Toksikoloji

Balıklarda toksikoloji, kimyasal maddelerin canlı organizmalar üzerindeki olumsuz etkilerini ve toksinlere maruz kalma teşhisi ve tedavisi uygulamasını içerir. Balıklarda toksikoloji çalışmaları şu şekillerde yapılabilir: Su ve yemdeki kimyasalların etkisi: Balıklar, zehirlere su veya yem yoluyla maruz kalabilir. Histopatolojik incelemeler: Balıkların karaciğer, solungaç, böbrek gibi organlarında toksik maddelerin etkisi makroskobik ve mikroskobik değişikliklerle belirlenebilir. Parametre takibi: Canlı ağırlık artışı, hepatosomatik indeks, yaşama gücü, yüzme performansı, hematolojik ve kan biyokimyası gibi parametreler takip edilerek normalden sapmalar, kimyasalların olumsuz etkisi olarak değerlendirilebilir. Balık toksikolojisi konusunda daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: researchgate.net'te "Balık Toksikolojisi" başlıklı makale; turkiyeklinikleri.com'da "Balık Toksikolojisi" başlıklı makale; academia.edu'da "Balıklarda Toksikopatolojik Lezyonlar I" başlıklı makale.

Kadmiyumun bazı özellikleri: Atom numarası: 48. Sembolü: Cd. Görünüş: Yumuşak, gümüşi beyaz metal. Ergime noktası: 321,7 °C. Kaynama noktası: 767 °C. Yoğunluk: 8,65 g/cm³. Oksidasyon durumları: Genellikle +2, ancak +1 durumunda da bileşikleri bulunur. Kullanım alanları: Şarj edilebilir piller, alaşımlar, nükleer reaktörlerde kontrol çubukları, boyalar ve plastik stabilizatörler. Toksisite: Kanserojen ve toksik bir ağır metaldir; insan sağlığı için ciddi riskler oluşturabilir. Kadmiyum, çinko cevherlerinde bulunur ve çoğunlukla çinko üretimi sırasında elde edilir.

Vücutta toksinlerin en çok biriktiği organlar karaciğer, böbrekler, bağırsaklar, ter bezleri ve akciğerlerdir. Ayrıca, toksinler yağ dokusunda da birikebilir; vücutta ne kadar fazla yağ dokusu varsa, toksin yükü o oranda artabilir.

Zebra balığı (Danio rerio), toksikolojik çalışmalarda kullanılan bir balık türüdür. Zebra balığı, kolay bakımı, hızlı ve çok sayıda döl vermesi ve insana olan anatomik ve fizyolojik benzerlikleri nedeniyle bu tür çalışmalarda tercih edilir. Ayrıca, solunum ve üreme sistemi gibi bazı doku, organ ve sistem farklılıkları, zebra balığının bu konularda model olarak kullanımını kısıtlamaktadır.

Tetanospazmin toksini, Clostridium tetani bakterisi tarafından üretilir ve tetanoza neden olur. Bu toksin, sinir sistemine saldırarak kaslarda şiddetli kasılmalara ve spazmlara neden olur. Tetanospazmin, motor sinirleri etkileyerek GABA ve glisin nörotransmitterlerinin salınımını baskılar, bu da hiperrefleksi ve sürekli kas kasılmasına yol açar. Toksin, sinir dokusuna bağlandığında antitoksin tarafından nötralize edilemez. Tetanoz enfeksiyonu tedavi edilmediğinde ölümcül olabilir.

Analitik epidemiyoloji, analitik kimya ve analitik toksikoloji arasındaki ilişki şu şekilde açıklanabilir: Analitik epidemiyoloji, bir hastalığın veya sağlık durumunun kişi, yer ve zamana göre dağılımını inceleyerek ileri araştırmalar için hipotezler oluşturur. Analitik toksikoloji, toksik maddelerin kalitatif ve kantitatif analizi için analitik kimya yöntemlerini kullanır. Bu iki alan arasındaki ilişki, analitik toksikolojinin, kimyasal maddelerin zararlı etkilerini belirlemek için analitik kimya yöntemlerini uygulaması ve bu süreçte elde edilen verilerin, analitik epidemiyolojide hipotez oluşturma sürecinde kullanılabilmesidir. Ancak, analitik epidemiyoloji ve analitik toksikoloji arasındaki doğrudan bir ilişki hakkında spesifik bir bilgi bulunmamaktadır.

Farmakoloji ve toksikoloji aynı değildir, ancak birbiriyle yakından ilişkili bilim dallarıdır. Farmakoloji, ilaçların vücut üzerindeki faydalı etkilerini inceler. Toksikoloji ise aynı maddelerin zararlı etkilerini ele alır. Birçok çalışma göstermiştir ki; bazı maddeler düşük dozlarda fayda sağlarken, yüksek dozlarda ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Adli toksikoloji ve forensik toksikoloji aynı anlama gelir. Adli toksikoloji, kazaen veya kasıtlı zehirlenmeleri inceleyen, kimyasal maddelerin zararlı etkilerinin tıbbi ve yasal yönleri ile ilgilenen bir toksikoloji dalıdır. Forensik toksikoloji ise, ölüme yol açan, insana zarar veren bir ajanın nitel ve nicel olarak tanımlanabilmesi için uğraşan bir bilim dalıdır.

Vücuda alınan kimyasalların toksik etkisi aşağıdaki faktörlere bağlıdır: 1. Miktar: Kimyasalın alınan miktarı. 2. Süre: Kimyasala maruz kalma süresi. 3. Absorbsiyon: Kimyasalın deri, solunum veya sindirim yoluyla vücuda emilmesi. 4. Dağılım: Kimyasalın vücutta nasıl dağıldığı. 5. Biotransformasyon: Kimyasalın vücut tarafından nasıl metabolize edildiği. 6. Atılım hızı: Kimyasalın vücuttan nasıl atıldığı.

Biyokimya ve toksikoloji aynı değildir, ancak her iki bilim dalı da kimyasalların biyolojik sistemlerle etkileşimini inceler. Toksikoloji, kimyasalların zararlı etkilerini ve zararsızlık limitlerini araştırır. Her iki bilim dalı da multidisipliner bir yaklaşım sergiler ve biyoloji, kimya, farmakoloji, patoloji ve fizyoloji gibi alanlarla ilişkilidir.

Zehir, hücrelere ve yaşayan dokulara kimyasal, biyokimyasal ya da radyoaktif nitelikte zararlar veren her türlü maddeye verilen isimdir. Zehir çeşitleri: Venom: Hayvanlar tarafından ısırma veya sokma yoluyla hedef organizmaya aktif olarak zerk edilebilen toksinlerdir. Poison: Hayvanlar ya da bitkiler tarafından genellikle pasif bir koruma yöntemi olarak üretilen ve deri, sindirim veya solunum yoluyla alındığında patolojik etkilere neden olan maddelerdir. Zehirler ayrıca etkiledikleri beden kısımlarına göre nörotoksinler, sitotoksinler, hemotoksinler gibi türlere de ayrılabilir. Zehirlerin tanınması ve sınıflandırılmasıyla panzehir yapımı geliştirilmiştir.

Toksik kimyasallar ve sentetik kimyasallar aynı şey değildir. Toksik kimyasallar, belirli dozlarda zehirleyici etki yapan kimyasalları ifade eder. Bazı sentetik kimyasallar doğal olarak da bulunabilir ve bu kimyasalların toksik etkileri, dozlarına bağlı olarak değişir. Dolayısıyla, bir kimyasalın sentetik olması, onun otomatik olarak toksik veya zararlı olduğunu göstermez.

Toksikoloji alanı, altı ana alt dala ayrılır: 1. Sanayi Toksikolojisi: Hava ve sudaki kimyasal kirleticilerin zararlı etkilerini inceler. 2. Ekonomik Toksikoloji: İlaçlar, gıdalar, kozmetik ürünler ve gübrelerdeki kimyasal maddeleri araştırır. 3. Adli Toksikoloji: Ölüm veya yaralanmayla sonuçlanan vakalarda kullanılan kimyasalları inceler. 4. Klinik Toksikoloji: Zehirlenmelerin teşhisi, tedavisi ve önlenmesi ile ilgilenir. 5. Analitik Toksikoloji: Ksenobiyotiklerin vücut sıvı ve dokularındaki analizini yapar. 6. Çevre (Eko) Toksikolojisi: Çevre kirleticilerinin organizmalar ve ekosistem üzerindeki etkilerini araştırır.

Forensik toksikoloji, kimyasal maddelerin zararlı etkilerinin tıbbi ve yasal yönleri ile ilgilenen bir toksikoloji dalıdır. Forensik toksikolojinin bazı alt dalları: Ölüm sonrası toksikoloji: İlaç, alkol ve zehirlerin etkisini belirlemek için otopsiden alınan biyolojik örneklerin analizini içerir. İnsan performansı toksikolojisi: Alkol veya uyuşturucu etkisi altında araç kullanımı gibi durumlarla ilgili yasaların oluşturulmasından ve uygulanmasından sorumludur. Adli ilaç testi (FDT): İş yerinde uyuşturucu kullanımının tespiti, sporda doping, uyuşturucuya bağlı denetimli serbestlik ve yeni iş başvurusunda bulunanların taranmasında kullanılır. Forensik toksikoloji, adli tıp kapsamında, kazaen veya kasıtlı zehirlenmelerin incelenmesinde ve hukuki süreçlerde önemli bir rol oynar.

Toksikoloji ve farmakoloji arasındaki ilişki, bir maddenin iki yüzü olarak tanımlanabilir. Amaç farkı. Doz etkisi. Mekanizma farkı. Kullanım alanı. Toksikoloji ve farmakoloji, ilacın güvenliği ve etkinliğinin değerlendirilmesinde birlikte çalışır.

İn vitro toksisite testleri, kimyasal, biyolojik ve fiziksel faktörlerin hücreler üzerindeki toksik veya non-toksik etkilerini belirlemek için hücre kültüründe gerçekleştirilen ölçüm yöntemleridir. Bazı in vitro toksisite testleri: Tetrazolyum testleri (MTT, MTS, XTT, WST). LDH testi. Alamar mavisi testi. Biyolüminesans testleri. ISO kalitatif testi. USP kalitatif testi. Bu testler, ilaç adaylarının değerlendirilmesi ve toksik profilin araştırılması amacıyla yapılır.

Additif ve sinerjik etkileşimler arasındaki temel fark, iki kimyasalın veya ilacın birlikte etkisinin ortaya çıkma şeklindedir. Additif etki: İki maddenin toplam etkisi, her birinin ayrı etkilerinin toplamına eşittir (1+1=2). Sinerjik etki: İki maddenin etkisi, birbirlerinin etkisini artırarak daha güçlü bir etki oluşturur (1+1>2). İki türü vardır: Potansiyalizasyon: Bir madde, diğer maddenin etkisini artırır ve toplam etki, her iki maddenin etkilerinin toplamından daha fazla olur (1+1>2). Additif etki: İki ilaç birlikte alındığında daha yararlı oldukları için bazen istenerek oluşturulur. Özetle, additif etki her bir maddenin etkisinin toplamına odaklanırken, sinerjik etki maddelerin birbirini artırarak daha güçlü bir etki oluşturmasına odaklanır.

Tıpta NNM kısaltması farklı anlamlara gelebilir: Neonatal Near Miss (NNM), yenidoğanların ciddi zarar görebileceği yakın çağrılar veya olumsuz olaylar yaşadığı durumları tanımlar. No-Needle Mesotherapy (NNM), iğnesiz mezoterapi anlamına gelen bir tıbbi prosedürdür. Ayrıca, NMN (Nikotinamid Mononükleotid), vücutta NAD+ (Nikotinamid Adenin Dinükleotid) üretimini destekleyen bir bileşiktir ve enerji üretimi, DNA onarımı ve yaşlanma karşıtı etkiler gibi çeşitli sağlık faydalarıyla ilişkilendirilir.

Genetik toksikoloji, organizmanın normal biyolojik işleyişi sırasında veya kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlere bağlı olarak hücrelerin DNA moleküllerinde meydana gelen değişiklikleri inceleyen bir bilim dalıdır. Bu bilim dalı, aşağıdaki konuları kapsar: Genotoksisite testleri. Mutajen ve karsinojenlerin belirlenmesi. Bireysel farklılıkların incelenmesi. Genetik toksikoloji, DNA hasarlarının tanımlanması, risk tayini yapılması ve gereksiz maruziyetin önlenmesi gibi amaçlarla kullanılır.

Fenol, çeşitli hastalıklara ve zararlara yol açabilir: Cilt ve göz tahrişi. Solunum yolu sorunları. Fenol buharının solunması, akciğer ödemi ve nefes alma güçlüklerine yol açabilir. Merkezi sinir sistemi bozuklukları. Fenol, merkezi sinir sisteminin yağ asitlerini çözerek sarhoşluk, görme ve duyma bozuklukları ile sersemliğe neden olabilir; bu durum koma veya ölümle sonuçlanabilir. Kalp ve damar hastalıkları. Bradikardi ve aşırı uyarılma gibi rahatsızlıklara yol açabilir. Karaciğer ve böbrek hasarı. Uzun süreli veya tekrarlanan maruziyet, bu organlarda hasara neden olabilir. Üreme toksinliği. Düşük yapma riskinin artmasına ve düşük doğum ağırlığına neden olabilir. Fenol ile çalışırken uygun kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanılması ve güvenli saklama koşullarına dikkat edilmesi önemlidir.