SosyalTarih

"Maziden Kalanlar 1" (Ebu Reyhan El-Biruni) kitabı, çeşitli toplumların kullandıkları takvimleri ve bu takvimlerin ortaya çıkış sebeplerini anlatmaktadır. Kitapta ayrıca şu konular da ele alınmaktadır: - Ay ve yıllardaki farklar; - Toplumların bayram, dinî gün ve ibadetlerini takvimlere göre farklı şekillerde belirlemelerinin sebepleri; - Harezmliler'in İslâmiyeti kabul etmeden önceki kökenleri ve idare dönemleri.

Büyükada Rum Yetimhanesi'nde çeşitli dönemlerde farklı gruplar yaşamıştır: 1902-1915 yılları arasında: Bina, Rum yetimhanesi olarak hizmet vermiş ve kimsesiz Rum çocukları burada kalmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında: Yetimhane, önce Kuleli Askeri Okulu öğrencileri, ardından Türkiye'nin savaşta müttefiki olan Alman askerleri ve son olarak Rus göçmenler tarafından kullanılmıştır. 1964 yılına kadar: Bina, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kapatılana kadar çeşitli amaçlarla kullanılmaya devam etmiş, ancak çoğunlukla boş kalmıştır. Yetimhanenin son kapatılışında, içindeki 177 çocuk apar topar Büyükada'daki kilise ve manastırlara yerleştirilmiştir.

16. yüzyılda patatesin yasaklanmesinin birkaç nedeni vardı: 1. Zehirli olduğu düşüncesi: O dönemdeki çoğu patates çeşidinin yüksek derecede solanin içermesi, patatesin çeşitli hastalıklara neden olduğu endişesine yol açtı. 2. Cüzzam ile özdeşleştirilmesi: Patates yumrularının farklı renkleri ve şekli, cüzzam hastalarının deforme olmuş uzuvlarına benzetildiği için cüzzam hastalığına neden olduğu düşünülüyordu. 3. Dini nedenler: İncil'de patatesten bahsedilmemesi, dindarlar için yeterli bir ret nedeni olarak görüldü. 4. Tarım sistemi: Romalılardan beri kullanılan üç yıllık ürün münavebe sistemi, patatesin nadasa bırakılan tarlalara ekilmesini engelliyordu.

Christine Peltre'nin "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Kadınlar" adlı kitabı, Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarından Türkiye Cumhuriyeti'nin başlangıç yıllarına kadar olan 50 yıllık bir dönemde kadınların toplumsal yapısını ve kültürel çeşitliliğini anlatıyor. Kitapta ele alınan konular arasında: - Müslüman, Hıristiyan, Musevi, Arnavut, Boşnak, Makedon, Bulgar, Ermeni, Kürt ve Çingene kadınların portreleri; - Pierre Loti'nin "Türk Hanımları" olarak adlandırdığı kadınlar; - Modern Cumhuriyet döneminin siluetleri; - Batılı bakışın egzotik zevki ve hayal gücünü karşılayan kartpostallar. Ayrıca, kitapta dönemin etnografik ve tarihsel önemi de vurgulanıyor.

Orta Çağ'da dört ana şövalye türü vardı: 1. Normal Şövalye: Askeri tarikatlara mensup olup, Kâfirlere karşı silah taşımayı ve kutsal yerlere giden hacıları korumayı taahhüt ederdi. 2. Askeri Şövalye: Savaş alanında kahramanlıklarıyla ün yapmış, eski şövalyelerdi. 3. Onursal Şövalye: Onursal bir düzene katılan ve prensler tarafından onurlandırılmak için seçilen şövalyelerdi. 4. Sosyal Şövalye: Sahte veya süslü bir düzene katılan, genellikle soylu olmayan şövalyelerdi.

Suraiya Faroqhi, Osmanlı tarihi için önemlidir çünkü Osmanlı toplumunun farklı kesimlerini (köylüler, eşkıyalar, dervişler, zanaatkârlar) inceleyerek tarihin etkin unsurları olduklarını ortaya koymuştur. Faroqhi'nin çalışmaları, Osmanlı devlet ve toplum yapısının, ekonomisinin dünyayla ilişkilendirildiğinde anlaşılabileceğini vurgulamıştır. Bunun yanı sıra, günlük yaşam ve bilgi dolaşım ağları üzerine yaptığı araştırmalarla Osmanlı İmparatorluğu'nun kültürel ve sosyal dinamiklerini aydınlatmıştır.

Sefer taslarının yasaklanma nedeni, 1936 yılında Ankara'da bir hamalın sırtındaki ağır yükün etkisiyle hayatını kaybetmesi olmuştur.

Yunanistan'da sokakların beyaz olmasının birkaç nedeni vardır: 1. Kolera Salgını: 1930'lu yıllarda Yunanistan'da kolera salgını başladığında, dönemin devlet lideri Ioannis Metaxas, halka evlerini kireç içeren beyaz boyalarla boyamalarını emretti. Bu, hastalığın yayılmasını önlemek için bir dezenfektan olarak kullanılıyordu. 2. Askeri Diktatörlük: 1967'de Yunanistan'da iktidara gelen askeri cunta, adalardaki ve sieastalardaki evlerin mavi-beyaz renge boyanmasını zorunlu kıldı. 3. Turizm: 60'lardan sonra bu renklerin kullanımı turistleri çekmeye başladı ve beyaz badanalı evler, ülkenin kartpostallarında yer aldı.

"Ayhan Hanım" filmi, 12 Eylül 1980'den 1990'lara kadar uzanan süreçte Türkiye'nin yaşadığı zorlukları ve bu süreçten en ağır şekilde etkilenen Ayhan Hanım'ın hikayesini anlatıyor. Filmde, Ayhan Hanım'ın yaşamı, 10 yaşındaki çocuğunun bakış açısıyla beyaz perdeye yansıtılmıştır.

Rhodiapolis Antik Kenti, çeşitli amaçlarla yapılmış yapılardan oluşmaktadır: 1. Hastane Kompleksi: Kent, M.Ö. 575 yılında tıp ve felsefe alanlarında önemli çalışmalar yapan Herakleitos tarafından kurulan ilk hastane kompleksine ev sahipliği yapmıştır. Bu nedenle, sağlık amaçlı yapılmıştır. 2. Hayırseverlik: Kent, Opramoas adlı hayırsever bir kişinin katkılarıyla ünlenmiştir. Opramoas, Likya Birliği'ndeki birçok kente maddi yardımlarda bulunmuş ve bu da kentin ekonomik ve sosyal gelişimine katkıda bulunmuştur. 3. Dini Yapılar: Asklepios ve Hygenia'ya adanan tapınak gibi dini yapılar, kentin dini ve kültürel hayatının önemli bir parçası olmuştur. 4. Kent Planlaması: Eğimli arazide başarılı bir şehirleşme örneği gösteren Rhodiapolis, cadde ve sokak boşlukları dışında hiçbir boşluğun olmadığı bir plana sahiptir. Bu da kentin düzenli bir yerleşim yeri olarak yapıldığını göstermektedir.

Mustafa Akdağ'ın yakınçağ tarihi çalışmaları, Osmanlı Devleti'nin iktisadi ve sosyal tarihi üzerine odaklanmıştır. Akdağ, bu bağlamda Anadolu Selçukluları ve Osmanlı Devletleri'nin hukuki ve idari sistemleri, toplumun ekonomik ve sosyal yapısı, toplumsal sınıflar arasındaki ilişkiler ve halk hareketlerini incelemiştir. Ayrıca, 18. ve 19. yüzyıl Avrupa tarihi üzerine de dersler vermiş ve bu döneme ait ders notlarını kitap haline getirmiştir.

Çanakkale Savaşı'nda askerlerin ailelerine yazdıkları mektuplar, savaşın insanî yönünü yansıtan önemli belgeler olarak kabul edilir. Bu mektuplar, aşağıdaki nedenlerden dolayı önemlidir: 1. Savaşın zorluklarını ve askerlerin duygularını yansıtır: Mektuplarda, askerlerin savaşın korkunç koşullarını, yaşadıkları zorlukları ve sevdiklerine duydukları özlemi dile getirmeleri yer alır. 2. Tarihsel değer taşır: Bu mektuplar, tarih açısından büyük bir değer taşır ve o dönemin sosyal ve psikolojik atmosferini anlamamıza yardımcı olur. 3. Milli bilincin oluşmasına katkı sağlar: Askerlerin ve ailelerinin yaşadıkları, milli bir bilinç oluşturarak, geçmişle gelecek arasında bir köprü vazifesi görür. 4. İnanç ve motivasyon unsurlarını ortaya koyar: Mektuplarda, askerlerin dini duygularını ön planda tutarak, savaşın zorlukları karşısında güçlü kalabilmek için dua etmeleri ve Allah'a sığınmaları gibi inanç ve iman temaları işlenir.

Antik Roma'da mühür yüzük, imparatorlar ve soylular tarafından resmi belgelerde kullanılan ve sahibinin kimliğini ve gücünü temsil eden bir sembol olarak kabul edilirdi. Bu yüzükler, aynı zamanda mühür işlevi görerek belgelerin ve mal varlıklarının güvenliğini sağlamak ve aidiyeti belirtmek için kullanılırdı.

Osmanlı Devleti'nde köyler, muhtar ve ağa gibi yerel liderler tarafından yönetilirdi. Muhtar, köyün seçimle gelen yöneticisi olup, daha yerel bir otoriteye sahipti. Görevleri arasında: - Köylülerin günlük sorunlarını çözmek; - Devletle iletişimi sağlamak ve yerel yönetimle ilişkileri düzenlemek; - Kamu düzenini sağlamak, ihtiyacı olanlara yardım etmek ve köylülerin haklarını korumak; - Köydeki tarım faaliyetlerini ve vergi toplama işlemlerini denetlemek yer alıyordu. Ağa ise genellikle köyün en zengin veya etkili kişisiydi ve mülk sahibi olarak arazi üzerinde önemli bir otoriteye sahipti. Ayrıca, köylerde cemaat meclisleri de yerel meselelerde karar alma süreçlerinde önemli bir rol oynardı.

"Martı" romanının yazıldığı dönemle ilişkisi şu şekilde özetlenebilir: 1. Sosyal ve Ekonomik Durum: Roman, 1900'lü yıllarda, sınıf farklılıklarının ve sosyalist kavgaların yoğun olduğu bir dönemde geçmektedir. 2. Bireysel Gelişim Teması: Yazar, kendi yaşamından kesitler sunarak, ana karakter Martin Eden'in kendini eğitme ve geliştirme sürecini anlatmıştır. Bu, dönemin sosyal ve kültürel değişimleriyle paraleldir. 3. Hippi Hareketi: Richard Bach'ın "Martı Jonathan Livingston" romanı, 1960'ların sonları ve 1970'lerin başlarında etkili olan Hippi Hareketi'nin idealleriyle uyumludur. Eser, bireysel özgürlüğü ve geleneklere meydan okumayı vurgular.

"Kayıp Dostlar" kitabının ana fikri, köleliğin kaldırılmasının ardından yaşanan çalkantılı süreçte üç genç kadının hayat mücadelesini ve bu kadınların ailelerinin izini sürme çabalarını anlatmaktır. Kitapta ayrıca dostluk, ihanet, sır ve yüzleşme gibi temalar da işlenmektedir.

Osmanlı döneminde gönüllü olarak asker olan kişilere "başıbozuk" adı verilirdi.

Şer'iyye sicillerindeki belgeler şunlardır: 1. Ferman ve beratlar: Merkezden gelen resmi emirler ve belgeler. 2. Hüccetler: Şer'i mahkemelerde verilen hükümleri içeren belgeler. 3. İlamlar: Kadının kararını ve imzasını taşıyan yazılı belgeler. 4. Tereke kayıtları: Ölen bir kişinin mal varlığını gösteren belgeler. 5. Narh listeleri: Malların fiyat tespitlerini gösteren belgeler. 6. Vakıf belgeleri: Vakıfların kuruluş ve işleyişine dair belgeler. 7. Şuhudü'l-hal: Davalarda tanıkların beyanları. Bu belgeler, Osmanlı döneminin sosyal, iktisadi, hukuki ve demografik yapısını incelemek için önemli kaynaklardır.

Büyük Kaçgun, 17. yüzyılda Anadolu'da Celâlî isyanları sırasında halkın daha güvenli bölgelere sığınmasının adıdır. Bu olay, Osmanlı İmparatorluğu'nun mali yapısında sorunlara yol açmış ve devletin vergi gelirlerinde ciddi düşüşler yaşanmıştır.

Büyükdere, tarihi ve stratejik önemi nedeniyle çeşitli açılardan önemlidir: 1. Tarihi Önem: Bizans döneminde İmparator Jüstinyen tarafından yaptırılan büyük bir kilise ile önem kazanmış, daha sonra Haçlı ordularının ordugâh yeri olarak kullanılmıştır. 2. Doğal Güzellikler: Belgrad Ormanı'ndan doğan ve denize dökülen Büyükdere, muhteşem bir doğal güzellik olan Büyükdere Çayırı'nı oluşturur. 3. Yabancı Yerleşim: Kırım Harbi sonrası İstanbul'a gelen yabancıların Büyükdere'yi keşfetmesi ve burada yazlık saraylar inşa etmeleri, bölgenin uluslararası ilgisini artırmıştır. 4. Sanayi ve Ticaret: 19. yüzyılda alüvyonlu toprağı nedeniyle tuğla fabrikaları için çekim merkezi haline gelmesi ve kibrit fabrikası gibi önemli sanayi kuruluşlarına ev sahipliği yapması, Büyükdere'nin ekonomik önemini ortaya koyar.

Mete Tunca, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı (TÜSTAV)'nda arşiv çalışmaları yapmaktadır.