OrtaAsya

Orta Asya'dan Anadolu'ya göçler, XI. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Bu göçler, özellikle şu dönemlerde yoğunlaşmıştır: Malazgirt Zaferi sonrası (1071). XII. yüzyıl. Göçler, XIV. yüzyıl başlarından itibaren kesintiye uğrasa da, Orta Asya ile Anadolu arasındaki ilişkiler devam etmiştir.

Türk düşünce tarihinin hangi dönemde başladığına dair farklı görüşler bulunmaktadır. Hilmi Ziya Ülken'e göre, Türk düşünce tarihi üç dönemde incelenebilir: İlk dönem: Payen Türk Tefekkürü olarak adlandırılır ve Türklerin İslam'dan önceki dönemini kapsar. İkinci dönem: İslami Türk Tefekkürü olarak adlandırılır ve 8. ile 11. yüzyıllar arasındaki dönemi kapsar. Üçüncü dönem: Modern Türk Tefekkürü olarak adlandırılır ve Tanzimat'tan günümüze kadar olan süreci içerir. Ziya Gökalp ise Türk düşünce tarihini, Türklerin var oldukları dönemden başlayarak İslam'ı kabul ettikleri devre kadar geçen süreyi Eski Devir, sonraki dönemi ise Orta Devir olarak iki dönemde incelemiştir. Türk düşünce tarihinin sistemli bir şekilde incelenmesi ise son bir asırdır üzerinde durulmaya başlanan, henüz yeni sayılabilecek bir alandır.

Türkçe, Asya'nın çeşitli bölgelerinde konuşulmaktadır. Bu bölgeler arasında: Orta Asya: Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan. Hazar Çevresi: Azerbaycan, Nahcivan. Çin: Uygur bölgesi. Ayrıca, Türkçe Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde de ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

Orta Asya devesi olarak da bilinen çift hörgüçlü deve (Camelus bactrianus), ortalama olarak 40-50 yıl yaşar. Tek hörgüçlü develer (Camelus dromedarius) de benzer şekilde ortalama 40-50 yıl yaşar. Develerin yaşam süresi, beslenme koşulları, yaşadığı çevre, sağlık durumu ve yetiştirilme şekli gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir.

Özbekistan, Orta Asya'da yer alan bir ülkedir. Özbekistan'ın komşuları şunlardır: Kuzey ve kuzeydoğuda Kazakistan; Doğu ve güneydoğuda Kırgızistan ve Tacikistan; Güneyde Afganistan; Güneybatıda Türkmenistan.

Azerbaycan, Orta Doğu ülkesi değildir. Azerbaycan, Avrasya'nın tam kalbinde, Kafkasya bölgesinde yer alan bir ülkedir.

Farsça, Türkçeden farklı dönemlerde etkilenmiştir: Başlangıçtan Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşuna kadar olan dönem. Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan günümüze kadar olan dönem. Ayrıca, Farsça, özellikle Gazneliler ve Selçuklular dönemlerinde, bu devletlerin geniş bir coğrafyaya yayılması sayesinde Türkçeden daha fazla etkilenmiştir.

Dede oyunlarının tam olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir, ancak oyunun tarihi binlerce yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Bazı kaynaklar, oyunun kökenlerini Orta Asya Türk kültürlerine dayandırırken, diğerleri oyunun Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzandığını belirtmektedir. Dede oyunu, geleneksel bir çocuk oyunu olarak kabul edilir ve günümüzde de özellikle Anadolu'nun bazı köylerinde, bayram ve yaz akşamları gibi özel günlerde oynanmaya devam edilmektedir.

Özbekler, Cengiz Han'ın torunu Şiban'ın soyundan gelen Ebü'l-Hayr Han'ın önderliğinde, Deşt-i Kıpçak'taki çeşitli Türk boyları ve kabilelerinin Özbek/Şeybani Hanlığı etrafında örgütlenmesiyle ortaya çıkmıştır. Özbek ulusunun bağımsız bir il haline gelişi ise, İbrahim Ayba’nın torunu ve Tuğlu Şeyh’in (Devlet Şeyh) oğlu Ebülhayr Han zamanında (1428-1468) gerçekleşmiştir. Ayrıca, Özbek kelimesinin siyasi bir birleşmenin adı olarak XIV. yüzyılda ortaya çıktığı, ancak bir millet olarak SSCB döneminde şekillenmesini tamamlayabildiği de belirtilmektedir.

Dutar müziği, İran ve Orta Asya'da yaygın olarak kullanılan iki telli bir çalgı olan dutar ile yapılan müzikleri ifade eder. Dutar, Farsça "iki tel" anlamına gelen "دو تار" kelimesinden adını almıştır. Dutar, farklı etnik gruplar tarafından farklı şekillerde çalınır; örneğin, Uygurlar tarafından tıngırdatılırken, Özbekler, Tacikler, Türkmenler ve Afganlar tarafından tıngırdatılıp koparılır.

Tarihte bilinen ilk dört Türk devleti şunlardır: 1. Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hun İmparatorluğu). 2. Avrupa Hun İmparatorluğu. 3. Göktürk Kağanlığı (I. Göktürk Devleti). 4. Uygur Kağanlığı.

Eski Dünya Kunduzu (Castor fiber), Avrupa'da şu ülkelerde yaşar: Norveç; Finlandiya; İsveç; Rusya'nın bazı bölgeleri; Polonya; Almanya; Fransa. Türkiye'de ise geçmişte yaygın olarak bulunsa da, günümüzde nesli tükenmiştir. Kunduzlar, akarsuların ve göllerin kıyılarında yaşamayı tercih ederler.

Türkmen çadırlarının yuvarlak olmasının nedeni, bu çadırların "yurt" veya "topak ev" olarak adlandırılan, kubbeli keçe çadırlar olmasıdır. Bu çadırların yuvarlak olmasının bazı nedenleri: Gökyüzü ve gök kubbe inancı: Türkler, tanrıyı gök olarak düşünmüş ve bu inancı çadırlarının kümbetlerine yansıtmışlardır. Kullanım kolaylığı ve taşınabilirlik: Yuvarlak çadırlar, ahşap iskeletlerinin sıkıca birbirine birleştirilmesi ve gerilmiş çadır bezi ile kaplanması sayesinde sağlam ve taşınabilir bir yapı sunar. Rüzgar ve güneşten korunma: Güney yöne bakan çadırlar, hem doğu, batı ve kuzey rüzgarlarından korunur hem de güneşin yukarı çıktığında çadırın kapısından içeriye girmesini sağlar.

Kuş stilizasyonu, farklı dönemlerde çeşitli kültürlerde yapılmıştır. Antik Dönem: Antik Yunan ve Roma mitolojisinde kuşlar, tanrıların elçileri ve ruhsal rehberler olarak betimlenmiştir. Anadolu Selçuklu Dönemi: Anadolu Selçuklu saray çinilerinde kuş figürleri sıkça kullanılmış, özellikle tavus kuşu figürleri ebedi hayat ve ölümsüzlükle ilişkilendirilmiştir. Osmanlı Dönemi: Osmanlı sanatında kuş figürleri, sembolik anlamlarının yanı sıra estetik bir değer taşımış ve genellikle seramiklerde kullanılmıştır. Modern Dönem: Modern sanatta kuşlar, soyut düşünceleri, duygusal durumları ve politik mesajları ifade etmek için kullanılmıştır. Bu dönemlerde kuş figürleri, hem estetik hem de sembolik amaçlarla sanat eserlerinde yer almıştır.

Buhara Hanlığı'nın askeri teşkilatı şu şekilde özetlenebilir: Kabile birlikleri: Devletin askeri gücünün temeli, Özbek ulusunu oluşturan kabile birliklerine dayanmaktaydı. Hassa birlikleri: Özbekler ve diğer topluluklardan sağlanan insan gücüyle oluşturulan özel birliklerdi. Yardımcı birlikler: Kazak, Kırgız, Karakalpak ve Türkmenler gibi devletin idaresi altındaki topluluklardan sağlanırdı. Ateşli silahlar: XVI. yüzyılın ortalarından itibaren ordu, ateşli silahlarla teçhiz edilmeye başlandı. Etki: Askeri terimler ve birimler, Altınorda, İlhanlılar ve Timurlulardan miras alınmıştı. Buhara Özbek ordusu, XVI. yüzyılda etkin bir muharip güç olsa da, XVII. yüzyıldan itibaren Orta Asya'nın siyasi, iktisadi ve kültürel gerilemesine paralel olarak XIX. asrın ortalarına kadar gelişim gösteremedi ve modern dünyanın askeri sisteminin çok gerisinde kaldı.

Ebu Dülef'in seyahatnamesi, 10. yüzyılda yazdığı ve iki ana bölümden oluşan eseridir. er-Risâletü’l-Ûlâ (İlk Risâle). er-Risâletü’s-Sâniye (İkinci Risâle). Ebu Dülef, bu seyahatlerinde gözlemlerini siyasi, sosyal, dini, ekonomik ve kültürel detaylarla kaydetmiştir. Ayrıca, İran Seyahatnamesi adıyla bilinen bir eseri daha vardır.

En iyi Orta Asya filmi olarak değerlendirilebilecek birkaç yapım: "Cengiz Han" (2007). "Tomris" (2019). "Savaşçılar" (2001). "Altın Orda" (2018). Orta Asya tarihini ve kültürünü anlatan daha fazla film için sinemaakis.com sitesindeki listeye göz atılabilir.

İlk halı, Milattan Önce 5. yüzyılda Orta Asya'da dokunmuştur. Dünyada bilinen ilk halılar, Türkler tarafından dokunmuştur.

Orta Asya Türk kültür tarihi, çeşitli kaynaklarla öğrenilebilir: Yazılı Kaynaklar: Çin Kaynakları: Kök Türkler ve önceki dönemler hakkında bilgi verir. Göktürk Kitabeleri: Türklerin yaşayışlarını ve dünyaya bakış açılarını yansıtır. Tarih-i Cihan Güşa: Alâeddin Atâ Melik Cüveynî'nin eseri, Türk tarihi açısından önemlidir. Arkeolojik Buluntular: TİKA'nın desteğiyle Moğolistan'da yapılan Orhun Abideleri kazısı, Orta Asya Türk tarihi araştırmalarına katkı sağlamıştır. Diğer Kaynaklar: Sözlü Edebiyat: Türk destanları. Sözlükler: Divanü Lŭgat-it-Türk gibi eserler. Türkiye'de ve dünyada birçok üniversite, araştırma enstitüsü ve vakıf, Orta Asya Türk tarihi araştırmalarına katkıda bulunmaktadır.

0009 arama kodu, herhangi bir ülkeye ait bir ülke kodu değildir. Bu tür kodlar genellikle geçersiz veya bilinmeyen ülkeler için kullanılır. Örneğin, 958 kodu "Bilinemeyen Ülke ve Topraklar" olarak belirtilmiştir. Eğer bu kod bir bağlamda verilmişse, daha fazla bilgi veya bağlam sağlanması gerekebilir.