Tümdengelim

Felsefede çıkarım, mantıksal düşünme yoluyla verilen önermelerden sonuç çıkarma sürecidir. Çıkarımın iki ana türü vardır: 1. Tümdengelim (dedüksiyon): Genel bir ilkeden yola çıkarak daha spesifik bir sonuca ulaşmayı hedefler. 2. Tümevarım (endüksiyon): Belirli gözlemler veya durumlar üzerinden genel bir sonuca ulaşmayı amaçlar. Felsefede çıkarım, doğru bilgilere ulaşmak ve argümanları desteklemek için temel bir araçtır.

Şematik akıl yürütme, görsel temsiller aracılığıyla yapılan akıl yürütme olarak tanımlanır. Akıl yürütmenin diğer yaygın türleri şunlardır: 1. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım: Özel durumların genel bir kurala uygun olduğunu varsayarak genellemelere varma sürecidir. 3. Analoji: Benzerliklere dayanarak iki durum arasında çıkarım yapma yöntemidir.

Tümdengelim ve tümevarım nesnel yöntemler olarak kabul edilir. Tümdengelim, öncüller doğru kabul edildiğinde sonucun zorunlu olarak çıktığı bir akıl yürütme biçimidir ve bu nedenle nesnel bir geçerliliğe sahiptir. Tümevarım ise, özel gözlemlerden genellemelere ulaşmayı içerir ve sonuçları kesin olmamakla birlikte güvenilir olarak değerlendirilir. Bu da tümevarımın nesnel bir yöntem olduğunu gösterir.

Felsefede akıl yürütme türleri üç ana kategoriye ayrılır: 1. Tümevarım: Eldeki verilerden yola çıkılarak yeni bilgi elde etme yöntemidir. 2. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 3. Analoji: Birbirine benzeyen iki nesneden biri diğeri hakkında bilgi edinmek için kullanıldığında ortaya çıkan akıl yürütme yöntemidir.

Çıkarım türleri genel olarak üç ana kategoriye ayrılır: 1. Tümevarım: Özel durumlardan genel sonuçlar çıkarma sürecidir. 2. Tümdengelim: Genel bir kuraldan özel bir duruma ulaşma sürecidir. 3. Abduksiyon: En iyi açıklamayı bulma sürecidir. Ayrıca, yarı tümevarım ve Bayes çıkarımı gibi diğer çıkarım türleri de mevcuttur.

Diyalektik akıl yürütme yöntemleri üç ana kategoriye ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji. 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel ilkelerden hareket ederek tek tek olaylar hakkında bir yargıya ulaşma yoludur. 2. Tümevarım (Endüksiyon): Tek tek olgulardan yola çıkarak genel önermelere ulaşabilmek için izlenen düşünme yoludur. 3. Analoji (Benzeşim): Aklın, bazı nesnelerin birbirine benzeyen özelliklerinden yola çıkarak özelden özele doğru izlediği yoldur.

Evet, bilim insanları bilimsel bilgiye ulaşmada akıl yürütme yolunu kullanabilirler. Bilimsel araştırma yürütmeye yönelik iki ana akıl yürütme yöntemi vardır: tümdengelim (dedüksiyon) ve tümevarım (indüksiyon). Tümdengelim: Genel kabul görmüş önermelerden yola çıkarak belirli sonuçlar çıkarmayı içerir. Tümevarım: Özel gözlemlerden yola çıkarak genel bir kural veya ilke oluşturmayı içerir. Ayrıca, dışaçekim (abduction) adı verilen ve günlük karar verme süreçlerinde kullanılan bir akıl yürütme yöntemi de bilimsel araştırmalarda yer alır.

Tümdengelimi (dedüksiyonu) savunan bazı filozoflar şunlardır: 1. Sokrates: İlk rasyonalist düşünür olarak tümdengelimi savunmuştur. 2. Aristoteles: Mantığın kurucusu olarak tümdengelimsel düşünmeyi temel almıştır. 3. Descartes: Matematik ve mantık gibi alanlarda tümdengelim yöntemini kullanmıştır. 4. Leibniz: İnsan bilgisinin akıl yoluyla elde edilmesinde tümdengelimi önemli görmüştür.

Tümdengelim yöntemi, genel ilkelerden hareket ederek özel durumlar hakkında sonuçlar çıkarma sürecidir. İşte bu yöntemin çalışma adımları: 1. Genel kural veya ilke belirleme: Tümdengelim sürecine, geçerli olduğu düşünülen genel bir prensip veya ilke tespit edilerek başlanır. 2. Özel durum tanımlama: Belirlenen genel ilkeye dayanan spesifik bir durum tanımlanır. 3. Sonuç çıkarma: Genel kuraldan yola çıkarak, özel duruma uygulanır ve bu durumdan bir sonuç elde edilir. 4. Değerlendirme: Elde edilen sonuçlar eleştirel bir şekilde incelenir ve geçerliliği üzerinde düşünülür. 5. Kaydetme ve yorumlama: İlgili bilgiler kaydedilir ve sonuçlar yorumlanır. 6. Paylaşma: Son olarak, sonuçlar diğerleriyle paylaşılır. Tümdengelim yöntemi, bilim, felsefe, matematik gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır.

"Ve tüm dengem" ifadesi, "tümdengelim" ve "denge" kavramlarını içeriyor olabilir. Tümdengelim, genel ilkelerden yola çıkarak özel durumlara akıl yürütme yöntemidir. Denge ise, bir cismin veya insanın devrilmeden durma hâli, hissî ve zihnî uyum anlamına gelir.

Dedüktif kelimesi, tümdengelimli anlamına gelir ve genel verilerden yola çıkarak özel sonuçlar çıkarma yöntemini ifade eder.

Tümdengelim stratejisi problem örnekleri şunlardır: 1. "Bütün balıklar denizde yaşar. Çupra bir balıktır. O halde çupra denizde yaşar" çıkarım yapmayı içerir. 2. "Tüm sporcular antrenman yapar. Ahmet bir sporcudur. O halde Ahmet de antrenman yapar" uygulama yapmayı gösterir. 3. "Bütün metaller ısıtıldığında genleşir. Bakır bir metaldir. O hâlde, bakır ısıtıldığında genleşir" sonuç çıkarmayı ifade eder.

Mantıkta çıkarım çeşitleri iki ana kategoriye ayrılır: tümdengelim (dedüktif) ve tümevarım (indüktif). Diğer çıkarım çeşitleri ise şunlardır: 1. Dolaylı çıkarım: Birden fazla önermenin öncül olarak kullanıldığı çıkarımdır. 2. Varsayımsal çıkarım: Belirli bir durumun gerçekleşmesi halinde ne olacağını varsayan çıkarım türüdür. 3. Karşıtlık çıkarımı: Bir olayın ya da durumun meydana gelmemesi durumunda ne olacağı üzerine kurulu çıkarımdır. 4. Doğrudan çıkarım: Sadece tek bir öncül kullanarak bir sonuca ulaşmayı ifade eder.

Akıl yürütme yöntemleri dört ana kategoriye ayrılır: tümdengelim, tümevarım, analoji ve redüksiyon. 1. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım: Özelden genel bir sonuca ulaşma yöntemidir. 3. Analoji: Benzerliklere dayalı bir akıl yürütme yöntemidir. 4. Redüksiyon: Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Felsefede argüman, bir iddianın veya savunulan bir görüşün mantıksal gerekçelerle desteklenmesi sürecidir. Bu süreçte, belirli bir sonuca ulaşmak amacıyla bir dizi öncül kullanılarak akıl yürütme yapılır. Felsefede argümanlar iki ana kategoriye ayrılır: 1. Tümdengelimli argümanlar: Genel önermelerden özel önermelere varmaya çalışır. 2. Tümevarımlı argümanlar: Belirli gözlemlerden yola çıkarak genel bir sonuca ulaşmayı amaçlar.

Akıl yürütmede sorulan sorular, üç ana kategoriye ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji. 1. Tümdengelim: Genel ilkelerden hareket ederek tek tek olaylar hakkında yargılar oluşturmayı içerir. Örnek sorular: - "Arabalar dört tekerlidir, Kara Şimşek bir arabadır, o halde Kara Şimşek dört tekerlidir". 2. Tümevarım: Özelden yola çıkarak genel hakkında bilgi edinmeyi amaçlar. Örnek sorular: - "Serçe, güvercin ve karga uçar, o halde kuşlar uçar". 3. Analoji: İki şey arasındaki benzerliğe dayanarak birisi hakkında verilen hükmü diğeri hakkında da vermeyi içerir. Örnek sorular: - "Dünya gezegeninin atmosferi var ve üzerinde canlılar yaşıyor, Mars gezegeninde de atmosfer olduğuna göre, orada da canlılar bulunmalıdır".

Aristoteles'in bilgi anlayışı, hem tümevarım hem de tümdengelim akıl yürütme biçimlerine dayanır. Tümevarım: Özel veya tekil önermelerden, genel veya tümel önermelere doğru yapılan akıl yürütmedir. Tümdengelim: Tümel ilkelerden yola çıkarak, tekil durumlarda geçerli olan sonuçlara varma yöntemidir.

Tarih bilimi için kullanılan mantık, klasik mantık olarak adlandırılan Aristoteles mantığıdır. Bu mantık, tümdengelim yöntemine dayanır ve genel ilkelerden özel sonuçlara ulaşmayı içerir.

Tümevarım ve tümdengelim, Sokrates'in Sokratik yönteminde kullanılır. Sokratik yöntemde tümevarım, tikelden tümele, özelden genele, kolaydan zora, olaydan sonuca giderek gerçeği öğrenme amacıyla kullanılır. Tümdengelim ise genel bilgiler üzerine düşünülerek özel hakkında yeni fikirler ve düşünceler üretme yöntemidir.

Tümdengelim örnek cümlesi: "Bütün balıklar denizde yaşar. Çupra bir balıktır. O halde çupra denizde yaşar".