Akarsular

Delta ve alüvyon ovası arasındaki temel fark, oluşum şekilleridir. Delta ovası, akarsuların taşıdığı alüvyonların deniz kıyısında birikmesiyle oluşur. Alüvyon ovası ise, akarsular aracılığı ile taşınmış alüvyonların birikmesiyle meydana gelen düzlüklerdir.

Gaziantep'in hidrografyası, bölgedeki su kaynakları ve akarsu sistemlerinin dağılımını ifade eder. Gaziantep'te iki önemli akarsu sistemi bulunmaktadır: 1. Fırat ve Asi Nehirleri Havzaları: Fırat Nehri, Gaziantep'in doğu sınırını oluştururken, Karasu ve Merzimen çayları da önemli akarsulardır. 2. Tektonik Çöküntü Alanları: İslahiye, Araban, Yavuzeli ve Barak ovaları, tektonik kökenli olup, akarsular tarafından drene edilmiş ve alüvyon dolguyla kaplanmıştır. Ayrıca, Gaziantep'in yer altı suları da hidrografyanın bir parçasıdır ve bu sular genellikle içme suyu olarak kullanılır.

Büyük Menderes Nehri, İzmir'e su sağlayan en büyük akarsudur.

Akarsu erozyonu en çok eğimin fazla olduğu dağlık bölgelerde etkilidir. Ayrıca: Nehir yataklarında: Akarsuların sürekli aktığı yataklar, erozyon etkisiyle derinleşir ve genişler. Kıyı bölgelerinde: Denizlere dökülen nehirlerin ağızlarında, akarsuların taşıdığı malzemelerin birikmesi ve aşındırma etkisiyle kıyı şekilleri oluşur. Tarım alanlarında: Eğimli arazilerde yanlış tarım uygulamaları erozyonu hızlandırabilir. Türkiye'de ise akarsu erozyonu en çok Fırat, Yeşilırmak ve Kızılırmak gibi akarsuların havzalarında görülmektedir.

Ana akıma karışan yan akarsulara "geleğen" denir.

Çentik vadi, akarsuların derine aşındırması sonucu oluşan "V" şeklindeki vadilerdir. Bu vadilerin oluşumu şu şekilde gerçekleşir: 1. Akarsu, eğimin fazla olduğu kaynağa yakın yerlerde hızla akar ve yatağını derine doğru aşındırır. 2. Yanlara doğru aşındırma gelişmemiş olduğundan, vadinin tabanı çok dar kalır. 3. Vadinin tabanını bazen sadece akarsu yüzeyi oluşturur.

Akarsu aşındırma ve biriktirme şekillerini içeren bir çalışma kağıdı hazırlamak için aşağıdaki konuları ele alabilirsiniz: Akarsu Aşındırma Şekilleri: 1. Vadi: Akarsuyun yataklarını derine ve yana aşındırmasıyla oluşan yer şekilleridir. 2. Peribacaları: Volkanik arazilerde sel sularının oluşturduğu şekillerdir. 3. Dev Kazanı: Akarsuların şelaleler oluşturduğu yerlerde görülür. 4. Menderes: Akarsuların yatak eğiminin azaldığı yerlerde büklümler yaparak akmasıdır. 5. Kırgıbayır: Bitki örtüsünün cılız olduğu kurak arazilerde sel sularının etkisiyle oluşan bozuk arazi yapısıdır. Akarsu Biriktirme Şekilleri: 1. Birikinti Konisi: Dağ yamaçlarından inen akarsuların, eğimin azaldığı yerlerde malzemeleri koni şeklinde biriktirmesidir. 2. Dağ Eteği Ovası: Birikinti konilerinin dağların eteklerinde yana doğru genişlemesiyle oluşan düzlüklerdir. 3. Delta: Akarsuların taşıdıkları malzemeleri denize döküldüğü yerde biriktirmesiyle oluşan ovalardır. 4. Irmak Adası: Akarsuların yatak eğimini azaltıp yatağını genişlettiği yerlerde taşıdığı alüvyonları suyun içinde adacıklar şeklinde biriktirmesidir. 5. Taraça: Alüvyal tabanlı akarsu yataklarında, yeniden yatağını aşındırmasıyla oluşan yüksekte kalmış eski vadi tabanlarıdır. Bu konuları içeren bir çalışma kağıdı, tanımları, örnekleri ve görsellerle desteklenerek hazırlanabilir.

Türkiye, 25 akarsu havzasından oluşmaktadır. Doğu Karadeniz Havzası içinde yer alan bazı iller şunlardır: Ordu, Trabzon, Giresun, Rize, Gümüşhane, Artvin.

Akarsu menderesleri, aşındırma ve biriktirme şekillerini şu şekilde oluşturur: Aşındırma: Menderesler, akarsuyun eğimin azaldığı yerlerde büklümler yapması sonucu oluşur. Biriktirme: Mendereslerin içbükey kısımlarında akarsu hızı azalır ve taşıdığı alüvyonları biriktirir.