Mani

Ayaklı maninin ilk dizesine "kesik dize" denir.

Ödemiş'in bazı manileri şunlardır: 1. "Kuyuya saldım urgan". 2. "Yol üstünde kirazlar". 3. "Tabakta darı gördüm". 4. "Armut dalda sallanır". 5. "Yemenimin uçları".

Anonim şiir örnekleri arasında şunlar yer alır: 1. Maniler: - "Gelince yaz, olmaz ayaz, ne olursun bir mektup yaz". - "Elinde mercan, çivide fincan, üzmesen beni, olalım bir can". 2. Türküler: - "Dostlara düşmanlara, decelere sabahlara, sazımıza sözümüze binlerce kez selam olsun". 3. Ağıtlar: - "Zalim felek yarimi aldı benden, umudumu yarınımı çaldı benden dünya". 4. Ninni: - "Uyusun da büyüsün, tıpış tıpış yürüsün". 5. Bilmeceler: - "Bilmece bildirmece, el üstünde kaydırmaca".

Kürtçe maniler, çeşitli nedenlerle söylenir: 1. Duygusal İfadeler: Aşk, özlem, sevgi gibi duyguları doğrudan ve özlü bir şekilde ifade etmek için kullanılır. 2. Toplumsal Eleştiri: Bazen toplumsal eleştirinin bir aracı olarak yer alır. 3. Eğlence ve Ritüel: Düğün, bayram, şenlik gibi neşeli ve kederli olaylarda eğlence amacıyla söylenir. 4. Kültürel Aktarım: Yerleşim yerlerinin özelliklerini yansıtarak köy veya şehir kültürünü aktarmak için kullanılır. 5. İş Kolaylığı: İmece ve tarım gibi işlerde maniler, işi kolaylaştırmak için söylenir.

Falım sakızlarının içinde manilerin bulunma nedeni, bu sakızların ambalajlarını daha eğlenceli ve çekici hale getirmektir.

Yerli malı ile ilgili mani örnekleri: 1. Nar Çiçek Olur Açılırım: Nar çiçek olur açılırım, Mercan gibi saçılırım. Hastaya nar sorulmaz, Şurubuna doyulmaz. 2. Muz Çikitaya Aldanma: Çikitaya aldanma, Anamur'dan şaşma. Yerli muz en güzeli, Mutlu eder yiyenleri. 3. Havuç Rengi Güneş Gibi: Havuç rengi güneş gibi, Tavşanlar bilir işini. Havuç yiyin arkadaş! Tadı şeker gibi.

7 heceli şiirlere "mani" denir.

Manilerde 8'li ölçünün kullanılmasının nedeni, bu ölçünün halk edebiyatında kullanılan en kısa ve akılda kalıcı ölçü olmasıdır.

Güney Azeri folklorunun en önemli türlerinden biri mani olarak kabul edilir.

Mani ve koşma arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Konu ve İşleniş: Hem mani hem de koşma aşk, tabiat, güzellik, kahramanlık gibi konuları işler. 2. Ölçü ve Kafiye: Koşma genellikle hecenin 8'li ve 11'li kalıplarıyla yazılır ve aaab, cccb, dddb şeklinde kafiye düzenine sahiptir. 3. Söyleyeni: Koşmaların söyleyeni bellidir (Karacaoğlan, Erzurumlu Emrah vb.), ancak maniler anonimdir. 4. Eşlik Eden Enstrüman: Maniler kopuz eşliğinde, koşmalar ise saz eşliğinde söylenir.

Anonim edebiyatın en önemli nazım şekli mani olarak kabul edilir.

Ödemiş manileri üzerine bir inceleme Metin Ekici tarafından yapılmıştır.

En güzel manilerden bazıları şunlardır: 1. "Seviyorum kimi, En güzel birisini. Nasıl anlatsam sana, İlk harflerine baksana". 2. "Ağaçta kestane, Dökülür tane tane. Benim bir arkadaşım var, Dünyada bir tane". 3. "İn dereye dereye, İnemeyen atlasın. Yarim ile ikimizi, Çekemeyen çatlasın". 4. "Ramazan geldi, sevinçlerle geldi. Oruçlar tutulur, dualarla yükselir seda". 5. "Sahurda köfte varmış, Ne olur erken kaldır. Pideden sonra hemen uykuya dalma".

Şafak 8 ve 9 ifadeleri, askerlik süresi bağlamında kullanılır ve bu sayılar, il isimleri ve manilerle anılan kalan günleri ifade eder. Dolayısıyla, Şafak 8 Artvin'e, Şafak 9 ise İzmir'e düşer.

Atışmalı mani, iki kişinin karşılıklı olarak birbirlerine söyledikleri manilerden oluşan bir türdür.

7'li hece ölçüsüyle yazılan manilere "düz mani" denir.

Kastamonu manileri, çeşitli nedenlerle söylenir: 1. Kültürel Köprü: Maniler, kültürel yapının izlerini taşır ve nesiller arasında kültürel bir köprü vazifesi görür. 2. İş ve Eğlence: Özellikle tarlada, bağda veya bahçede çalışırken açık ortamlarda, işi kolaylaştırmak ve vakit geçirmek için söylenir. 3. Özel Günler: Ramazan ayında davulcular tarafından sahura kaldırmak veya bahşiş toplamak için söylenir. 4. Duygusal İfade: Gelin ile kaynana arasındaki çekişmeler gibi aile içi konularda, duyguları ifade etmek amacıyla da söylenir.

Hecenin en çok kullanıldığı nazım biçimi, halk edebiyatında yer alan "mani"dir.

Kemaliye Mani Yolu'nda yer alan bazı deyimler şunlardır: "Yine mi gurbete canımın içi". "Dar mı geldi sana Eğin'in içi". "Yalvarırım sana zalim katırcı, hoş götür yarimi olursun hacı". Bu deyimler, Osmanlı döneminde gurbete giden eşlerine özlem ve hasret duyan kadınların yazdığı manilerden alınmıştır.

4'lü mani, genellikle dört dize ve 7 heceden oluşan, kafiyeli bir nazım türüdür. Örnek bir 4'lü mani: Oy pıtırak pıtırak Gelin kızlar oturak Oturupta ne yapak Gelin olup kurtulak.