AkılYürütme

PISA sınavı, öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma becerilerini ölçtüğü için zor olarak değerlendirilebilir. Ayrıca, PISA sınavlarında sorulan soruların çoğunun yoruma ve akıl yürütmeye dayalı olduğu, tek bir doğru cevabının bulunmadığı ve öğrencilerin tutarlı açıklamalar yazdıklarında puan alabildiği belirtilmektedir. PISA sınavına katılan ülkelerin 2022 yılı sonuçlarına dair ulusal rapor henüz yayımlanmamıştır.

Soyut akıl yürütme testi, adayın desenleri tanıma, kavramsal düşünme ve karmaşık problemleri çözme yeteneğini dil veya daha önceden edinilmiş bilgilere dayanmadan ölçen bir bilişsel değerlendirmedir. Bu testlerde adaylar genellikle bir dizi şekil, desen veya dizilimle karşılaştırılır ve bu unsurlar arasındaki temel kuralları veya ilişkileri tanımlamaları istenir. Soyut akıl yürütme testleri, özellikle yaratıcı düşünme, stratejik problem çözme ve karmaşık ya da yeni bilgiyle çalışma becerisi gerektiren roller için işe alımda yaygın olarak kullanılır.

Diyalektik, doğruya ulaşmak için zıt fikirlerin mantık çerçevesinde çarpışmasını sağlayan bir düşünme ve araştırma yoludur. Diyalektik yöntemin bazı işlevleri: Bireysel ve toplumsal değişimlerin anlaşılması. Pazarlama stratejilerinin geliştirilmesi. Mevcut stratejilerin sorgulanması ve yeni fikirlerin sentezlenmesi. Diyalektik, özellikle felsefe, sosyoloji ve psikoloji alanlarında kullanılır.

"Sanma tahmin etme" ifadesi, genellikle doğrudan tahminlerde bulunmak yerine mantık, akıl yürütme ve ipuçları üzerinden cevaplara ulaşmayı gerektiren bilmeceleri ifade eder. Ayrıca, bulmacalarda "sanma tahmin etme" ifadesi, "umma", "kestirim" gibi kelimelerle yanıtlanabilir.

Akıl yürütmenin temel ilkeleri doğruluk, üç ana ilkeye dayanır: özdeşlik, çelişmezlik ve üçüncü halin imkânsızlığı. Özdeşlik İlkesi: Bir şeyin kendisiyle aynı şey olduğunu ifade eder; "bir şey ne ise odur" şeklinde özetlenir. Çelişmezlik İlkesi: Bir şeyin aynı anda hem kendisi hem de kendisi olmayan olamayacağını belirtir. Üçüncü Halin İmkânsızlığı İlkesi: Bir önermenin ya doğru ya da yanlış olması gerektiğini, başka bir doğruluk değerinin mümkün olmadığını ifade eder. Ayrıca, 17. yüzyılda Leibniz tarafından eklenen yeter-sebep ilkesi de akıl yürütmenin temel ilkeleri arasında yer alır.

Mantıksal muhakeme problemlerine bazı örnekler şunlardır: Sözel mantık soruları. Sayısal mantık soruları. Şekil (görsel-uzamsal) mantık soruları. Ayrıca, tümevarımsal akıl yürütme ve analojik akıl yürütme gibi yöntemler de mantıksal muhakeme problemleri olarak değerlendirilebilir. Mantıksal muhakeme problemlerini içeren kaynaklara aşağıdaki sitelerden ulaşılabilir: ahaslides.com; youtube.com; iqtestcenter.org.

Düşünme ve akıl yürütmeye ilişkin bazı kavramlar: Önerme: Doğru ya da yanlış değeri alabilen, yargı bildiren cümle. Akıl Yürütme: Doğru kabul edilen yargılardan yola çıkarak yeni sonuçlar elde etme süreci. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir önermeden özel bir sonuca ulaşma. Tümevarım (Endüksiyon): Örnekler veya tikel durumlar üzerinden genel bir ilkeye varma. Analoji (Benzeşim): İki nesne veya önerme arasındaki benzerliklere dayanarak çıkarım yapma. Görüş: Bir fikir sahibi olma, bu süreçte yaşamı, toplumun koşullarını, kültürü ve inançları dikkate alma. Eleştirel Düşünme: İddiaların ve argümanların test edildiği, değerli ve değersiz ayrımının yapıldığı düşünme süreci. Temellendirme: Düşüncenin veya görüşün dayanaklarını gösterme, gerekçelerini ortaya koyma.

Analoji, iki şey arasındaki benzerliğe dayanarak birisi hakkında verilen bir hükmün diğeri hakkında da verilmesi şeklindeki akıl yürütme yoludur. Örnekleme akıl yürütme hakkında bilgi bulunamadı. Analoji örnekleri: "Dünya gezegeninin atmosferi vardır ve üzerinde canlılar yaşar", "Mars gezegeninde atmosfer vardır" öncüllerinden hareketle "O zaman Mars gezegeninde canlılar bulunması gerekir" sonucunun elde edilmesi. "Aslan Mican geliyor" dendiğinde Mican ve aslan arasında analoji yapılır; bu, Mican’ın cesur, güçlü, dayanıklı biri olduğunu söylemek demektir. "Melek gibi bir kadındı" dendiğinde melek ile o kadın arasında analoji yapılır; bu, kadının masum, temiz ve iyi niyetli olduğunu söylemek demektir.

Dedüktif (tümdengelimsel) akıl yürütme, genel ilkelerden hareket ederek tek tek olaylar hakkında bir yargıya ulaşma yoludur. Dedüktif akıl yürütme adımları: 1. Öncüllerin belirlenmesi. 2. Sonucun çıkarılması. Örnek: Bütün insanlar ölümlüdür. Sokrates bir insandır. O halde, Sokrates ölümlüdür. Dedüktif akıl yürütmede, öncüller doğru ise sonuç da mantıksal bir zorunlulukla doğrudur.

"Yürütme adına konuşma" ifadesinin ne anlama geldiğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, "yürütme" kavramı iki farklı anlamda kullanılabilir: Devlet organı. Yönetim süreci.

Akıl ve akıl yürütme arasındaki temel fark, aklın insan zihninin düşünme, anlama, çözümleme ve yargılama yetisi olması, akıl yürütmenin ise bu yeti sayesinde var olan bilgilerden yeni sonuçlar çıkarma süreci olmasıdır. Akıl, tarihi, dili, kültürü, duyguları ve sezgileri içeren karmaşık bir yapıdır. Akıl yürütme ise üç ana biçimde gerçekleşir: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir önermeden özel bir sonuca varılır. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Tekil gözlemlerden genel kurallar çıkarılır. 3. Analoji (Benzetimsel Akıl Yürütme): Benzerliklere dayanarak yargıya varılır. Zeka, kişinin genel bilişsel yeteneğini ifade ederken, akıl yürütme becerisi daha spesifik zihinsel işlemleri içerir ve geliştirilebilir.

Retorik akıl yürütme, etkili ve ikna edici konuşma sanatı olan retorik kapsamında kullanılan bir akıl yürütme yöntemidir. Aristoteles'e göre retorik akıl yürütmenin üç temel unsuru vardır: 1. Ethos (Konuşmacının Karakteri). 2. Pathos (Dinleyicinin Duygusal Durumu). 3. Logos (Mantıksal Akıl Yürütme). Retorik, diyalektiğin tersidir; diyalektik konu hakkında çatışma yaratarak çelişkileri ve bilinmezlikleri gidermeyi amaçlarken, retorik belirli bir hedef kitleyi ikna etmeyi hedefler.

Diyalektik yöntem, çelişkili yollardan muhatapları ikna etme sanatıdır. Bu yönteme göre: Var olan her şey birbiriyle ilintilidir. Her şey oluş (gelişim-değişme) halindedir. Nicel değişmeler nitel değişmeyi de beraberinde getirir. Gerçekler kendi içlerinde içsel çelişkiler içerir. Rasyonel yaklaşım ise mantıksal düşünme (tümevarım, tümdengelim) yoluyla bilgi edinmeyi ifade eder. Diyalektik ve rasyonel yaklaşım, bilgi edinme yolları arasında yer alır.

Mantıkta tanım, bir kavramın anlamını aydınlatma, açıklama ve belirleme işlemidir; bir şeyin ne olduğunun belirtilmesidir. Tanımın bazı koşulları: Tam olmalıdır. Açık olmalıdır. Kısırdöngü içermemelidir. Özne (tanımlanan) ile yüklem (tanıyan) arasında çelişik ifadeler bulunmamalıdır. Tanım çeşitleri: Beş tümele göre tanımlar: özle ilgili ve ilintiyle ilgili tanımlar. Tanımlanana göre tanımlar: ad tanımları ve nesne tanımları.

Akıl yürütmede sorulan bazı soru türleri: Mantıksal akıl yürütme soruları. Tümdengelimli ve tümevarımlı akıl yürütme soruları. Dedektiflik bilmeceleri. Ayrıca, matematik problemleri ve bilmeceler de akıl yürütme becerilerini geliştirmek için kullanılabilir.

Evrendeki mükemmel düzene ilişkin akıl yürütebilme, evrendeki düzeni gözlemleyerek, bu düzen üzerinden Allah'ın varlığı ve birliği hakkında çıkarım yapabilme becerisidir. Bu süreç, aşağıdaki adımları içerir: Gözlem: Evrendeki düzen ve örüntülerin fark edilmesi. İlişkilendirme: Gözlemlerin, Allah'ın varlığı ve birliği ile ilişkilendirilmesi. Çıkarım Yapma: Bu ilişkilerden hareketle Allah'ın var ve bir olduğuna dair sonuçlar çıkarılması. Genelleme: Evrendeki mükemmel düzene dair genellemelerin yapılması. Bu akıl yürütme süreci, bilimsel metodoloji, matematiksel simetriler ve kozmik düzen gibi çeşitli alanlarda gözlemlenen düzen ve yasalar üzerinden de yapılabilir.

Aristoteles'in bilgi anlayışı, tümevarım ve tümdengelim olmak üzere iki temel akıl yürütme biçimine dayanır. Tümevarım, tikellerden (özel durumlardan) tümellere (genel yargılara) doğru ilerleyen bir akıl yürütme biçimidir. Tümdengelim ise tümellerden (genel yargılardan) tekile doğru ilerleyen bir akıl yürütme biçimidir. Aristoteles için bilimsel bilgi, tümdengelim ile elde edilen bilgidir ve tümevarım tek başına bilimsel bilgi üretemez.

Evet, primatlarda akıl yürütme yeteneği vardır. Primatlar, memelilerin en zekilerinden biridir ve hayatta kalma mücadelesinde hız veya güç gibi fiziksel avantajlara sahip olmamalarına rağmen, zekâlarının sağladığı kurnazlık, yaratıcılık ve alet kullanma gibi avantajlarla başarılı olurlar. Ayrıca, insanların "ilişkisel akıl yürütme" konusunda diğer primatlardan daha üstün olduğu düşünülmektedir.

"Ben Böyle Düşünüyorum! Demekle Olmuyor" kitabı, akıl yürütme yetisinin hatalı kullanımı anlamına gelen ve bir yöntem sorunundan ibaret olan safsatayı ele alır. Kitapta, safsatanın dinle, imanla veya inançla bir ilgisi olmadığı, Türkçenin kötü kullanımı, eksik bilgi, önyargı, duygusallık, acelecilik, özensizlik, aşırı genelleme ve duygu sömürüsü gibi nedenlerden kaynaklandığı vurgulanır. Ayrıca, etkili düşünmenin önemi, fikir ve iddiaların bilgi ile temellendirilmesi gerektiği ve düşünce eylemine özel bir önem verilmesi gerektiği üzerinde durulur.

Tümevarım (İndüksiyon), özel olaylardan hareketle genel yargılara ulaşılmasıdır. Analoji (Benzetiş Akıl Yürütme), iki şey arasındaki benzerliğe dayanarak birisi hakkında verilen bir hükmü diğeri hakkında da vermektir. Örnekler: Tümevarım: "Serçe, güvercin ve karga uçar. Serçe, güvercin ve karga kuştur. Öyleyse kuşlar uçar". Analoji: "Dünya'da atmosfer var ve canlı hayat var. Mars'ta atmosfer var. Öyleyse Mars'ta da canlı hayat vardır".