Akarsular

Alüvyon, akarsular tarafından taşınan kil, kum, çakıl gibi kütle parçalarının birikmesiyle oluşur. Hangi akarsular alüvyon oluşturur sorusuna gelince, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz, Seyhan, Ceyhan gibi Türkiye'deki bazı önemli akarsular alüvyon oluşumuna katkıda bulunur.

Tersip bentleri, fazla miktarda sediment taşıyan ve mansapta çeşitli problemlere neden olan akarsularda yapılır.

Aspius balığı, Trakya, Marmara ve Kuzey bölgelerimizin hızlı akarsularında bulunur.

Vadi tabanının geniş olmasının nedeni, akarsuyun yanlara doğru kıvrımlı aşındırma yapması ve taşıma kapasitesinin azalmasıdır. Bu süreç, akarsuyun bulunduğu ve eğimin az olduğu yerlerde gerçekleşir.

Irmaklar, büyük akarsular olarak kabul edilir ve nehir olarak da adlandırılırlar.

Akarsuların su miktarının fazla olması yağış miktarına bağlıdır. Ayrıca, aşağıdaki faktörler de bu durumu etkiler: Akarsu havzasının genişliği: Büyük bir havza daha fazla suyu toplar ve daha yüksek bir debiye sahip olabilir. Akarsu yatağının eğimi: Daha dik bir eğim, suyun daha hızlı akmasına ve dolayısıyla daha yüksek bir debiye neden olur. Akarsuyun taşıdığı yük miktarı: Yük miktarının artması, akarsuyun akış hızının azalmasına yol açar. Bitki örtüsü: Akarsuyun çevresinde bulunan bitkiler suyu kendi bünyelerine çekerler, bu da akarsuyun akış hızını etkiler.

Kapalı havzaya dökülen akarsular, sularını denizlere ulaştıramayıp kuruyan veya göle dökülüp kalan akarsulardır. Türkiye'deki başlıca kapalı havzaya dökülen akarsular şunlardır: 1. İç Anadolu Kapalı Havzaları: Konya Kapalı Havzası, Afyon-Akarçay Kapalı Havzası. 2. Göller Yöresi Kapalı Havzaları: Burdur, Acıgöl, Salda, Yarışlı, Bucak, Kestel. 3. Van Gölü Kapalı Havzası. 4. Hazar Denizi Kapalı Havzası: Kura, Aras.

Akarsu rejimleri dört ana tipe ayrılır: 1. Düzenli Rejim: Akımı yıl içerisinde fazla değişmeyen akarsuların rejim tipidir. 2. Düzensiz Rejim: Akımı yıl içerisinde büyük değişmeler gösteren akarsuların rejim tipidir. 3. Karma Rejim: Farklı iklim bölgelerinden geçen akarsuların rejim tipidir. 4. Sel Tipi Rejim: İlkbahar yağışları ve kar erimeleri ile bol su taşıyan, yaz aylarında ise suları yok denecek kadar azalan akarsuların rejim tipidir.

Türkiye'nin su varlığı şu şekilde özetlenebilir: 1. Akarsular: Türkiye'de önemli akarsular arasında Kızılırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle nehirleri bulunur. 2. Göller: Van Gölü, Tuz Gölü ve Sapanca Gölü gibi büyük göller mevcuttur. 3. Yeraltı Suları: Türkiye, yeraltı suları bakımından da zengindir ve bu sular tarım, sanayi ve içme suyu ihtiyacını karşılamada kritik rol oynar. 4. Kaplıcalar ve Maden Suları: Türkiye, sıcak su kaynakları bakımından da zengin bir ülkedir. Ancak, artan nüfus, sanayileşme ve iklim değişikliği gibi faktörler, su kaynaklarının yönetimini zorlaştırmaktadır.

Obsekant akarsu, ana akarsu ve ana eğime ters yönde akan akarsulara verilen isimdir.

Menderes ve seki (taraça), akarsuların hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetleriyle oluşan yer şekilleridir. Menderes, akarsu yatağının eğiminin azaldığı yerlerde büklümler yapması sonucu oluşan şekillerdir. Seki ise, akarsuyun alüvyonlarını biriktirip, epirojeneze bağlı olarak yükselmesiyle oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir.

Akarsular, çeşitli özelliklerine göre üç ana kategoriye ayrılır: 1. Havzalarına Göre: - Açık Havza Akarsuları: Sularını okyanuslar ve denizlere ulaştırabilen akarsulardır. - Kapalı Havza Akarsuları: Sularını çeşitli nedenlerle okyanuslar ve denizlere ulaştıramayan akarsulardır. 2. Rejimlerine Göre: - Düzenli Rejimli Akarsular: Akarsuyun akımındaki yıl boyunca meydana gelen değişiklik az olan akarsulardır. - Düzensiz Rejimli Akarsular: Akarsuyun akımında meydana gelen değişiklik fazla olan akarsulardır. 3. Beslenme Kaynaklarına Göre: - Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular: Akdeniz, muson ve ekvatoral iklim bölgelerindeki akarsular gibi. - Kar ve Buz Sularıyla Beslenen Akarsular: Yüksek dağlardan doğan veya karların erimeye başladığı akarsular. - Yer Altı Sularıyla Beslenen Akarsular: Yeraltı sularıyla beslenen akarsular. - Birden Fazla Kaynaktan Beslenen Akarsular: Farklı kaynaklardan beslenen karma rejimli akarsulardır.

"Kaide taban" ifadesi iki farklı bağlamda kullanılabilir: 1. Coğrafya terimi olarak: Akarsuların aşındırabilecekleri en son seviye. 2. Genel kullanım olarak: Bir anıt veya heykelin üzerinde oturduğu yüksekçe taban, ayaklık.

Türkiye'nin en büyük 3 akarsuyu farklı bölgelerde yer almaktadır: 1. Kızılırmak Nehri: İç Anadolu Bölgesi'nde Sivas yakınlarında doğar ve Karadeniz Bölgesi'ndeki Bafra Körfezi'nden Karadeniz'e dökülür. 2. Fırat Nehri: Doğu Anadolu Bölgesi'nde doğar ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Irak sınırları içinde Dicle Nehri ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür. 3. Sakarya Nehri: Marmara Bölgesi'nde, Eskişehir'in Çifteler ilçesinden doğar ve Sakarya il sınırlarında bulunan Karasu ilçesinden Karadeniz ile buluşur.

Akarsuların taşıma kapasitesi, akış hızına bağlı olarak değişir: hız arttıkça, akarsu daha fazla malzemeyi taşıyabilir ve erozyon potansiyeli artar. Dolayısıyla, akarsuların taşıma kapasitesi hızlı akarsularda daha yüksektir.

Menderesli akışın özellikleri şunlardır: 1. Yatak Eğimi Azalması: Menderesli akarsularda yatak eğimi azalır. 2. Akarsu Hızı Düşmesi: Akarsu hızı yavaşlar, bu da aşındırma gücünü azaltır. 3. Uzunluk Artması: Menderesler nedeniyle akarsuyun uzunluğu artar. 4. Biriktirme Faaliyetleri: Hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetleri yaygındır, akarsuyun iç bükey kıyılarında tortu birikir. 5. Sık Sık Yatak Değiştirme: Menderesli akarsular sık sık yatak değiştirir.

Dev kazanları, akarsuların oluşturduğu aşınım şekillerine örnektir.

Çatalağız, çok lığ taşıyan akarsuların ağzında görülür.

Dev kazanları, akarsuların oluşturduğu dış kuvvetler arasında yer alır.

Subsekant ve obsekant terimleri, jeomorfolojide akarsuların vadi oluşumuyla ilgili yapı türlerini ifade eder. - Subsekant: Monoklinal yapıdaki vadilerde, tabakaların eğim yönüne ters yönde akan akarsulara denir. - Obsekant: Subsekant akarsuyun veya depresyonun dik yamacında yer alan akarsulara denir.