Persİmparatorluğu

Kral Yolu, tam adıyla Pers Kral Yolu, MÖ 5. yüzyılda Pers Kralı I. Darius tarafından onarılmış ve yeniden düzenlenmiştir. Kral Yolu'nun viyadükleri hakkında spesifik bir bilgi bulunmamaktadır.

Pers (Ahameniş) İmparatorluğu, dünyanın en büyük devleti olarak kabul edilmez. En büyük imparatorluklardan biri olarak kabul edilse de, bu unvan için farklı görüşler bulunmaktadır. Moğol İmparatorluğu, 24 milyon km²'den fazla yüzölçümüyle, sınır bütünlüğü açısından dünyanın en büyük devleti olarak kabul edilir. Büyük Britanya İmparatorluğu, sömürgeleri ile birlikte yaklaşık 33.700.000 km²'lik bir alanı yönetmesiyle, bazı kaynaklarda en büyük imparatorluk olarak yer alır. Pers İmparatorluğu ise, en geniş sınırlarına ulaştığında yaklaşık 9.000.000 km²'lik bir alanı yönetmiştir. İmparatorlukların büyüklüğü, kullanılan ölçüm yöntemine göre değişebilir.

İlk kervansaray, M.Ö. 5. yüzyılın başlarında Ahameniş İmparatorluğu tarafından inşa edilmiştir. Türk tarihinde ise ilk kervansaray örneklerine Orta Asya'da "ribat" adıyla rastlanmaktadır. Anadolu'da ise kervansarayların ilk örnekleri Gazneliler, Karahanlılar ve Büyük Selçuklu dönemlerinde görülmüştür.

Xenophon'un Anabasis adlı eseri, Pers prensi Kyros'un, ağabeyi Pers kralı II. Artakserkses'i devirmek için yaptığı başarısız seferin ardından, Hellen paralı askerlerinin yurtlarına dönüş yolculuğunu anlatır. Bu sefer, MÖ 401 yılında, Kyros'un Ege kıyılarından paralı Grek askerleri toplayarak, Sardes'ten yola çıkmasıyla başlamıştır. Sağ kalan gönüllü ve paralı askerler, ülkelerine dönmek istemişlerdir.

Büyük Kiros'un en büyük başarısı, Ahameniş İmparatorluğu'nu kurarak Ortadoğu topraklarının çoğunu Pers egemenliği altında birleştirmesidir. Büyük Kiros'un diğer önemli başarıları arasında şunlar yer alır: Babil'in fethi. Yahudilerin Babil esaretinden kurtulması. Hoşgörü politikası.

Astyages, MÖ 585'ten MÖ 550'ye kadar hüküm süren, Med Krallığı'nın son kralıdır. Astyages, babası Siyaksares'in ölümünden sonra tahta çıkmıştır. Antik kaynaklar, Astyages'in hükümdarlığı hakkında neredeyse hiç bilgi vermez ve karakteri hakkında kesin bir yargıya varmak mümkün değildir. Astyages'in ölüm koşulları bilinmemektedir.

Büyük İskender, Pers İmparatorluğu'nu fethetmek ve Asya'nın efendisi olmak amacıyla doğuya gitmiştir. İskender, babasının başlattığı ancak tamamlayamadığı Pers İmparatorluğu’nun fethi projesini devralmış ve bu doğrultuda: M.Ö. 334 yılında 35 bin kişilik ordusuyla Anadolu’ya geçmiş ve Pers ordusunu Granikos Nehri’nde yenmiştir. M.Ö. 333 yılında Suriye’ye ilerleyip Pers kralı III. Darius’un 100 bin kişilik ordusuyla İssos’ta karşılaşmış ve galip gelmiştir. Daha sonra Fenike, Filistin ve Mısır’ı fethedip Mısır’da kendisini firavun ilan ettirmiştir. M.Ö. 331 yılında Mezopotamya’ya yönelip Darius’un son kez karşısına çıktığı Gaugamela Savaşı’nda Pers ordusunu tamamen dağıtarak Pers İmparatorluğu’nun tümünü ele geçirmiştir. İskender, Pers İmparatorluğu’nu fethettikten sonra, Doğu’ya doğru ilerlemeye devam ederek İran, Afganistan, Özbekistan ve Tacikistan’ı geçip Hindistan’a ulaşmıştır.

Keraseal buz tapınağı hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, tarihte buz üretimi ve depolanması için kullanılan bazı yapılar şunlardır: Yakçal: Persler, yaklaşık 2.400 yıl önce çöl ikliminde suyu dondurmak ve gıdaları korumak için Yakçal adı verilen yapılar inşa etmişlerdir. Artemis Tapınağı: MÖ 550 yıllarında Efes'te Tanrıça Artemis'e ithaf edilmiş bir tapınak tamamlanmıştır. Bu yapıların yapım tarihleri, buz tapınağı Keraseal hakkında bilgi vermekten uzaktır. Daha fazla bilgi için spesifik bir kaynak veya bağlam gereklidir.

Satrap, Pers İmparatorluğu'nda bir vali veya genel validir. Satrapların bazı görevleri: Bölgesel yönetim ve adalet sağlamak. Vergi toplamak ve merkezi hükümete göndermek. Bölgenin güvenliğini sağlamak ve gerektiğinde orduyu yönetmek. İmparatorun politikalarını uygulamak. Satraplar, geniş yetkilere sahip olsalar da imparatorun doğrudan kontrolü altındaydılar.

Büyük İskender, Pers Kralı III. Darius'u (Dara) birkaç önemli savaşta yenerek mağlup etmiştir: Granikos Nehri Muharebesi. İssos Savaşı. Gaugamela Savaşı. İskender, bu zaferlerle Pers İmparatorluğu'nu ele geçirmiş ve Asya'da geniş bir imparatorluk kurmuştur.

Pers satrapları, Pers İmparatorluğu'nda ülke topraklarının ayrıldığı idari birimlere (eyaletlere) verilen addır. Satrapların bazı özellikleri: Yönetim: Satraplar, satraplık adı verilen bölgeleri yönetmiştir. Seçim: Genellikle Pers soyluları arasından seçilmiştir. Denetim: Kralın görevlendirdiği müfettişler tarafından denetlenmişlerdir. Görev: Vergilerin toplanması, adaletin sağlanması, asker temini ve bölgenin güvenliğinin korunması gibi sorumlulukları vardı. Sadakat: Satraplar, krala bağlıydı; sadakatleri hediyeler ve unvanlarla ödüllendirilmiş, ihanetleri ise cezalandırılmıştır. Satraplık sistemi, MÖ 340 yıllarında kullanılmış ve İskender'in işgalinden sonra ortadan kalkmıştır.

Apadana, eski İran kültürlerinde kare planlı olup düzenli sütun sıraları ile çevrelenmiş üzeri açık taht salonlarını tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Apadana'nın önemi: Mimari ve kültürel sembolizm: Gücün ve otoritenin sembolü olarak kabul edilmiş, değerli taşlar ve metallerle süslenmiştir. Tarihsel bağlam: Pers İmparatorluğu'nun politik ve kültürel gücünü temsil etmiştir. Kullanım amacı: Hükümdarların taç giyme törenleri, resmi ziyaretçi kabulü ve diğer önemli etkinlikler için taht salonu olarak kullanılmıştır. Tarihî örnekler: Günümüze ulaşan en eski örnek Susa şehrindeki Darius Sarayı'dır.

Büyük Kiros'un önemli olmasının bazı nedenleri: İlk Pers İmparatorluğu'nun (Ahameniş İmparatorluğu) kurucusu olmasıdır. Fethettiği topraklardaki insanların gönüllerince yaşayıp ibadet etmesine müsaade eden, tüm zamanların en hayırsever hükümdarı olarak anılmasıdır. Askeri dehası ve kurduğu düzenli ordu ile Pers İmparatorluğu'nun topraklarını hızla genişletmesidir. Babil'i barış yoluyla ele geçirmesi ve Babil'deki esaretten kurtardığı Yahudilerin Kudüs'e dönmelerine izin vermesidir. Merkezi bir yönetim sistemi geliştirerek, fethedilen bölgelerin yerel yönetimlerinin büyük ölçüde bozulmadan devam etmesine olanak tanımasıdır. Kiros Silindiri ile "ilk insan hakları bildirgesi" olarak kabul edilen bir metin bırakmış olmasıdır.

I. Serhas (Xerxes), MÖ 486-465 yılları arasında Ahameniş İmparatorluğu'nun Pers kralıdır. Önemli özellikleri: Babasının intikamı: Babası I. Darius'un Yunanlılara karşı başlattığı savaşı sürdürerek MÖ 480'de Yunanistan'ı işgal etmiştir. İnşaat projeleri: Persepolis'teki sarayın yeniden inşası ve Süveyş kıstağından geçen bir kanalın inşası gibi projelerle tanınır. Sert yönetimi: Verdiği sert cezalar ve Pers hazinesini sömürmesiyle bilinir. Denize ceza: Çanakkale Boğazı'ndaki köprü inşaatında yaşanan bir aksilik sonrası denize üç yüz kırbaç cezası verilmesini ve bir çift pranga vurulmasını emretmiştir. I. Serhas, bir suikast sonucu öldürülmüş ve yerine oğlu I. Artaserhas geçmiştir.

Amasra'nın eski adı Amastris, Pers kralı Darius'un erkek kardeşi Oksathros'un kızı ve Herakleia Pontika kralı Dionysius'un karısı olan Amastris'ten gelmektedir. Amastris, MÖ 4. yüzyılda kendi adını taşıyan bir şehir kurmuş ve kendi adına sikke bastıran ilk kraliçe olmuştur.

Perslerin en büyük anıtı olarak Persepolis gösterilebilir. Persepolis, Pers İmparatorluğu'nun başkenti olan Şiraz yakınlarında yer alır ve saraylar, tapınaklar ve sütunlu salonlarla süslenmiştir. Ayrıca, Büyük Kyros'un Pasargadai'deki anıt mezarı da önemli bir anıt olarak kabul edilir. Bunların yanı sıra, Behistun Yazıtı ve Çoga Zanbil gibi yapılar da Perslerin önemli anıtları arasında yer alır.

Antik Pers kentlerinden bazıları şunlardır: Şuşa. Pasargad. Tizpon. Sardes. Persepolis. Ayrıca, Dara, Aspendos, Myra ve Sardes gibi antik kentler de Pers etkisiyle şekillenmiş veya Persler tarafından kurulmuş yerleşim yerlerindendir.

Eski Perslerde eyalet valisine satrap denir.

İran, Antik Yakın Doğu uygarlığının beşiğidir. İran'daki tarihî şehir yerleşimleri MÖ 7000'lere dayanmaktadır. Ayrıca, MÖ 3. binyılda Güneybatı İran'da ve Güney Mezopotamya'da yükselen Elam uygarlığı, İran'da tarihi bilinen ilk siyasal oluşum ve kültür olup İran'ı o dönemin uygarlık merkezi durumuna getirmiştir.

Evet, satrap ve vali aynı anlama gelir. Satrap, Pers İmparatorluğu'nda bir bölgenin yönetiminden sorumlu olan vali anlamına gelir. Vali ise, bir ili yöneten kişi olarak tanımlanır.