Nedensellik

Korelasyonu yüksek olan değişkenler, doğrudan nedensellik ilişkisi göstermez. Korelasyon, iki değişkenin birlikte hareket edip etmediğini inceler ve bu ilişkinin yönünü ve gücünü belirler. Ancak, nedensellik ilişkisi için üç şartın sağlanması gerekir: 1. Korelasyon olmalı: Değişkenler birlikte değişmelidir. 2. Zaman sırası doğru olmalı: Neden olan olay önce gerçekleşmelidir. 3. Üçüncü bir faktör olmamalı: İki değişkeni etkileyen başka bir faktör bulunmamalıdır. Bu nedenle, korelasyon analizi ile sadece değişkenler arasındaki ilişki hakkında bilgi edinilebilir, nedensellik yorumu yapılmamalıdır.

Ontolojinin temel soruları şunlardır: 1. Varlık Nedir?. 2. Varlık Türleri Nelerdir?. 3. Varlıklar Arasındaki İlişkiler. 4. Zihin ve Madde İlişkisi. 5. Değişim ve Süreklilik. 6. Nedensellik.

Etiyoloji veya neden bilimi, hastalık sebeplerini araştırıp inceleyen bilim dalıdır. Tıpta etiyoloji ise bir hastalık veya patolojinin neden ve değişkenlerini araştırır.

Korelasyonu yüksek olan değişkenler arasında nedensellik ilişkisi mutlaka yoktur. Korelasyon, iki değişkenin birlikte hareket ettiğini gösterir, ancak bir değişkenin diğerine doğrudan neden olduğunu kanıtlamaz. Nedensellik ilişkisi için şu üç şartın sağlanması gerekir: 1. Korelasyon olmalı: Değişkenler birlikte değişmelidir. 2. Zaman sırası doğru olmalı: Neden olan olay önce gerçekleşmelidir. 3. Üçüncü bir faktör olmamalı: İki değişkeni etkileyen başka bir faktör bulunmamalıdır.

Eşbütünleşik değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi, iki değişkenin uzun vadede birlikte hareket etmesi ve bu hareketin istikrarlı olmasıdır. Bu, demek olur ki, eşbütünleşik değişkenlerin büyümesi veya düşmesi durumunda, bu süreç senkronize bir şekilde gerçekleşir ve zaman içinde bu ilişki devam eder.

İndeterminizm (belirlenmezcilik), nedensellik yasasına bağlı olmadan gerçekleşen olay, olgu ve süreçlerin varlığını öne süren bir görüştür. İndeterminizme göre nedensellik şu ilkeleri içerir: - İnsan eylemleri dış etkilerden bağımsızdır. - İnsan iradesini belirleyen, kısıtlayan veya etkileyen hiçbir dış unsur yoktur. - İnsan eylemleri özgürdür ve bu nedenle kişi davranışlarından sorumludur.

Işık hızından daha hızlı gitmek, mevcut fizik yasalarına göre mümkün değildir. Işık hızını aşmaya çalışmak, aşağıdaki sonuçlara yol açardı: - Sonsuz enerji ihtiyacı: Einstein'ın E = mc² denklemi, kütle ve enerjinin birbirine dönüşebilir olduğunu belirtir. - Zaman genişlemesi: Işık hızına yakın hızlarda seyahat etmek, zaman algısının değişmesine neden olur. - Nedensellik ilkesinin ihlali: Işık hızını geçmek, nedensellik ilkesinin ihlal edilmesi anlamına gelirdi.

Etiyoloji veya neden bilimi, neden olmanın, nedenselliğin, nedenin incelenmesi anlamına gelir. Tıpta ise etiyoloji, hastalık veya patolojilerin neden ve değişkenlerini araştırma bilimi olarak tanımlanır.

Evet, indeterminist yaklaşım nedensellik ilkesini reddeder. İndeterminizm, evrende meydana gelen her olayın değişmez yasalarla açıklanamayacağını ve neden-sonuç ilişkisine bağlı olmadan gerçekleşen olay ve süreçlerin de bulunabileceğini savunur.

David Hume, çeşitli konularda farklı görüşler öne sürmüştür: 1. Bilgi Teorisi: Hume, bilginin deneyim ve gözlemlere dayandığını savunur. 2. Nedensellik İlkesi: Hume, nedensellik ilkesinin bilimsel bir gerçekliği olmadığını iddia eder. 3. Ahlak Felsefesi: Hume'un ahlak felsefesi, ahlaki değerlerin toplumsal konvansiyonlar ve duygular tarafından oluşturulduğunu öne sürer. 4. Din Felsefesi: Hume, dini hoşgörünün savunucusudur ve dini inançların mantığın bir ürünü olmadığını düşünür. 5. İnsan Doğası: Hume, insan zihninin doğuştan gelen fikirlerle değil, duyular yoluyla deneyimlediği bilgiyle şekillendiğini savunur.

Determinist yaklaşım ve nedensellik ilkesi, evrenin işleyişinin belirlenmiş ve kesin kurallar çerçevesinde olduğunu savunan felsefi görüşle ilgilidir. Nedensellik ilkesi, her olayın bir nedenin sonucu olduğunu ve bu sonucun da başka bir olayın nedeni olabileceğini öne sürer. Determinist yaklaşıma göre, insanın iradesi de bu nedensellik zinciri içinde yer alır ve insanın kendi kararlarını özgürce verdiği yanılsaması aslında bilimsel yasaların işleyişinin bir sonucudur.

Determinist bakış açısı, her olayın, maddi veya manevi birtakım nedenlerin zorunlu sonucu olduğunu kabul eden felsefi görüştür. Buna göre, deterministlere göre insanlar ahlaki eylemlerde bulunurken özgür değildir, çünkü yaptıkları seçimler ve davranışlar, onların kontrolü dışındaki zorunlu nedenlerin sonucudur.

Tek yönlü nedensellik, toplumsal yapı öğelerinin kendi aralarında ve toplumsal yapıyla olan ilişkilerinde son çözümlemede tek yönlü belirleyicilik veya nedensellik bağı kuran toplumbilim yaklaşımıdır.

Nedenselliğin üç şartı şunlardır: 1. Korelasyon: Değişkenler arasında bir ilişki olmalıdır. 2. Zamanlama: Sebep, sonuçtan önce gerçekleşmiş olmalıdır. 3. Üçüncü değişken etkisi: İki değişken arasındaki ilişkiyi etkileyen üçüncü bir değişken olmamalıdır.

Nedensellik ilkesini ilk kez açıklayan filozof, İskoç ampirist David Hume'dur.

Tesadüfler, yani olayların nedensiz ve gelişigüzel bir şekilde meydana gelmesi, determinizmi ve nedensellik kuralını kabul etmeyen görüşe göre ortaya çıkar. Ayrıca, Jung psikolojisinde tesadüfler, birden fazla olay arasında nedensel bir bağ olmamasına rağmen anlamlı bir şekilde kesişmeleri olarak tanımlanır.

Nedensel ilişki türleri şunlardır: 1. Yapısal Eşitlik Modelleri (SEM): Değişkenler arasındaki karmaşık ilişkileri test etmek için kullanılır ve hem doğrudan hem de dolaylı etkileri içerir. 2. Bayes Ağları: Bir dizi değişkeni ve bunların koşullu bağımlılıklarını temsil etmek için olasılık kullanır, eksik verilere dayalı tahminler yapmak için faydalıdır. 3. Karşıt Gerçeklik Modelleri: Farklı senaryolar altında ne olacağını değerlendirir, politika analizi ve ekonomik tahminlerde değerlidir. 4. Yönlendirilmiş Aykırı Grafikler (DAG’lar): Nedensel ilişkileri görselleştirir ve analizi etkileyebilecek karıştırıcı değişkenleri tanımlamaya yardımcı olur. 5. Nedensel Zincirler: Bir olayın başka bir olaya yol açması ve bu olayın başka bir olayı tetiklemesi gibi zincirleme ilişkileri ifade eder. 6. Nedensel Homeostaz: Bir şeyin kendi çoğalmasını desteklemesi şeklindeki döngüsel ilişkileri kapsar. 7. Ortak Neden İlişkileri: Bir olayın birden fazla etkiye yol açması durumunu ifade eder. 8. Ortak Etki İlişkileri: Birden fazla olayın tek bir etkiye yol açması durumunu ifade eder.

Kümülatif nedensellik, birbirinden bağımsız olarak gerçekleşen birden fazla şartın birleşerek neticeyi meydana getirmesi durumudur. Bu durumda, şartlardan hiçbiri tek başına yeterli değildir, ancak bir araya geldiklerinde sonucun sebebini oluştururlar.

Şart teorisi, hareketle netice arasındaki nedensellik bağını tamamen doğal bir olgu olarak kabul eden bir teoridir. Bu teoriye göre, bir neticenin meydana gelmesi için birçok şart bir araya gelirse, bu şartlardan her biri neticenin oluşması bakımından zorunludur.

Güzel adlandırmaya örnek cümleler: 1. "Son yolculuğuna çıktı" yerine "hayata veda etti". 2. "Üç harfli" yerine "iyi saatte olsunlar". 3. "Görme engelli" yerine "kör". 4. "Lavaboya gitmek" yerine "yüz numara". 5. "İnce hastalık" yerine "verem". 6. "Tahta at" yerine "tabut". 7. "Cici ana" yerine "üvey ana".