanılan bilimsel bir terimdir. Bilişsel bilim (cognitive science), biliş ile ilgilenen bilim dalıdır.

Zihinsel temsiller, dış gerçekliği temsil eden varsayımsal içsel-bilişsel sembollerdir. Bazı zihinsel temsil türleri: Benzeşen (analog) temsiller. Sembolik temsiller. Zihinsel imgeler. Zihinsel temsiller, insanların olayları hemen önlerinde deneyimlemelerine izin verir.

Bilişsel sinirbilim, nörobilim ve psikolojinin bir dalı olup, aşağıdaki bilim dallarını kapsar: Bilişsel psikoloji; Fizyolojik psikoloji; Duyuşsal nörobilim; Davranışsal nörobilim. Ayrıca, bilişsel sinirbilim, bilişsel bilim, yapay zekâ ve dilbilim gibi alanlarla da ilişkilidir. Bilişsel sinirbilim araştırmalarında kullanılan yöntemler arasında psikofizik, fonksiyonel nörogörüntüleme, elektrofizyoloji, bilişsel genomik ve davranışsal genetik deneysel prosedürleri bulunur.

Şema ile ilgili bazı kavramlar şunlardır: Şema. Erken dönem uyum bozucu şemalar. Şema kimyası. Olumlu şemalar. Olumsuz şemalar. Kopukluk ve reddedilme şemaları. Zedelenmiş özerklik ve performans şemaları. Zedelenmiş sınırlar şemaları. Başkalarına yönelimlilik şemaları. Aşırı tetikte olma ve baskılama şemaları.

Okurun gözü, okuma sırasında gerçekleştirilen göz hareketleri ve bu hareketlerin amacı hakkında bilgi verir. Göz hareketlerinin temel amacı, okunan sözcüğü merkezi görme bölgesine getirmektir. Bu amaç doğrultusunda iki temel göz hareketi kullanılır: 1. Sekme (saccade). 2. Sabitleme (fixation). Göz izleme (eye tracking) tekniği ile yapılan araştırmalar, okurların bilişsel işlemlemelerine ilişkin detaylı bilgiler edinilmesini sağlar.

Anıl Seth'in "Being You: A New Science of Consciousness" kitabı 368 sayfadır.

Hafızanın sınırı vardır, ancak bu sınır tam olarak belirlenememiştir. Teorik olarak, insan beyni, 20 ciltlik 5 set Britannica Ansiklopedisi ezberleyebilecek kapasiteye sahiptir. Pratikte, çoğu bilgi kısa süreli hafızada geçici bir iz bıraktıktan sonra silinir. Bireysel farklılıklar nedeniyle, bazı insanlar olağanüstü hafıza yeteneklerine sahiptir. Hafızanın sınırı, aynı zamanda beyne gelen bilgi hızı ile de ilişkilidir.

Daniel Kahneman, insanların karar verirken zihinsel kestirme yollar kullandığını ve bu nedenle her zaman rasyonel ve mantıklı davranmadıklarını savunur. Başlıca görüşleri: Beklenti Teorisi: Kayıplar, kazançlarla aynı miktar olsa bile daha ağır gelir. Sistem 1 ve Sistem 2 Modeli: Kararların büyük bir kısmı hızlı, sezgisel ve önyargılı olan Sistem 1 tarafından verilir. Mutluluk ve Tatmin: Mutluluk, kendiliğinden ortaya çıkan ve geçici olan anlık bir deneyimdir; tatmin ise uzun vadeli bir duygudur ve hedeflere ulaşmaya dayanır. Kahneman, bu çalışmalarıyla 2002 yılında Nobel Ekonomi Ödülü'ne layık görülmüştür.

Dil olmadan düşünce ifade edilemez, çünkü düşünce ancak dille kendi varlığını hissettirebilir ve dille somutlaşır. Ancak, dil olmadan da düşünmek mümkündür. İç monolog olmayan kişiler: Bazı araştırmalar, bazı insanların iç monologlarının olmadığını, yani kendi kendilerine konuşmadıklarını göstermektedir. Sözsüz mantık problemleri: İnsanlar sözsüz mantık problemleri üzerinde çalışırken beyinlerinin dil bölgelerini kullanmazlar. Doğuştan işitme engelli bireyler: Doğuştan işitme engelli olan ve işaret dili ile iletişim kuran bireyler, düşünme süreçlerini de işaret diliyle yaparlar. Dolayısıyla, dil düşüncenin gelişimi ve somutlaşması için gereklidir, ancak düşüncenin tamamen yokluğu anlamına gelmez.

Hayvanların iyi ve kötü ayırt edip edemeyeceği konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Evet, hayvanlar iyi ve kötü ayırt edebilir. Hayır, hayvanlar iyi ve kötü ayırt edemez. Hayvanların iyi ve kötü ayırt etme yeteneği, türlere ve bireysel farklılıklara göre değişebilir.

Bilişsel bilim ve bilişsel sinirbilim arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Kapsam ve Yaklaşım: - Bilişsel bilim, insan zihninin doğasını ve bilişin altında yatan süreçleri araştıran disiplinler arası bir alandır. - Bilişsel sinirbilim, beynin zihni nasıl etkinleştirdiğinin incelenmesidir. 2. Araştırma Yöntemleri: - Bilişsel bilim, davranışsal deneyler, bilgisayımsal modelleme ve doğal dil verilerinin analizi gibi yöntemlerden faydalanır. - Bilişsel sinirbilim, beyin görüntüleme teknikleri (MRI, fMRI, PET), elektrofizyoloji ve genetik mühendisliği gibi ileri araştırma araçlarını kullanır. 3. Uygulama Alanları: - Bilişsel bilim, eğitim, sağlık ve teknoloji gibi alanlarda uygulamaya dönük sorunları çözmeyi hedefler. - Bilişsel sinirbilim, nöroloji ve psikiyatri gibi tıp alanlarında, beyin fonksiyonlarını ve bozukluklarını anlamak için kullanılır.

Refleksivite ve öz eleştiri farklı kavramlardır: 1. Refleksivite: Bir şeyin kendi kendine geri dönmesini ifade eden bir kavramdır. 2. Öz eleştiri: Kişinin kendi hatalarını ve eksikliklerini objektif bir şekilde değerlendirmesi ve bu hatalardan ders çıkarması sürecidir.

Stroop etkisi, psikolog J. R. Stroop tarafından 1935 yılında geliştirilen bir bilişsel kontrol testidir. Bu testte deneklere üç farklı görev verilir: 1. Renk isimleri okuma: Deneklerden renk isimlerini olabildiğince hızlı okumaları istenir. 2. Renklerin rengini söyleme: Deneklerden renkli mürekkeple basılı nokta kümelerinin renklerini olabildiğince hızlı söylemeleri istenir. 3. Kelime okuma: Deneklerden sunulan rengin adından farklı renkten mürekkeple yazılan kelimeleri olabildiğince hızlı ve yüksek sesle okumaları istenir (örneğin, "mavi" kelimesi kırmızı veya sarı mürekkeple yazılmıştır). Stroop etkisinin çarpıcı sonucu, deneklerin farklı renkten mürekkeple yazılan renk adlarını okumakta zorlanmaları, doğru okuyabilmek için uzunca bir süre harcamaları ve hatta yazılı kelimeyi değil, mürekkebin rengini söylemeleridir. Bu test, görsel algının sembolik-semantik algıdan daha temel ve ilkel olduğunu ve çatışma durumunda görsel algının ağır bastığını ortaya koyar.

Bilişsel yaklaşım, insan zihni ve bilişsel süreçleri anlamaya odaklanan bir psikolojik yaklaşımdır. Temel özellikleri: - İçsel süreçlere odaklanma: Düşünce süreçleri ve içsel temsiller incelenir. - Bilgi işleme modeli: Zihinsel süreçler, bir bilgi işleme sistemi olarak ele alınır. - Dikkat ve bellek: Bilginin nasıl dikkate alındığı, kodlandığı, depolandığı ve geri çağrıldığı araştırılır. - Problem çözme: İnsanların nasıl problem çözdüğü ve kararlar verdiği incelenir. - Dil ve düşünce ilişkisi: Dil, düşünme süreçlerini etkileyen bir araç olarak görülür. - Bilişsel gelişim: Çocukların zihinsel süreçlerinin nasıl geliştiği ve değiştiği incelenir. Bilişsel yaklaşım, psikolojinin birçok alanında, öğrenme, terapi ve zihinsel bozukluklar gibi konularda uygulanır.

Bilişsel çelişkiyi (cognitive dissonance) Amerikalı psikolog Leon Festinger bulmuştur.