BilgiTeorisi

Skolastizmde "indirgenmiş bilgi" kavramına dair bir bilgi bulunamamıştır. Ancak, skolastik düşüncenin bazı özellikleri hakkında bilgi verilebilir. Skolastik düşünce, Orta Çağ'da teoloji ve felsefe temelinde gelişen bir felsefi akımdır. Skolastik düşünce, üç ana döneme ayrılır: 1. Erken dönem (800-1200). 2. Yükseliş dönemi (1200). 3. Son dönem (1300-1500).

Felsefede analoji kullanmanın amacı, soyut kavramları daha somut hale getirmek ve karmaşık durumları anlamaktır. Analojinin önemi: Yaratıcılığı teşvik eder ve yeni hipotezler oluşturma potansiyeli taşır. Keşif süreçlerinde kullanılır; doğruluğu kesin olmayan, ancak olasılıklı görünen modeller geliştirir. Farklı bakış açıları sunarak var olan bilgileri yeniden değerlendirmeyi sağlar. Ne zaman ve neden kullanılır: Bilgiye doğrudan erişimin zor olduğu veya gözlemin sınırlı olduğu alanlarda kullanılır. Etik düşüncede, ahlaki ikilemlerde benzer durumların karşılaştırılmasında başvurulur. Felsefi tartışmalarda, argümanları desteklemek ve kavramları açıklamak için kullanılır.

Olgucu felsefenin temel ilkeleri şunlardır: Sadece olguların araştırılması: Bilim, tek amacını olgular arasındaki değişmez ilişkileri ya da doğa yasalarını bulmak olarak görür. Deney ve gözlem: Bilgi, gözlem ve deneylerle elde edilir. Metafiziğin reddi: Deneyle doğruluğu ortaya konulmamış her türlü bilgi geçersiz kabul edilir. Görelilik: Her gerçek bilgi pozitif ve görelidir. Toplumsal dünyanın doğal dünya ile benzerliği: Toplumsal dünya da fiziksel dünya gibi benzer neden-sonuç ilişkileriyle yönetilir ve her iki dünyada da geleceği öngörmeyi mümkün kılacak genel geçer kanunlar vardır. İnsan varlığına mekanik determinist yaklaşım: İnsan varlığına mekanik bir belirlenimcilik şeması içerisinde yaklaşılır. Pozitif bilim: Pozitif bilim dışında başka bir bilim türü yoktur. Yeni insanlık dini: İnsanlığa, insanüstü bir varlığa dayanmayan ve insan sevgisinden doğan yeni bir insanlık dini gereklidir.

Akli bilgi, insanın düşünme, akıl yürütme ve çıkarımda bulunmak suretiyle kendi aklıyla ürettiği bilgidir. Nakil bilgi ise, başka bir kaynaktan alınan haberler vasıtasıyla elde edilen bilgidir. Akli bilgi, bilginin kesinlik ifade edip etmemesine göre burhani bilgi ve hatabi bilgi olmak üzere ikiye ayrılır. İslam düşüncesinde akli ve nakli bilimler ayrımı, nakli bilimlerin hangi soruya cevap verdiğini bilmeden anlaşılamaz.

Mantık doğrusu ve bilgi doğrusu arasındaki temel farklar şunlardır: Kaynak ve Yöntem: Mantık doğrusu, deney veya gözlem yapmadan sadece akıl ve mantık yoluyla ulaşılan bilgidir. Bilgi doğrusu, yargının taşıdığı anlamla yargının işaret ettiği nesne arasındaki uygunluğa bağlı olan doğrudur ve deney, gözlem veya farklı yollarla kanıtlanabilir. İlgi Alanı: Mantık doğrusu, ideal varlıkları, yani düşüncede bulunan soyut konuları ilgilendirir. Bilgi doğrusu, reel varlıkları, yani duyularla algılanabilen, laboratuvar ortamında incelenebilen doğa bilimleri konusuna giren varlıkları ilgilendirir. Amaç: Mantık doğrusunun amacı, mantıksal doğruya ulaşmaktır. Bilgi doğrusunun amacı, bilginin kaynağını denetlemek ve kesinliğini ispat etmektir.

A priori yargı, deneyime dayanmaksızın zorunlu ve kesin bilgiyi ifade eder. A priori ve sentetik yargıların birleşimi olan sentetik a priori yargılar, hem bilgimizi genişletir hem de duyu deneyimine ihtiyaç göstermeksizin doğru olabilir. Sentetik a priori yargılara örnek olarak Kant, matematiğin, geometrinin ve metafiziğin önermelerini göstermiştir. Sentetik yargıların diğer örnekleri: "Bazı ülkeler az gelişmiştir". "Gül kırmızıdır". Analitik yargılar, içlerinde yüklemin özne ile bağlantısının özdeşlik yoluyla düşünüldüğü yargılardır.

John Locke'un İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme adlı eseri, insanın doğuştan gelen fikirlerle doğmadığını, tüm bilgilerinin deneyim ve gözlemden geldiğini savunur. Locke bu eserinde aşağıdaki konuları ele alır: Bilginin kaynağı. Doğuştan fikirler. Tanrı'nın varlığı. Eser, ampirizm (deneycilik) felsefesinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir ve Aydınlanma düşüncesinin temelini oluşturur.

Kanıtlanabilirlik, bir şeyin gösterilme veya kanıtlanma yeteneğini ifade eder. Kanıtlanamazlık ise, bir şeyin kanıtlanamaması durumunu ifade eder. Ayrıca, kanıtlanabilirlik kavramı, felsefede argümanların ve iddiaların geçerliliğini değerlendirmek için, hukukta ise delillerin mahkemede kabul edilebilirliğini belirlemede kullanılır.

Sezgi ve akılcılık arasındaki temel farklar şunlardır: Sezgicilik, bilginin kaynağının sezgi olduğunu savunurken, akılcılık bilginin kaynağının akıl olduğunu öne sürer. Akılcılar, aklın doğuştan getirdiği temel ilkelere ve kavramlara sahip olduğumuzu ve bu ilkelerden hareketle doğru bilgiye ulaşabileceğimizi ileri sürerler. Akılcılıkta, duyular yanıltıcı olabilirken, akıl kesin ve evrensel doğrular sunabilir. Akılcılık, tümdengelimsel bir yöntem kullanırken, sezgicilik daha çok deneyim ve içgüdülere dayanır. Her iki yaklaşımın da güçlü ve zayıf yönleri bulunmaktadır.

Kuşkuculuk (septisizm), genel geçer doğru bilginin insan için olanaksız olduğunu savunan felsefi bir görüştür. Aralarındaki temel fark: Kuşkuculuk, kesin bilgi veya mutlak doğruyu elde etmenin zor ya da imkansız olduğunu savunur ve bu düşünceyi sorgulamayı teşvik eder. Yöntemsel şüphe, Descartes'ın yaklaşımında olduğu gibi, kesin bilgiye ulaşmak için tüm bilgileri gözden geçirme yöntemidir. Özetle: Kuşkuculuk genel bir felsefi duruş iken, yöntemsel şüphe belirli bir bilgi arayışına yönelik bir yöntemdir.

Thomas Aquinas'a göre bilgi, duyu, akıl, haber ve sezgi yoluyla elde edilir. Duyu organları, tikel nesneleri algılar ve bu algılar bireysel kavrayışlara dönüşür. Akıl, soyutlama yaparak tümel formları oluşturur ve bu formlar aracılığıyla bilgi ortaya konur. Haber (khabar), Tanrı'dan gelen bilgiler ve tarihsel olaylar hakkında bilgi sağlar. Sezgi, insanın bilgi edinme sürecinde önemli bir rol oynar. Aquinas, bilginin imkân dâhilinde olduğunu ve bu süreç sayesinde insanın yetkinleşip gerçek mutluluğa ulaşabileceğini savunur.

Mantık, her zaman baki olan bir disiplindir. Mantık, doğru düşünmenin kurallarını inceleyen ve akıl yürütme süreçlerini analiz eden bir felsefi disiplindir. Mantığın baki olduğu bir zaman dilimi veya durum belirtmek mümkün değildir, çünkü mantık her zaman geçerli ve uygulanabilir bir bilim dalıdır.

Empirizmin (deneyciliğin) temel ilkeleri şunlardır: Duyusal deneyim. Tecrübe önceliği. Ön kabullerin reddi. Empirizmin diğer ilkeleri: Tabula rasa. Bilginin doğrulanması. A posteriori bilgiler. Empirizmin öncüleri arasında John Locke, George Berkeley ve David Hume bulunur.

Tümevarım yönteminin kesin olmamasının nedeni, gözlenmemiş bilgiler üzerinden de düşünülmesidir. Ayrıca, tümevarımsal bir önermede öncüllerin doğru olması, sonucun doğruluğunu mantıksal bir zorunlulukla garanti etmez. Tümevarım, olasılıklı ifadeler içerir ve kesinlik yerine "neredeyse kesin" veya "yüksek olasılıklı" olarak nitelendirilir.

Bedihî ve zarurî terimleri, felsefede kesin ve apaçık bilgi anlamına gelir. Zarurî bilgi, doğrudan doğruya zihinde oluşan, vasıtasız ve çaba gerektirmeyen bilgidir. Bedihî bilgi ise, mantıkta aklın hiçbir delile ihtiyaç duymaksızın kendiliğinden doğruluğunu kabul ettiği önerme olarak tanımlanır. İlk kaynaklarda bedihî yerine çoğunlukla aynı anlamda olmak üzere "zarûrî" ve "evvelî" terimlerinin kullanıldığı görülmektedir.

Kant'ın "Kavramsız algı kör, algısız kavram boştur" sözü, insanın bilgi edinmede hem duyularını hem de aklını kullanması gerektiğini ifade eder. Bu söz şu şekilde açıklanabilir: Kavramsız algılar kördür. Algısız kavramlar boştur. Kant, bu sözüyle rasyonalizm ve empirizmi birleştirerek bilginin hem deneyim hem de akıl yoluyla elde edildiğini savunur.

Şüphecilik felsefesi (septisizm), genel geçer doğru bilginin insan için olanaksız olduğunu dile getiren bir görüştür. Bu felsefenin bazı temel özellikleri şunlardır: Kesin bilgiye karşı olma. Sorgulayıcı yaklaşım. Dogmatizme karşı duruş. Ruhun dinginliği. Şüphecilik felsefesinin önemli temsilcileri arasında Protagoras, Pyrrhon, Arkesilaos ve Karneades bulunur.

Rasyonalizmin temel ilkeleri şunlardır: Aklın birincil kaynak olması. Bireysellik. Şüphecilik. Deneycilik. Mantık ve akıl. Ayrıca, rasyonalizmin bazı diğer temel ilkeleri şunlardır: Kesin ve evrensel bilgilere ulaşma. Duyuların güvenilmezliği. A priori ve apaçık gerçeklerin varlığı. Doğa bilimlerinin bilinebilirliği.

Sezgiye dayalı bilgi, aracısız ve doğrudan kavramayla elde edilir. Sezginin bazı türleri şunlardır: Duyu sezgisi. Akli sezgi. Mistik sezgi. Metafizik sezgi. Sezgiye dayalı bilgi, bireyseldir ve bireyin öznel yaşantısının dışına aktarılamaz.

Immanuel Kant'ın "Saf Aklın Eleştirisi" adlı eseri, tek başına akılla gerçekliğin doğasının keşfedilebileceği düşüncesine yönelik bir eleştiridir. Kant, bilginin hem duyu deneyimini hem de algılayanın katkıda bulunduğu kavramları gerektirdiğini savunur. Eserde ele alınan bazı konular şunlardır: A priori ve a posteriori bilgi: Tecrübe ve algıdan bağımsız olarak edinilen bilgi a priori, doğruluğu sadece tecrübeye dayalı olarak belirlenebilen önermeler ise a posteriori olarak adlandırılır. Analitik ve sentetik yargılar: Analitik önermeler, öznenin zaten tanım olarak bir özelliği olduğu önermelerdir; sentetik önermelerde ise özne, yüklemin içinde barındırmaz. Numenler ve fenomenler: Deneyimlenen dünya (fenomenler) ile onun ötesinde, altta yatan gerçeklik (numenler) ayırt edilir. Sentetik a priori yargılar: Zorunlu olarak doğru olan ve deneyimden bağımsız olarak bilinebilen, ancak dünyaya ilişkin sahici bilgi veren yargılar araştırılır. Kant'ın amacı, bu tür yargıların nasıl mümkün olduğunu açıklamaktır.