Ağıt

Makber şiiri, Abdülhak Hamid Tarhan tarafından eşi Fatma Hanım'ın ölümü üzerine yazılmıştır.

Ağıt yakarken ağlanmanın nedeni, genellikle ölüm veya acı dolu olaylar karşısında duyulan üzüntü ve duyguları ifade etmektir. Ağıtlar, insanların kaybettikleri kişi veya varlık için duydukları keder, isyan ve talihsizliği dile getirme biçimidir.

"Gide Gide Bir Söğüde Dayandım" türküsünün hikayesi, Habip adında bir gencin ölüm haberini alan annesi ve kız kardeşinin yaktığı bir ağıt olarak bilinmektedir. Olay, Sırbistan ve Karadağ'ın Osmanlı Devleti'ne savaş açtığı 1876 yıllarına dayanmaktadır.

Sagu, İslamiyet öncesi Türk edebiyatında, ölen bir kişinin ardından söylenen ağıt şiiridir. Örnekler: - Alp Er Tunga Sagusu: Kaşgarlı Mahmut'un Divânu Lügati't-Türk adlı eserinde yer alan, Alp Er Tunga için söylenmiş sagudan bazı parçalar: > ilk dörtlük: "Alp Er Tunga öldi mi? / Issız ajun kaldı mı? / Ödlek öçin aldı mı? / Emdi yürek yırtılur". - Diğer örnekler: Divan edebiyatında da benzer temalarla yazılan mersiyeler, sagunun İslamiyet sonrası karşılığı olarak kabul edilir.

Ağıt, Türk halk müziğinin en eski türlerinden biri olarak kabul edilir.

Barak Türkmenleri, ölüm ve cenaze törenleri sırasında ağıt yakarlar çünkü bu, ölen kişinin ardından duyulan üzüntüyü ve acıyı ifade etmenin bir yoludur. Ağıtlar, aynı zamanda ölen kişinin hayatını, ölüm şeklini ve geride kalanların durumunu anlatarak toplumsal ve kültürel değerleri yansıtır.

Ağıt, genellikle ölen bir kişi veya kaybedilen bir şey üzerine duygu yüklü bir biçimde yazılmış ya da söylenmiş lirik bir şiir veya şarkıdır. Ağıt örnekleri: 1. Yunus Emre – “Merdane” Ağıtı: “Şehitlik şerbetini içmiş merdane, Sözünden dönenin kolu bükülmesin”. 2. Karacaoğlan – “Vefasız Yar” Ağıtı: “Ah, vefasız yarim, gönlümü sana bağladım, Gözümü sevdiğimden başka bir şeye ağladım”. 3. Homeros – “İlyada”: Antik Yunan dönemine ait bu destan, Truva Savaşı’nı anlatır ve birçok ağıtsal öğe içerir. 4. Türk Halk Müziği – “Karlı Dağlar Karın Almış” Ağıtı: Bu türkü, genellikle dağlarda geçen acı bir aşk hikayesini anlatır ve hüzünlü bir melodiye sahiptir.

Metine Ağıt, Osmaniye ve Çukurova yöresine aittir.

"Hey 15'li" türküsü, Çanakkale Savaşı sırasında hicri 1315 yılında askere giden gençler için yazılan bir ağıttır. Türküde geçen "15'li" ifadesi, o dönemde askere alınan gençleri ifade eder.

"Arıx" ağıdını Grup Abdal ve Ferhat Tunç seslendirmektedir.

Nurullah Genç, "Rüveydaya Ağıt" şiirini, sevgilisi Rüveyda'nın kaybını ve onun ardından yaşadığı hüznü dile getirmek için yazmıştır.

Mahsuni Şerif'in ağıt olarak bilinen bazı türküleri şunlardır: 1. "Sivas Dramı" - 1993 yılında yaşanan Sivas katliamında yaşamını yitirenlere ithaf edilmiştir. 2. "Tanırlı Hüseyin Ağıtı" - Afşin yöresine ait bir ağıttır. 3. "Aziz Dostum Mektup İle" - Mahsuni Şerif'in öğrencilerine yazdığı ağıtlardan biridir.

Ağıt yakma geleneği, Anadolu'nun her bölgesinde yaygın olarak görülmekle birlikte, özellikle Güneyde, Çukurova, Osmaniye, Düziçi, Adana, Karaisalı, Kadirli, Kozan, Ceyhan ve Orta Anadolu'da Kayseri, Sarız, Pınarbaşı yöresindeki Türkmen oymaklarında daha da yaygındır. Ayrıca, Afşar Türkmenleri bu konuda varlığını kanıtlamış ve Sarıkamış ağıtlarının çoğu, Afşar analarının gözyaşları olarak günümüze ulaşmıştır.

Malatya türkülerinin ağıt olmasının nedeni, türkülerin genellikle acı olayları ve kayıpları anlatmasıdır. Bu türkülerde ayrılık, sıla, gurbet, çaresizlik ve ölüm gibi temalar sıkça işlenir ve yaşanan felaketlerin ardından ozanlar tarafından yakılırlar.

Ağıt türleri genel olarak üç ana kategoriye ayrılır: 1. Kişisel Ağıtlar: Bireysel kayıplar için yazılır ve genellikle bir kişinin yakın akrabasının, eşinin veya çocuğunun ölümünün ardından söylenir. 2. Toplumsal Ağıtlar: Bir toplumun sosyal yapısını etkileyen büyük kayıplar sonucu yazılır. 3. Ağıt ve Cenaze Şarkıları: Cenazelerde ve gömme törenlerinde söylenen özel ağıtlardır.

Melek Hanım Ağıtı'nın sırrı, 1920 yılında Saimbeyli'de (Hacın) yaşanan Ermeni zulmünü anlatan bir ağıt olmasıdır. Ağıt, Ermeniler tarafından öldürülen Melek Hanım'ın ağzından yazılmış ve yanında bulunan Ermeni asıllı belediye hemşiresi Mınıs'ın kızı tarafından kaleme alınmıştır.

Kastamonu türküleri, genellikle ağıt niteliğinde olmasının nedeni, bu türkülerin bölge halkının yaşadığı acıları ve üzüntüleri yansıtmasıdır. Örneğin, "Çanakkale Türküsü", Çanakkale Savaşı'nda kaybedilen şehitler üzerine yakılmış bir ağıttır.

"Dr. Fazıl Küçük'e Ağıt" adlı eseri Erbay Geceyatmaz yazdı.

"Havada Bulut Yok" türküsünün hikayesi, Yemen'de savaşan ve şehit olan Osmanlı askerleri için yakılmış bir ağıttır. Türkü, Osmanlı Devleti'nin Yemen'i aldıktan sonra buradaki isyanları bastırmak için gönderdiği askerlerin geri dönmemesi üzerine yazılmıştır. Türküde geçen "Burası Muş'tur/Huş'tur" ifadesi, tartışmaların konusu olmuştur.

"Kıvırcık Ali'ye ağıt sözleri" iki farklı sanatçıya aittir: 1. "Aliye Ağıt" adlı eser, Ali Kızıltuğ'a aittir. 2. "Kıvırcığa Ağıt" adlı eser ise İsmail Şahin tarafından yazılmıştır.