Akarsular

Akarsuların aşındırma ve biriktirme gücü çeşitli faktörlere bağlıdır: Aşındırma Gücü: 1. Su Miktarı (Akım): Akarsuyun taşıdığı su miktarı arttıkça aşındırma gücü de artar. 2. Akış Hızı: Eğimin fazla olduğu bölgelerde akarsular daha hızlı akar ve aşındırma güçleri artar. 3. Kayaların Özelliği: Kum, çakıl gibi gevşek maddeler daha kolay aşındırılırken, dirençli kayalar daha zor aşınır. 4. Bitki Örtüsü: Akarsu yatakları bitki örtüsünden yoksunsa aşındırma işlemi daha da artar. Biriktirme Gücü: 1. Yatak Eğimi: Eğimin azalması, akarsuyun aşındırma ve taşıma gücünü azaltarak biriktirme yapmasını sağlar. 2. Akarsu Hızı: Akış hızının düşmesi biriktirmeyi kolaylaştırır. 3. Yük Miktarı: Akarsuyun taşıdığı kum, çakıl gibi maddelerin miktarı arttıkça biriktirme daha fazla olur.

Akarsu aşındırma ve biriktirme şekilleri genel olarak iki ana gruba ayrılır: 1. Akarsu Aşındırma Şekilleri: Akarsuların yatak eğimi ve akış hızının fazla olduğu alanlarda yaptığı aşındırma faaliyetleriyle oluşan şekillerdir. 2. Akarsu Biriktirme Şekilleri: Akarsuların yatak eğiminin ve akış hızının azaldığı yerlerde taşıdığı yükleri biriktirmesiyle oluşan şekillerdir.

Birikinti konisi, akarsuların biriktirme şekillerine örnektir.

Denge profili, akarsuların derine aşındırmasıyla yatak eğiminin giderek azalması sonucu ortaya çıkan iç bükey profile verilen isimdir. Bu profile ulaşan akarsularda: - Yatak eğimi ve akış hızı azalır; - Aşındırma ve taşıma gücü düşer; - Hidroelektrik enerji potansiyeli azalır.

Eskişehir'in coğrafi özellikleri şunlardır: 1. Topografik Yapı: Sakarya ve Porsuk havzalarındaki düzlükler ile bunları çevreleyen Bozdağ, Sündiken sıradağları, Türkmen Dağı ve Emirdağ'dan oluşur. 2. İklim: İç Anadolu Bölgesi'nde yer aldığından karasal iklim hakimdir; yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. 3. Ormanlar: İlin dörtte birini çam, meşe, gürgen, ardıç, katran ve köknar ağaçlarının oluşturduğu ormanlar teşkil eder. 4. Akarsular: Eskişehir'den geçen önemli akarsular Sakarya Nehri ve Porsuk Çayı'dır. 5. Barajlar: Porsuk Barajı, Sarıyar Barajı, Musaözü Barajı, Gökçekaya Barajı ve Darıdere Barajı gibi su kaynakları bulunmaktadır.

Ankara'da birçok akarsu bulunmaktadır. Başlıca akarsular şunlardır: 1. Kızılırmak: Ankara'nın güneydoğusunda yer alır ve il sınırları içinde önemli bir kol olan Deliceırmak'ı da içerir. 2. Sakarya Nehri: Ankara'nın güneybatısında Eskişehir ile sınır çizer ve daha sonra tamamen Ankara topraklarına girer. 3. Ankara Çayı: İncesu, Hatip Çayı ve Çubuk Çayı'nın birleşmesiyle oluşur. 4. Kirmir Çayı: Ankara'nın önemli akarsularından biridir. Ayrıca, Ova Çayı ve Balaban Çayı gibi diğer akarsular da Ankara'da bulunmaktadır.

Ege bölgesinde 42 tane akarsu bulunmaktadır. Bu akarsulardan bazıları şunlardır: Susurluk; Bakırçay; Gediz; Büyük Menderes; Küçük Menderes.

Sakarya Nehri, Marmara bölgesindeki en uzun akarsudur.

Irmak adaları, Büyük Menderes akarsusunda daha çok görülmektedir.

Delta ovası ve vadi ovası arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Delta Ovası: Akarsuların taşıdıkları malzemeleri deniz içerisinde biriktirmesi sonucu oluşan, üçgene benzeyen düzlüklerdir. 2. Vadi Ovası: Akarsuyun içinde aktığı, kaynaktan ağıza doğru sürekli inişi bulunan coğrafi alanlardır.

Türkiye'deki akarsular, Karadeniz, Marmara Denizi, Ege Denizi ve Akdeniz gibi çeşitli denizlere dökülür. Döküldüğü denize göre bazı akarsular şunlardır: Karadeniz'e: Çoruh, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Filyos. Marmara Denizi'ne: Susurluk. Ege Denizi'ne: Meriç, Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes. Akdeniz'e: Aksu, Manavgat, Göksu, Seyhan, Ceyhan, Asi.

Denge profili, yaşlı arazilerdeki akarsularda veya akarsuların ağız kısımlarında görülür.

Vadi, delta ve menderes akarsuların oluşturduğu yer şekilleridir. 1. Vadi: Akarsuyun yatağını aşındırması sonucunda oluşan çanaklardır. Farklı türleri vardır: - Çentik vadi: Akarsuyun kaynağına yakın, eğimin fazla olduğu yerlerde derine aşındırmanın etkisiyle oluşan "V" şeklindeki vadilerdir. - Boğaz vadi: Dağ sıralarının enine yarılması sonucu oluşan vadilerdir. - Kanyon vadi: Farklı dirençteki tabakaların aşınması sonucu oluşmuş, yamacı dik, taraçalı vadilerdir. 2. Delta: Akarsuyun taşıdığı malzemeleri denize boşalttığı yerde oluşan çıkıntılardır. 3. Menderes: Akarsuyun eğimin az olduğu yerlerde büklümler yaparak akmasıdır.

Dağ içi ovası, akarsuların biriktirme kuvveti tarafından oluşturulur.

Denge profili ve kaide seviyesi akarsuların yatak aşındırması ile ilgili iki önemli kavramdır. 1. Denge Profili: Akarsuyun yatağını kaide seviyesine yaklaştırmasıyla ortaya çıkan iç bükey profildir. Bu profile ulaşan akarsularda: - Yatak eğimi azalır. - Akış hızı düşer. - Aşındırma gücü azalır. 2. Kaide Seviyesi: Akarsuyun yatağını aşındırabileceği en son seviyedir, genellikle deniz seviyesidir.

Türkiye'de 42 tane akarsu bulunmaktadır. Özellikleri: - Rejimleri genellikle düzensizdir. - Hidroelektrik enerji potansiyelleri yüksektir. - Denge profiline ulaşmamışlardır. - Ulaşıma elverişli değillerdir. - Boyları genel olarak kısadır (Fırat ve Dicle hariç). - Debileri düşüktür. - Akış hızları fazladır. - Bol alüvyon taşırlar. - Aşındırma güçleri fazladır.

Akarsu aşındırması en çok Doğu Anadolu Bölgesi'nde görülmektedir.

Allojen akarsular, düzenli akışı olmayan, kurak bölgelerde bulunan ve genellikle nemli bölgelerden doğup kurak alanlardan akan büyük nehirler olarak tanımlanır.

Konya'daki önemli göller ve akarsular şunlardır: Göller: 1. Tuz Gölü: Türkiye'nin ikinci büyük gölüdür, Konya'nın batı yarısında yer alır. 2. Beyşehir Gölü: Konya'nın batısında, Beyşehir ilçesinde bulunur, üçüncü büyük tatlı su gölüdür. 3. Suğla Gölü: Bozkır ve Seydişehir sınırında yer alır. 4. Akşehir Gölü: Konya'nın kuzeybatısında, Akşehir ilçesinde bulunur. 5. Ilgın (Çavuşçu) Gölü: Konya'nın kuzeybatısında yer alır. Akarsular: 1. Çarşamba Suyu: Beyşehir Gölü'nün ayağı ile birleşerek Çumra Ovası sulama şebekesini oluşturur. 2. Göksu: Konya ilinin güneyindeki dağlık kesimden doğar, İçel ilinde denize ulaşır. 3. Uluçay, Tekke Çayı, Sille Çayı, Meram Çayı gibi daha küçük akarsular da mevcuttur.

Türkiye'nin jeomorfolojik yapısının akarsular üzerindeki genel etkileri şunlardır: 1. Akarsuların Kaynakları ve Yönleri: Dağlık alanlar, akarsuların genellikle yüksek yerlerden doğmasına ve kısa mesafelerde hızla denize veya daha alçak bölgelere ulaşmasına neden olur. 2. Akarsu Rejimleri: Türkiye'deki akarsuların büyük çoğunluğu düzensiz rejime sahiptir, yani debileri mevsimsel olarak büyük farklılıklar gösterir. 3. Vadilerin Şekilleri: Jeomorfolojik yapı, akarsular genellikle dar ve derin vadiler oluşturur. 4. Akarsu Havzaları: Türkiye'nin iç kesimlerindeki dağlık alanlar, bazı akarsuların denize ulaşmasını engelleyerek kapalı havzaların oluşmasına neden olur. 5. Erozyon ve Birikim: Engebeli yapı ve yüksek eğim, toprak erozyonunu hızlandırır ve akarsuların taşıdıkları malzemeleri özellikle deltalarda ve ova alanlarında biriktirmesine yol açar.