AkılYürütme

Tümdengelim (Dedüksiyon) ve analoji felsefe alanında kullanılan iki farklı akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim, genel yargılardan özel sonuçlara ulaşma biçimidir. Analoji (Benzeşim), iki farklı nesne veya önerme arasındaki benzerliklere dayanarak çıkarım yapma işlemidir.

Akıl modelleri olarak adlandırılan dört temel akıl yürütme türü şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Diyalojik akıl yürütme kavramı, Aristoteles'e aittir.

Bir yargıya varmak amacıyla zihindeki bilgileri incelemek, akıl yürütme veya çıkarım yapma olarak adlandırılır.

Mantık, düşünmenin yapısını inceleyen ve doğru düşünmenin kurallarını araştıran bir disiplindir. Akıl yürütmenin doğruluğunun sağlanması ise mantık biliminin temel amaçlarından biridir. Akıl yürütme, en az iki yargı arasında birini diğerinin kanıtı olarak görüp bunlardan sonuç çıkarma işlemidir. Bu süreçte geçerlilik ve tutarlılık önemlidir: - Geçerlilik, öncüllerin doğru olması durumunda sonucun da zorunlu olarak doğru olmasını ifade eder. - Tutarlılık, akıl yürütmenin mantık ilkelerine ve kurallarına uygun olarak yapılmasını sağlar. Bu sayede, akıl yürütme süreçleri mantıksal olarak sağlam temeller üzerine oturtulur ve doğru sonuçlara ulaşılır.

Örtük ve açık kavramları felsefede farklı anlamlar taşır: 1. Örtük (Enthymeme): Klasik kıyasın bir veya daha fazla öncülünün açıkça ifade edilmediği, ancak okuyucunun veya dinleyicinin bu eksik kısmı zihninde tamamlamasının beklendiği akıl yürütme biçimidir. 2. Açık (Apaçık): Bir kavramın veya fikrin zihnimize doğrudan verilmesi, yani onun farkında ve bilincinde olmamız anlamına gelir.

Aristoteles'in mantıkta kullandığı bazı temel kavramlar şunlardır: 1. Kategoriler: Varlıkların ortak özelliklerini sınıflandırmak için kullanılan 10 kategori: madde, nicelik, nitelik, yer, zaman, durum, koşul, eylem, hırs. 2. Önerme ve Yargı: Önerme ve yargı kavramları üzerine düşüncelerini içeren çalışmalar. 3. Kıyas (Tasım): Tümevarımsal sonuç çıkarmayı ele alan mantıksal çıkarım yöntemi. 4. Apodeiktik Akıl Yürütme: Kesin ve zorunlu akıl yürütme biçimi. 5. Diyalektik ve Eristik: Olasılıklı ve yanıltıcı akıl yürütme biçimleri. Aristoteles'in mantık çalışmaları, "Organon" adlı altı kitapta toplanmıştır.

Dedüktif ve indüktif düşünce, iki farklı akıl yürütme yöntemini ifade eder: 1. Dedüktif Düşünce: Genelden özele doğru bir akıl yürütme sürecidir. 2. İndüktif Düşünce: Özelden genele doğru bir akıl yürütme sürecidir.

Tümden gelim (dedüksiyon), genel ilkelerden hareket ederek tek tek olaylar hakkında bir yargıya ulaşma yöntemidir. Bu akıl yürütme biçiminde, genelden özele ve genelden genele uzanan bir düşünme süreci izlenir.

Dedüksiyon (tümdengelim), genel bir kuraldan yola çıkarak belirli bir sonuca ulaşmayı ifade eden akıl yürütme yöntemidir. Bu yöntemde, doğru kabul edilen önermelerden yola çıkılarak mantıksal bir çıkarım yapılır ve sonuç zorunlu olarak ortaya konur. Örneğin: 1. Öncül önerme: Tüm insanlar ölümlüdür. 2. Özel durum: Sokrates bir insandır. 3. Sonuç: O halde, Sokrates ölümlüdür. Dedüksiyon, matematiksel ve mantıksal kanıtlamalarda, bilimsel teorilerden deney sonuçları çıkarmada ve hukuki metinlerin yorumlanmasında sıkça kullanılır.

Şematik akıl yürütme, görsel temsiller aracılığıyla yapılan akıl yürütme olarak tanımlanır. Akıl yürütmenin diğer yaygın türleri şunlardır: 1. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım: Özel durumların genel bir kurala uygun olduğunu varsayarak genellemelere varma sürecidir. 3. Analoji: Benzerliklere dayanarak iki durum arasında çıkarım yapma yöntemidir.

Retorikte akıl yürütme yöntemleri üç ana kategoriye ayrılır: ethos, pathos ve logos. 1. Ethos (Güvenilirlik): Konuşmacının veya yazarın etik çekiciliği ve güvenilirliğini ifade eder. 2. Pathos (Duygusal Çekicilik): İzleyicilerin duygularına hitap etmeyi içerir. 3. Logos (Mantıksal İtiraz): Argümanı desteklemek için kanıtlar, gerçekler, istatistikler veya mantıksal argümanlar kullanılır.

Diyalektiğin zıttı olarak eristik gösterilebilir. Eristik, olasılı öncülleri kullanarak akıl yürütme veya tartışma yöntemini ifade eder.

Felsefede akıl yürütme türleri üç ana kategoriye ayrılır: 1. Tümevarım: Eldeki verilerden yola çıkılarak yeni bilgi elde etme yöntemidir. 2. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 3. Analoji: Birbirine benzeyen iki nesneden biri diğeri hakkında bilgi edinmek için kullanıldığında ortaya çıkan akıl yürütme yöntemidir.

Tümdengelim ve tümevarım nesnel yöntemler olarak kabul edilir. Tümdengelim, öncüller doğru kabul edildiğinde sonucun zorunlu olarak çıktığı bir akıl yürütme biçimidir ve bu nedenle nesnel bir geçerliliğe sahiptir. Tümevarım ise, özel gözlemlerden genellemelere ulaşmayı içerir ve sonuçları kesin olmamakla birlikte güvenilir olarak değerlendirilir. Bu da tümevarımın nesnel bir yöntem olduğunu gösterir.

Düşünme ve akıl yürütmede dili doğru kullanmanın önemi birkaç açıdan ortaya çıkar: 1. Düşüncenin İfadesi ve Değerlendirilmesi: Dil, düşünceyi doğru biçimde ifade etmeye yardımcı olur ve kişinin kendi düşüncelerini değerlendirmesini sağlar. 2. Akıl Yürütme Hızı: Düşüncelerin dile getirilmesi, diğerleriyle paylaşılarak akıl yürütme sürecini hızlandırır. 3. Problem Çözme: Dil, problemleri tanımlamak ve çözümleri aramak için kullanılır, ayrıca başkalarının fikirlerini dinleyerek tartışma yoluyla problemleri çözmeye olanak tanır. 4. Soyut Düşünce: Dil, soyut kavramlar üzerinde düşünmeyi kolaylaştırır ve bu da daha derin düşünme yeteneklerini geliştirir. 5. Kültürel ve Sosyal Bağlam: Doğru dil kullanımı, kültürel ve sosyal bağlamda düşünme yetisini artırır.

Ters döndürme ve ters mantık aynı şeyler değildir. Ters döndürme, mantıkta bir önermenin niteliğini ve doğruluk değerini değiştirmeden öznesinin karşıtını yüklem, yükleminin karşıtını özne yapma işlemidir. Ters mantık ise, doğru düşünmenin ve akıl yürütmenin ilke ve kurallarını belirleyen normatif bir disiplindir ve doğru bilginin biçimsel olarak nasıl elde edileceğini araştırır.

Akıl yürütme, insanların düşünme ve karar verme süreçlerinde kullandıkları bilişsel süreçlerin temelini oluşturan bir kavramdır. Akıl yürütmenin üç ana türü vardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzeşim): Benzerliklere dayalı bir akıl yürütme yöntemidir. Akıl yürütme, günlük hayattan bilimsel çalışmalara kadar geniş bir yelpazede kullanılır ve problem çözme becerilerimizi geliştirir.

Elif çalışır ve başarılı olur, Emre çalışır ve başarılı olur, o halde bütün çalışanlar başarılı olur ifadesi, eksik tümevarım yöntemine aittir.

Felsefe bağlamında "usavurma", bilinen veya doğru olarak kabul edilen belirli önermelerden yeni önermeler çıkarma, yani akıl yürütme ve muhakeme anlamına gelir.