TemelHaklar

Anayasanın 14. maddesi, temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılmasını yasaklayarak devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü ve demokratik Cumhuriyeti korumayı amaçladığı için önemlidir. Bu madde, aynı zamanda: Anayasa hükümlerinin yorumlanmasına sınır getirir: Anayasa hükümlerinin, temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya daha geniş şekilde sınırlandırılmasını mümkün kılacak şekilde yorumlanamayacağını belirler. Yasama dokunulmazlığının bir istisnasını oluşturur: Seçimden önce soruşturmasına başlanmış olan ve Anayasa'nın 14. maddesindeki durumları kapsayan suçlar, yasama dokunulmazlığı dışında tutulur.

AYM'ye göre etkin soruşturma, yaşam hakkı veya diğer temel hak ve özgürlüklerin ihlali durumunda, devletin yetkili makamlarının gerekli incelemeleri ve araştırmaları yaparak sorumluların belirlenmesi ve cezalandırılmalarını sağlamaktır. Etkin soruşturmanın temel amaçları: - Mevzuat hükümlerinin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak. - Hesap verilebilirliği artırmak. - Yaşam hakkını koruyan hukukun etkili bir şekilde uygulanmasını temin etmek. Etkin soruşturmanın özellikleri: - Soruşturma makamlarının resen harekete geçmesi ve tüm delilleri toplaması. - Soruşturmanın makul bir süre ve hızda yürütülmesi. - Soruşturmanın kamu denetimine açık olması.

Âdemiyyet ilkesi, insanın mensup olduğu dine, etnik kökenine, ırka, toplumsal konumuna ve cinsiyetine bakılmaksızın can, mal, namus, inanç ve aklının korunması ilkesidir. Bu tutum, insanın sadece insan olmasından kaynaklanır ve İslam Hukuku tarafından temel hak ve hürriyetlerin dokunulmaz kabul edilmesini sağlar.

Hakların Kullanımı ve Sınırlanması kavramı, temel hak ve özgürlüklerin nasıl kullanılabileceğini ve bu hakların hangi durumlarda sınırlandırılabileceğini ifade eder. Hakların Kullanımı: Temel haklar, kişinin topluma ve diğer bireylere karşı ödev ve sorumluluklarını da içeren, dokunulmaz ve devredilemez nitelik taşır. Sınırlanması: Temel hak ve özgürlükler, kanunla ve belirli sebeplerle sınırlandırılabilir. Bu sınırlamalar, aşağıdaki amaçlarla yapılabilir: - Kamu düzeni. Toplumun dirliği ve dinginliğinin sağlanması. - Kamu yararı. Toplumun geneli için faydalı olan alanlar. - Milli güvenlik. Ülkenin iç ve dış güvenliği. - Genel sağlık. Toplumun bulaşıcı hastalıklardan korunması. - Genel ahlak. Toplumun benimsediği asgari etik değerler. Sınırlamalar, ölçülülük ilkesine uygun olmalı ve anayasanın ruhuna aykırı olamaz.

Anayasa'nın 40. maddesi, "Temel hak ve hürriyetlerin korunması" başlığını taşır ve şu hükümleri içerir: 1. Hak İhlalinde Başvuru Hakkı: Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir. 2. Devlet İşlemleri ve Kanun Yolları: Devlet, işlemlerinde ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır. 3. Haksız İşlem Zararı Tazminatı: Kişinin, resmi görevliler tarafından yapılan haksız işlemler sonucu uğradığı zarar, kanuna göre Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır.

Anayasada sosyal devlet ilkesi, aşağıdaki temel haklarla ilgilidir: 1. Çalışma Hakkı: Devlet, çalışanların yaşam seviyesini yükseltmek ve işsizliği önlemek için gerekli tedbirleri alır. 2. Sosyal Güvenlik Hakkı: Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir ve devlet bu güvenliği sağlamakla yükümlüdür. 3. Konut Hakkı: Devlet, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır. 4. Sağlık Hakkı: Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir ve devlet, sağlık hizmetlerini düzenler. 5. Eğitim Hakkı: İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet, maddi imkânlardan yoksun öğrencilere burs ve yardım sağlar. Bu haklar, sosyal devletin sosyal adalet ve eşitlik ilkelerine göre toplumu düzenleme görevini yansıtır.

5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı sayfa 34'te şu konular yer almaktadır: 1. Temel Haklar ve Sorumluluklar: Görselde beslenme, barınma, sağlık hizmeti alma, dinlenme ve çocukların çalışmama hakları gibi temel haklar belirtilmiştir. 2. Yardımlaşma ve Dayanışma: Toplumsal birlik ve yardımlaşmanın önemi, sadaka taşı uygulaması ve mahremiyetin korunması gibi konular ele alınmıştır. 3. Kültürel Unsurlar: Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının insanlık tarihine yaptığı katkılar örnekleriyle verilmiştir.

Dört temel hak şunlardır: 1. Yaşama Hakkı: En temel haktır ve hiçbir şekilde ortadan kaldırılamaz veya sınırlandırılamaz. 2. Kişi Dokunulmazlığı Hakkı: Kişinin hem beden hem de ruh bütünlüğünü korumaya yöneliktir. 3. Eğitim Hakkı: Herkesin eğitim ve öğretim alma hakkıdır. 4. Özel Yaşamın Gizliliği Hakkı: Herkesin özel yaşamına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkıdır.

İnsan hakları, her bireyin doğuştan sahip olduğu ve ulusal ve uluslararası hukuk tarafından korunan temel hak ve özgürlüklerdir. İşte bazı önemli insan hakları: 1. Yaşama Hakkı: Her insanın en temel hakkıdır, kimse keyfi olarak öldürülemez. 2. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği: İnsanlar keyfi olarak hapsedilemez veya işkenceye maruz bırakılamaz. 3. Eşitlik Hakkı: Herkes din, dil, ırk, cinsiyet veya sosyal statü farkı gözetmeksizin eşittir. 4. Düşünce ve İfade Özgürlüğü: Bireyler düşüncelerini özgürce ifade edebilir ve yayabilir. 5. Din ve Vicdan Özgürlüğü: Herkes istediği dine inanabilir veya hiçbir dine inanmama hakkına sahiptir. 6. Özel Hayatın Gizliliği: Kimsenin özel yaşamı izinsiz olarak ihlal edilemez. 7. Mülkiyet Hakkı: Kişiler hukuka uygun şekilde mal ve mülk sahibi olabilir. 8. Adil Yargılanma Hakkı: Her birey, bağımsız ve tarafsız mahkemeler önünde adil yargılanma hakkına sahiptir. 9. Eğitim Hakkı: Herkesin temel eğitime erişim hakkı vardır. 10. Çalışma ve Adil Ücret Hakkı: İnsanlar insanca yaşayabilecekleri bir ücret karşılığında çalışma hakkına sahiptir. 11. Sağlık Hakkı: Herkes temel sağlık hizmetlerine erişme hakkına sahiptir. 12. Seçme ve Seçilme Hakkı: Demokratik yönetimlerde bireyler seçimlere katılma ve yönetimde söz sahibi olma hakkına sahiptir.

Vatandaşlığın temel ilkeleri şunlardır: 1. "Herkesin mutlaka bir vatandaşlığı olmalıdır". 2. "Herkesin yalnız bir vatandaşlığı olmalıdır". 3. "Herkes vatandaşlığını seçme ve değiştirmede özgür olmalıdır".

Temel hakların korunmasında yargı yolu, iki ana kategoride incelenebilir: iç yargı yolu ve uluslararası yargı yolu. İç yargı yolu, devletin kendi içinde, temel hakların yasama ve yürütme organlarına karşı ve özel kişilere karşı korunmasını sağlar. Bu kapsamda: - Anayasa Mahkemesi: Temel hakların anayasaya uygunluğunu denetler ve ihlalleri önlemek için bireysel başvuru yolunu işletir. - İdari yargı: Yürütme organının işlemlerine karşı yargı denetimi yapar ve temel hakların idari kararlarla ihlal edilmesini önler. Uluslararası yargı yolu ise, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi çerçevesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne (AİHM) başvurmayı içerir.

Sivil anayasada genellikle şu unsurlar yer alır: 1. Temel Hak ve Özgürlükler: Vatandaşların siyasi, sosyal ve ekonomik haklarını koruyan hükümler. 2. Devlet Organları: Devletin yapısını ve işleyişini düzenleyen maddeler. 3. Demokratik Katılım: Vatandaşların devlette söz sahibi olmasını ve yönetim yapısına katılmasını teşvik eden hükümler. 4. Hukukun Üstünlüğü: Yasaların tüm vatandaşlar için geçerli olduğunu ve hukukun üstünlüğünün korunduğunu garanti eden bir hukuk sistemi. 5. Toplumsal Barış ve Eşitlik: Yaşam hakkı, kültürel malvarlığının önemi ve tüm vatandaşların eşit haklara sahip olduğunu belirten hükümler.

Anayasada dört temel ödev bulunmaktadır: eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi, sosyal ve ekonomik hak ve ödevler, vatan hizmeti ve vergi ödevi.

Temel haklarımız beş ana kategoriye ayrılır: 1. Sivil Haklar: Yaşam hakkı, özel yaşamın gizliliği, düşünce özgürlüğü gibi hakları içerir. 2. Politik Haklar: Oy verme hakkı, seçilme hakkı, barışçıl toplantı ve dernek kurma hakkı gibi hakları kapsar. 3. Ekonomik Haklar: İş hakkı, adil çalışma koşulları, işçi sendikalarına katılma hakkı gibi hakları içerir. 4. Sosyal Haklar: Sağlık hizmetlerine erişim hakkı, eğitim hakkı ve adil konut hakkı gibi temel ihtiyaçları karşılar. 5. Kültürel Haklar: Dil ve kültürel ifade özgürlüğü, eğitimde kültürel haklar gibi hakları güvence altına alır. Ayrıca, çocuk hakları ve kadın hakları gibi özel kategoriler de bulunmaktadır.

1961 Anayasası'nın özellikleri şunlardır: 1. Güçler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargı organları arasında ayrım sağlanmıştır. 2. Çoğulcu Demokrasi: TBMM, Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi olarak ikiye ayrılmıştır. 3. Yargı Bağımsızlığı: Anayasa Mahkemesi kurulmuş ve yasaların anayasaya uygunluğunu kontrol etme yetkisi verilmiştir. 4. Temel Haklar: Kişinin temel hak ve özgürlükleri Anayasa ile güvence altına alınmıştır. 5. Sosyal Devlet: Sosyal devlet kavramı eklenmiş ve sosyal haklar tanınmıştır. 6. Özerk Kurumlar: Üniversiteler ve TRT özerkleştirilmiştir. 7. Grev ve Sendika Hakkı: İşçi ve memurlara sendika kurma ve grev hakkı tanınmıştır. 8. Devlet Planlama Teşkilatı: Devletin ekonomik planlamasını yapmak üzere bu teşkilat kurulmuştur.

Temel haklar ve doğuştan gelen haklar aynı kavramı ifade eder. Temel haklar, insanların insan olmaktan kaynaklanan ve doğuştan sahip oldukları haklardır.

1960 ve 1961 anayasaları arasındaki bazı temel farklar şunlardır: 1. Güçler Ayrılığı: 1961 Anayasası, gerçek anlamda güçler ayrılığı ilkesine geçmiştir. 2. Meclis Yapısı: 1961 Anayasası, Millet Meclisinin yanında Cumhuriyet Senatosunu da koyarak iki Meclisli düzeni gerçekleştirmiştir. 3. Temel Hak ve Özgürlükler: 1961 Anayasası, temel hak ve özgürlükler alanında geniş bir düzenlemeye gitmiş, sosyal devlet kavramını getirmiştir. 4. Hukuk Devleti: 1961 Anayasası'nda hukuk devleti ilkesi temel ilkelerden biri olmuş, bu ilkenin uygulanması için gereken koşullar hazırlanmıştır. 5. Anayasa Mahkemesi: Kanunların anayasaya uygunluğunun kontrolü, 1961 Anayasası ile kurulan Anayasa Mahkemesine verilmiştir. 6. Siyasi Partiler: 1961 Anayasası, siyasi partileri demokratik hayatın vazgeçilmez öğesi olarak görmüş ve partilerin belirli ilkelere uygun olmasını şart koşmuştur.

Anayasada temel haklar, ikinci kısımda düzenlenmiştir. Bu haklar, aşağıdaki maddelerde yer almaktadır: 1. Kişinin Hakları ve Ödevleri (m.17-40): - Dokunulmazlık. 2. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (m.41-65): - Ailenin korunması. 3. Siyasi Haklar ve Ödevler (m.66-74): - Vatandaşlık.

Anayasanın 13. maddesi, temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasını şu şekilde düzenler: 1. Temel hak ve hürriyetler, yalnızca kanunla ve Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak sınırlanabilir. 2. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasının diğer şartları arasında ise kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da içermesi yer alır.

5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı sayfa 34'te aşağıdaki konular yer almaktadır: 1. Temel Haklar ve Sorumluluklar: Görselde beslenme, barınma, sağlık hizmeti alma, dinlenme ve çocukların çalışmama hakları gibi temel haklar belirtilmiştir. 2. Toplumsal Birlik: Toplumsal birliğin ne ifade ettiği ve nasıl benzetilebileceği üzerine düşünülmesi istenmiştir. 3. Yardımlaşma ve Dayanışma: Sadaka taşı uygulaması ve benzeri yardımlaşma faaliyetleri, ihtiyaç sahiplerinin incinmemesi ve mahremiyetin önemi üzerinde durulmuştur.