BilgiTeorisi

Tümel uzlaşım ve uzlaşım ölçütleri şu şekildedir: Tümel Uzlaşım Ölçütü: Bu ölçüye göre, bir ifade çoğunluk tarafından doğru kabul ediliyorsa doğrudur. Uzlaşım Ölçütleri: Tutarlılık Ölçütü: Bir önermenin doğruluğu, daha önce kabul edilmiş doğru önermelerle çelişmemesine dayanır. Yarar Ölçütü: Bir bilgi, pratik hayatta fayda sağlama koşuluyla doğrudur.

Olgusal, gözlemlerle kanıtlanabilen, nesnel yargılara sahip olan ve ölçülebilen olayları ifade eder. Olgusal olmayan ise, havada uçuşan fikirler, varsayımlar veya duygular gibi somut kanıtları olmayan durumları kapsar. Bazı örnekler: Olgusal: "Dün gece gökyüzünde bir meteor gördüm" ifadesi, bunu gören başka insanlar varsa ve belki bir kameraya yakalanmışsa olgusal bir bilgidir. Olgusal olmayan: "Bence mavi en güzel renktir" ifadesi kişisel bir yargıdır ve olgusal değildir.

A priori, kelime anlamı olarak "önsel" demektir. A priori bilgi, deneysel veri ve delillerden bağımsızdır; bu nedenle doğruluğu deneyimle çürütülemez. A priori argüman ya da akıl yürütme ise, öncüllerinden her biri a priori olarak kabul edilen, tümdengelimsel olarak geçerli bir argümandır. Antik Yunan felsefesinde, hiçbir deneye dayanmayan bilgiyi tanımlamak için kullanılan a priori kavramı, Skolastiklerce geliştirilmiş ve Alman düşünür Immanuel Kant'ın sisteminde önem kazanmıştır.

Tümel uzlaşım, bir bilginin doğruluğunun, herkesin veya çoğunluğun kabul etmesine bağlı olduğu ölçüttür. Bu ölçüye göre, bir önerme ancak ve ancak çoğunluk tarafından kabul ediliyorsa doğrudur. Ancak, tümel uzlaşım yaklaşımı, evrensel ve kesin doğruyu belirleme konusunda sınırlı kabul edilir, çünkü çoğunluk da yanılabilir.

Pragmatizm, felsefede gerçeğe ve eyleme yönelik, pratik sonuçlara dönük düşünme temelleri üzerine kurulu bir felsefi akımdır. Pragmatizmin temel ilkeleri: En iyi sonuç ilkesi. Anlamın deneyimden türemesi ilkesi. Gerçekliğin sürekli değişimi ilkesi. Deneysel yöntem. Pragmatizm, 18. yüzyılda Jeremy Bentham tarafından öne sürülmüş, ancak Antik Yunan filozofları gibi daha eski köklere de sahiptir.

Bilginin sınırları farklı felsefi yaklaşımlara göre farklı şekillerde tanımlanır: İdealizm: Bilginin sınırlarını insanın zihniyle sınırlı görür ve dış dünyanın varlığını öznenin algısına bağlar. Realizm: Bilginin sınırlarını insanın zihniyle sınırlı görmez, dış dünyada zihinden bağımsız nesnelerin var olduğunu kabul eder. Kant: Bilginin hem duyusal deneyimlere hem de zihnin doğuştan sahip olduğu kategorilere dayandığını, ancak bazı şeylerin (örneğin, Tanrı, ruh) bilinemeyeceğini savunur. Aklın ideaları da rasyonalizm ve empirizm yaklaşımlarına göre değişir: Rasyonalizm (Akılcılık): Aklın, doğuştan gelen bilgilerle kesin doğrulara ulaşabileceğini ve matematiksel ile mantıksal bilgilerin aklın ideaları olduğunu savunur. Empirizm: Bilginin duyumlar ve deneyimlerle elde edildiğini, aklın ise bu deneyimlerin işlenmesinde rol oynadığını ileri sürer.

Tümel uzlaşma, bir bilginin doğru kabul edilmesi için çoğunluk tarafından onaylanması gerektiğini ifade eder. Uygunluk, bir bilginin doğru kabul edilmesi için, bildirdiği şeyin nesnesiyle örtüşmesi gerektiğini savunur. Bilginin doğruluk ölçütleri arasında yer alan tümel uzlaşma ve uygunluk, farklı yaklaşımlara dayanır ve her durumda en doğru yöntemi sunmayabilir.

Felsefede a priori bilgi, deneyden önce olan, herhangi bir deneyin getireceği unsurdan bağımsız bilgi anlamına gelir. A priori bilginin özellikleri: Deneysel veri ve delillerden bağımsızlık. Kesinlik. Kullanım alanları. A priori kavramının kökeni Antik Yunan felsefesine dayanır, ancak kavramın geliştirilmesi ve önem kazanması Skolastikler ve özellikle Alman düşünür Immanuel Kant sayesinde olmuştur.

İrfan ve bilgi aynı şey değildir, farklı kavramları ifade ederler. Bilgi, genel anlamda bilinen her şeyi kapsar ve "ilim" veya "marifet" olarak adlandırılır. İrfan ise, bilginin içselleştirilmesi, anlam kazandırılması ve pratiğe aktarılması anlamına gelir.

Paradokslar çeşitli kategorilere ayrılabilir. Genel olarak dört ana paradoks türü bulunmaktadır: 1. Sonsuzluk Paradoksları. 2. Russel Paradoksları (Küme Teorileri). 3. Epimenides Paradoksları (Yalancı Paradokslar). 4. Diğer Paradokslar. Bu sınıflandırmaya ek olarak, paradokslar matematik, felsefe, fizik gibi farklı alanlarda da çeşitli şekillerde kategorize edilebilir.

David Hume, deneycilik, felsefi şüphecilik ve metafiziksel natüralizm alanlarındaki görüşleriyle tanınır. Başlıca savunduğu fikirler şunlardır: Bilgi Kaynağı: Tüm bilgi, deneyim ve gözlemden elde edilir; doğuştan gelen fikirler reddedilir. Nedensellik: Nedensellik inancı, rasyonel olarak temellendirilemez; olaylar arasındaki sürekli ardışıklık, nedensellik olarak algılanır. Ahlak: Ahlaki değerler, soyut ilkelerden değil, duygu ve hislerden türer. Benlik: Benlik, bir algılar demetinden ibarettir; ruh kavramı boş bir fikirdir. Din: Din, batıl inanç ve korkuya dayanır; mucizeler ve Tanrı'nın varlığına yönelik kanıtlar eleştirilir.

Pozitivist düşünce, doğru bilgiye yalnızca bilim yoluyla ulaşılabileceğini savunur. Pozitivizmin temel ilkeleri: Sadece gerçek bilinebilir. Olgular tamamen gerçektir. Araştırmanın amacı, tanımlamak, tahmin etmek ve keşfetmektir. Tek bilgi kaynağı deney ve gözlemdir. Bilimsel yargı, inançlara ve değerlere göre değil, mantıksal ilkelere göre yapılır. Pozitivizm, metafizik ve teolojiyi reddeder; yalnızca gözlemlenebilir ve deney ile test edilebilir olguları kabul eder.

Pragmatist yaklaşım, bir düşünce tarzı olarak pratik düşüncelere dayalı olup, olaylarla gerçekçi ve mantıklı bir şekilde ilgilenmeyi ifade eder. Pragmatist yaklaşımın temel özellikleri şunlardır: Sonuç odaklılık. Başarı ve ölçülebilir değerler. Nesnel gerçekliğin önemi. Pragmatist, ideal olmak yerine pratikte işe yarayacak pratik yaklaşımlara ve çözümlere odaklanan kişidir.

Bazı mantık çeşitleri: Tümdengelim (dedüksiyon). Tümevarım (endüksiyon). Analoji. Sembolik mantık. Çok değerli mantık. Puslu (fuzzy) mantık. Tutarlılık-ötesi (paraconsistent) mantık. Temporal mantık. Modal mantık.

Pragmatik düşünce sistemi, bir fikrin ya da teorinin pratik sonuçlarını değerlendiren bir yaklaşımdır. Temel ilkeleri: Sonuç odaklılık. Fayda ön planda tutma. Gerçekliğin değişimi. Deneysel yöntem. Pragmatik düşünce, özellikle iş dünyası, eğitim ve kişisel gelişim alanlarında yaygın olarak kullanılır.

Michel Foucault'nun savunduğu bazı temel fikirler şunlardır: Hakikat ve bilgi: Hakikat, iktidar ilişkileri ile iç içe geçmiş bir prosedürdür ve tarihsel süreç içinde değişir. İktidar: İktidar, her yerde var olan ve karmaşık stratejik süreçlerle işleyen bir yapıdır; merkezi bir otorite gerektirmez ve direnişle bir arada var olur. Özne: Özne, toplumsal ilişkiler ve söylemsel pratikler içinde oluşur; faillik ve nedensellik atfedilemez. Disiplinci iktidar: Modern iktidar, bireyleri normalleştirici ve denetleyici bir yapı ile kontrol eder; bu, panoptikon gibi mimari yapılarda ve toplumsal kurumlarda kendini gösterir. Kendilik etiği: Bireyler, kendi yaşamlarını bir sanat eseri gibi şekillendirebilir ve ahlaki özneler haline gelebilir. Foucault, aynı zamanda Marksizm ve varoluşçuluk gibi akımlara karşı çıkmış, Nietzsche ve Heidegger'in düşüncelerinden etkilenmiştir.

Rölatif yaklaşım, mutlak olmayan, kesinlik taşımayan ve hipotez aşamasında olan teorileri ifade eder. Felsefede, rölatif yaklaşım, gerçeklerin, olayların ve kavramların kişinin algısına, toplumların yapısına ve içinde bulunulan zamanın koşullarına göre farklılık gösterdiğini savunur. Bilimde ise rölatif, zaman, kişiler veya evrenin farklı noktalarına göre değişen olguları tanımlamak için kullanılır.

"İnfiritizm" terimi felsefede kullanılmamaktadır. Ancak, "kritisizm" (eleştiricilik) felsefi bir akımdır ve doğru bilgiye hem akıl hem de duyularla ulaşılabileceğini savunur. Kritisizm'in temel özellikleri: Empirist ve rasyonalist akımların sentezi. Bilginin hem akıl hem de duyularla elde edildiğini kabul etmesi. Dogmatik ve septik düşünürleri uzlaştırma çabası. Görecelik ilkesi. Felsefe terimi, Yunanca "bilgelik" anlamına gelen "sophia" ve "sevmek" anlamına gelen "phileo" kelimelerinden türetilmiştir.

İlmelyakin ve aynelyakin kavramları, "yakın" kelimesinin farklı kullanımlarıyla ilişkilidir ve İslam inancında bilgi derecelerini ifade eder. İlmelyakin: Bir şeyin kesin olarak, delil ve burhan ile bilinmesi anlamına gelir. Aynelyakin: Bir şeyin gözle görülür, duyularla algılanabilir şekilde bilinmesi demektir. Bu kavramlar, "hakkalyakin" ile birlikte kullanıldığında, bilgi derecelerinin artan kesinliğini ifade eder: Hakkalyakin: Bir şeyin bizzat yaşanarak, en kesin ve şüpheye yer bırakmayacak şekilde bilinmesi anlamına gelir.

Felsefede apaçıklık, hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak şekilde açık ve seçik olma durumu anlamına gelir. Apaçıklık kavramı, farklı filozoflar tarafından farklı şekillerde yorumlanmıştır: Descartes'a göre. Locke'a göre. Ayrıca, Nicholas d’Autrecourt gibi düşünürler, apaçıklığın doğrudan duyusal deneyim ve çelişmezlik ilkesiyle elde edildiğini savunmuşlardır.