Akarsular

Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir.

Dere ve çay arasındaki temel farklar şunlardır: Büyüklük: Çay, dereden daha büyük, ırmaktan ise daha küçük bir akarsu türüdür. Yatak Uzunluğu: Dereler genellikle kısa yataklara sahipken, çayların yatak boyu daha uzun olabilir. Akış Düzeni: Derelerdeki su akışı genellikle düzensizdir ve zaman zaman kuruyabilir. Kol Sayısı: Dereler genellikle tek başına akarken, çaylar derelerin birleşmesiyle oluşur. Bu farklar, akarsuyun uzunluğu, genişliği ve taşıdığı su miktarına göre belirlenir ve bu sınırlar görecelidir.

İzmir'de bulunan başlıca akarsular şunlardır: Gediz Nehri; Bakırçay; Küçük Menderes Nehri. Ayrıca, İzmir'de Ilıca (Balçova) Deresi, Güzelhisar Çayı, Nif Çayı, Yassıçay, Ulamış Çayı, Tahtalı Çayı, Meles (Yeşildere) Çayı gibi akarsular da bulunmaktadır.

Rize'de uzunluğu 5 km'den fazla olan 23 akarsu bulunmaktadır. Rize'deki bazı akarsular: İyidere Deresi; Fırtına Deresi; Hemşin Deresi; Çağlayan Deresi; Arılı Deresi; Sabuncular Deresi; Taşlı Dere.

Akarsuların taşıdığı malzemeler iki ana kategoriye ayrılır: 1. Taban malzemesi yükü (bedload). 2. Askı yükü (suspended load). Akarsular, taşıdıkları malzemeleri eğimin azaldığı, hızının düştüğü veya akış alanının genişlediği yerlerde biriktirirler.

Epijenik vadi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, epirojenez yer kabuğunun geniş bir alanda yükselmesi veya alçalması olayına verilen addır. Epirojenik hareketler, yer kabuğunun dengesini bozan ve şeklini değiştiren kara hareketleridir. Epirojenik hareketlere neden olan bazı etmenler şunlardır: iklim değişiklikleri; buzullaşma; dağ oluşumları; deniz ve okyanus çanaklarında tortul tabakaların birikmesi.

Coğrafya'da 68. konu hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, TYT Coğrafya müfredatında yer alan bazı konular şunlardır: Doğa ve İnsan; Dünya'nın Şekli ve Hareketleri; Coğrafi Konum; Harita Bilgisi; Atmosfer ve Sıcaklık; Basınç ve Rüzgarlar; Nem, Yağış ve Buharlaşma; İç ve Dış Kuvvetler; Su, Toprak ve Bitkiler; Nüfus ve Yerleşme. Ayrıca, Derslig.com sitesinde 2024-2025 öğretim yılı için güncel TYT Coğrafya konuları listelenmiştir.

Akarsu mansap bölgesi, akarsuyun denize döküldüğü veya başka bir akarsu ile birleştiği yerdir. Mansap, akarsuyun akış yönünün tersine, yani denize veya başka bir akarsuya doğru olan bölümüdür. Mansap bölgesinde şu özellikler görülür: Akarsuyun akış hızı azalır. Akarsuyun derinliği artar. Akarsuyun yatağı genişler. Akarsuyun taşıdığı malzemeler birikmeye başlar. Mansap bölgesinde delta, alüvyon düzlüğü ve ters akıntı gibi oluşumlar görülebilir.

Akarsuların oluşturduğu dış kuvvetler, aşındırma ve biriktirme olmak üzere ikiye ayrılır. Akarsuların oluşturduğu aşındırma şekilleri: çentik vadi; boğaz vadi; kanyon vadi; asimetrik vadi; menderes; dev kazanı; peri bacası; kırgıbayır; plato. Akarsuların oluşturduğu biriktirme şekilleri: delta; birikinti yelpazesi; birikinti konisi; dağ eteği ovası; seki; ırmak adası.

Göller, nehirler ve akarsulardan bazıları şunlardır: Göller. Nehirler. Akarsular. Türkiye'de toplam baraj sayısı 504'tür. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Akarsuların uzunlukları iklim koşulları ve yer şekillerine bağlıdır.

Menderesli akarsularda yatak sabitliği hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, menderesli akarsularla ilgili bazı bilgiler şu şekildedir: Menderesli akarsular, menderes olarak bilinen geniş çengelli büklümlere sahip, tek dolambaçlı bir kanaldan oluşur. Menderesli akarsularda, yarma kenarındaki aşınma, kanalın diğer tarafında eşit miktarda çökelme ile dengelenir. Bir akarsuda mendereslerin artması, yatak eğiminin azaldığını, uzunluğun arttığını, hızın azaldığını ve aşındırma gücünün azaldığını gösterir.

Potamoloji, akarsuların fiziksel, kimyasal ve ekolojik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Potamoloji, Yunanca "potamos" (nehir) ve "logos" (bilim) kelimelerinin birleşiminden oluşur ve "akarsu bilimi" anlamına gelir. Potamolojinin incelediği bazı konular: akarsuların oluşumu ve evrimi; akış özellikleri (hız, debi); akarsu yatakları ve şekilleri; akarsu ekosistemleri; akarsuların insan yaşamına etkileri; akarsu kirliliği ve koruma. Potamoloji, hidroloji, jeomorfoloji ve ekoloji gibi bilim dallarıyla yakından ilişkilidir.

Marmara Bölgesi'ndeki bazı dağlar, ovalar ve akarsular: Dağlar: Uludağ (2543 m), Yıldız Dağları, Biga Dağları, Kapıdağ, Samanlı Dağları, Domaniç Dağı, Koru Dağları, Işıklar Dağı, Armutçuk Dağı, Kazdağı, Elmacık Dağları. Ovalar: Adapazarı Ovası, Balıkesir Ovası, Bursa Ovası, Ergene Ovası, İnegöl Ovası, İznik Ovası, Karacabey Ovası, Yenişehir Ovası. Akarsular: Susurluk Çayı, Gönen Çayı, Sakarya Irmağı, Kara Menderes Çayı, Meriç Irmağı, Ergene Nehri, Biga Çayı.

Irmak balıkları, genellikle nehirler, ırmaklar, göller ve diğer tatlı su kaynaklarında yaşarlar. Bazı ırmak balığı türleri ve yaşadıkları akarsular: Alabalık. Sazangiller. Levrek. Turna balığı. Yılan balığı. Ayrıca, horozbina, havuz balığı, dere pisisi, gördek ve gümüş balığı gibi türler de belirli akarsularda yaşar.

Türkiye'deki iki akarsu örneği: 1. Kızılırmak: Tamamı Türkiye sınırları içerisinde bulunan en uzun akarsuyumuzdur. 2. Meriç Nehri: Yunanistan ile sınırı oluşturur. Dünya'daki iki akarsu örneği: 1. Nil Nehri: Afrika'da yer alır. 2. Amazon Nehri: Güney Amerika'da bulunur.

Akarsu debisi ve rejimi arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: Akarsu debisi, akarsuyun herhangi bir kesitinden saniyede geçen su miktarını ifade eder ve genellikle m³/sn olarak ifade edilir. Akarsu rejimi ise akarsuyun taşıdığı su miktarının (akım) yıl içinde değişimini ifade eden kavramdır. Özetle, akarsu debisi belirli bir andaki su miktarını, akarsu rejimi ise bu miktarın yıl içindeki değişimini ifade eder.

Vadinin yukarı kısmının akarsuya oranla geniş olmasının nedeni, yana aşındırma olarak adlandırılan akarsu aşındırma şeklidir. Akarsular, yatak eğiminin azaldığı yerlerde yana doğru aşındırma yapar ve bu süreçte vadi genişler. Bu tür vadilere yatık yamaçlı vadi veya geniş tabanlı vadi denir. Türkiye'de genellikle Ege Bölgesi'ndeki akarsular bu tür vadiler oluşturur.

Akarsu rejimi, bir akarsuyun yıl içinde taşıdığı su miktarındaki değişimleri ifade eder. Akarsu rejiminin bazı özellikleri: Düzenli rejim: Akarsu akımının yıl içinde fazla değişmediği durumdur. Düzensiz rejim: Yağış rejiminin düzensiz olduğu Akdeniz, Muson, Savan ve Karasal iklim bölgelerinde görülür. Karma rejim: Farklı iklim bölgelerinden geçen akarsularda görülür. Sel tipi rejim: İlkbahar yağışları ve kar erimesi gibi dönemlerde bol su taşır, yaz aylarında ise suları azalır. İnsan etkisi: Barajlar, sulama kanalları, sanayi tesisleri ve şehirleşme akarsu rejimini değiştirebilir.

Silifke Ovası, Göksu Nehri'nin deltasıdır.

"Akarsuyun şat yapması" ifadesi, muhtemelen "akarsuların taşkın olması" anlamına gelmektedir. Akarsuların taşkın olması, bir akarsuyun çeşitli sebeplerle yatağından taşıp, çevresinde bulunan arazilere, yerleşim yerlerine, altyapı tesislerine ve canlılara zarar vermesi demektir. Taşkınlar, genellikle yağışlarla oluşsa da sel suyunun coğrafi yapı nedeniyle bir bölgede hareketsiz kalmasıyla da meydana gelebilir.