Ağıt

Makber şiiri, şair Abdülhak Hamit Tarhan'ın ilk eşi Fatma Hanım'ın ölümü üzerine yazılmıştır. Fatma Hanım'ın verem hastalığı nedeniyle durumu kötüye gidince, Tarhan onu tedavi için Bombay'a götürmüş, ancak Fatma Hanım İstanbul'a dönmeden hayatını kaybetmiştir.

Ağıt yakarken ağlanmanın nedeni, genellikle ölüm veya acı dolu olaylar karşısında duyulan üzüntü ve duyguları ifade etmektir. Ayrıca, ağıt yakarken ağlamanın bazı kültürlerde içten gelen acıyı müzikle ifade etme ve bu sayede rahatlama sağlama işlevi de vardır.

"Gide Gide Bir Söğüde Dayandım" türküsünün hikayesi, Habip adında bir gencin şehit düşmesi üzerine, annesi ve kız kardeşi tarafından yakılan bir ağıttır. Olay, 1876 yıllarına dayanır: Sırbistan ve Karadağ'ın Osmanlı Devleti'ne savaş açtığı dönemde, Habip cepheye katılmış ve şehit düşmüştür. Türkü, bir annenin evlat acısı ile dolu feryadını yansıtır ve zamanla kayıp sevdaların ortak sesi haline gelmiştir.

Sagu, ölen bir kişinin ardından duyulan acıyı, yiğitliğini ve yaptığı işleri anlatan bir tür ağıt şiiridir. Örnekler: Alp Er Tunga Sagusu: XI. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından halk ağzından derlenmiştir. Örnek dörtlük: > Alp Er Tonga öldi mü? > Issız ajun kaldı mu? > Ödlek öçin aldı mu? > Emdi yürek yırtılur. Günümüz Türkçesiyle: > Alp Er Tonga öldü mü? > Kötü dünya kaldı mı? > Zaman öcün aldı mı > Artık yürek yırtılır. Özellikleri: Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Nazım birimi dörtlüktür. Kafiye düzeni koşuktaki gibidir (aaab, cccb, dddb). Edebi sanatlara yer verilir. Sanat kaygısından uzak, samimi bir dille söylenir.

Barak Türkmenleri, ölüm sonrası üzüntü ve kederi ifade etmek için ağıt yakarlar. Ağıtlar, tamamen doğaçlama olup, yakanın ezberinden ya da o an ve kişi için özel olarak düzenlenir. Ayrıca, Barak kültüründe ağıtlar, toplumsal statüye göre de farklılık gösterir; varlıklı veya saygın birine ya da genç yaşta ölene yakılan ağıtlar daha duygulu ve uzun olur.

Ağıt, genellikle bir ölüm veya acı, üzücü bir olayın ardından söylenen halk türküsüdür. Ağıt örnekleri: Yedi Kardeşinden Bazılarının Şehit Düşmesiyle Yürüdü Ahmet Çavuş'un Ağıdı: >Yedi gardaşıdık gazada ünlü, Hep gara bıyıklı yüzleri benli, Zeybek şalvarlı da hep çuha donlu, Aliihsan'ın Ağıdı: >Gideceğim anamoğlu senin ardından, Ben ölürüm yiğit edem derdinden, Biriciktin kaldırdılar yurdundan, Anamın oğluda bir tek gardaşım, Ölesiye sana yanar ateşim. Ayvalıktan İndirdiler Ağıdı: >Ayvalıktan indirdiler Kamyonlara bindirdiler Öğlen ikindi arası Hacı beyi öldürdüler Mezarına mezarına Kuşlar kondu mezarına Hacı beyin kır atını Çekin sultan pazarına. Ağıt söylemeye ağıt yakma, ağıt söyleyenlere ise ağıtçı denir.

Hey Onbeşli türküsü, aslında bir ağıttır. Türküde geçen “onbeşliler”, Rumî takvime göre 1315, miladi takvime göre ise 1899 doğumlu gençleri ifade eder. Ancak zamanla melodisinin oyun havasını çağrıştırması nedeniyle bu türkü bir oyun havası olarak da algılanmaya başlanmış ve düğünlerde bu şekilde icra edilir olmuştur.

"Metine Ağıt" türküsü, Osmaniye ve Çukurova yöresine aittir. Ayrıca, "Metin'e Ağıt" adlı, Ferhat Tunç tarafından bestelenmiş bir şarkı da bulunmaktadır. Bu şarkı, gözaltındayken öldürülen gazeteci Metin Göktepe'nin annesi Fadime Göktepe'nin ağıdından yola çıkılarak yazılmıştır.

Arıx ağıtını söyleyen bazı kişiler ve gruplar: Ture (ilk okuyan kişi); Hasret Gültekin (derleyen); Nilüfer Akbal; Grup Abdal; Xece Yaşar; Erdal Erzincan; Cihan Çelik; Sasa Serap; Mustafa Özarslan. Ayrıca, Halit Bilgiç de Arıx ağıtını seslendirmiştir.

Nurullah Genç, "Rüveyda'ya Ağıt" şiirini Rüveyda karakterinin intiharı nedeniyle yazmıştır. Şair, bu şiirde Rüveyda'nın ölümüyle yorgun düşen yüreğini ve Rüveyda'nın ardından yaşadığı acıyı dile getirir.

Mahsuni Şerif'in ağıt olarak bilinen bazı türküleri şunlardır: 1. "Sivas Dramı" - 1993 yılında yaşanan Sivas katliamında yaşamını yitirenlere ithaf edilmiştir. 2. "Tanırlı Hüseyin Ağıtı" - Afşin yöresine ait bir ağıttır. 3. "Aziz Dostum Mektup İle" - Mahsuni Şerif'in öğrencilerine yazdığı ağıtlardan biridir.

Ağıt yakma geleneği, Anadolu'nun hemen her yöresine aittir. Özellikle Orta ve Güney Anadolu'nun belirli yörelerinde yaygındır. Ayrıca, Amasya yöresi ağıtları ve Sivas Elbeyli yöresi Güney köyü ağıtları da bu geleneğin örnekleri arasında yer alır. Ağıtları söyleyen kişilere ağıtçı denir ve genellikle kadınlar ağıt yakar.

Malatya türkülerinin ağıt olmasının nedeni, türkülerin konularının genellikle acı, üzüntü ve keder içermesidir. Malatya türkülerinde işlenen konular arasında ağıtlar, kına türküleri, aşk ve sevda türküleri, iş türküleri, tabiatı konu eden türküler ve gurbet türküleri, nasihat verici türküler, nefesler ve deyişler yer alır. Ayrıca, yörede yaşanan tabiat olayları, doğal afetler ve yörenin coğrafi konumu da türkülere konu olmuştur.

Ağıt türleri şu şekilde sınıflandırılabilir: Kişiler için yakılan ağıtlar. Hastalık üzerine yakılan ağıtlar. Ayrılık üzerine yakılan ağıtlar. Kayıp kişiler için yakılan ağıtlar. Mutsuzluk ve acı üzerine yakılan ağıtlar. Ölen kimseler için yakılan ağıtlar (çocukların, gençlerin, şehitlerin, intihar edenlerin ölümleri vb.). Öldürülen kimseler için yakılan ağıtlar. Sosyal olaylar üzerine yakılan ağıtlar. Askerlik ve savaş ağıtları. Sevdalıların kavuşamaması üzerine yakılan ağıtlar. Boşanma üzerine yakılan ağıtlar. Kaçak, kayıp veya kişiler için yakılan ağıtlar. Gelin ağıtları. Asker uğurlama ağıtları. Hayvanlar için yakılan ağıtlar. Yabani hayvanlar için yakılan ağıtlar. Evcil hayvanlar için yakılan ağıtlar. Beldeler, mekânlar ve tabiat parçaları için yakılan ağıtlar. Sular için yakılan ağıtlar. Belde ve mekânlar için yakılan ağıtlar. Afet ve felaket ağıtları. Deprem üzerine yakılan ağıtlar. Sel felaketi üzerine yakılan ağıtlar. Yangın üzerine yakılan ağıtlar.

Melek Hanım Ağıtı'nın sırrı, ağıtın, 1920 yılında Saimbeyli'de (o dönemde Hacın) yaşanan Ermeni zulmünü anlatan ve Melek Hanım tarafından söylenen bir ağıt olmasıdır. Ağıtın yazılma süreci şu şekilde özetlenebilir: Melek Hanım, savaşın son günlerinde öldürülmüştür. Ermeni hemşire Mınıs'ın kızı, Melek Hanım'ın ağlayarak yazdığı sözleri kağıda dökmüştür. Ağıt, savaş sonrası bir bohça içinde bulunmuş ve Türk kuvayı milliyeciler tarafından işitildiğinde onları gözyaşlarına boğmuştur. Ağıt, insanlık tarihine bir vahşet ve kara leke olarak geçen olayları anlatır.

Kastamonu türkülerinin neden ağıt olduğuna dair bilgi bulunamadı. Ancak, Kastamonu türkülerinin genellikle sevdanın coşkusunu, halkın gündelik yaşamından kesitleri, doğal güzellikleri ve tarihsel dokuyu yansıttığı bilinmektedir. Ayrıca, Kastamonu'da "Çanakkale Türküsü" gibi, milli mücadele ve kahramanlığı anlatan ağıt niteliğinde türküler de bulunmaktadır.

"Dr. Fazıl Küçük'e Ağıt" marşı, söz ve bestecisi Erbay Geceyatmaz tarafından yazılmıştır.

Havada Bulut Yok (Yemen) türküsünün hikayesi, Osmanlı askerlerinin Yemen'de şehit düşmesi üzerine, geride kalan yakınları ve yavukluları tarafından yakılan bir ağıttır. Türkü, 1905 yılında, I. Redif taburunun Yemen’e hareket günü Muş'ta yaşanan bir olaya dayanır. Bir başka yoruma göre ise türkü, Yemen'e giden ve uzun süre haber alınamayan bir gencin eşi tarafından, kocasının asker çantasının kendisine getirilmesi üzerine yakılmıştır. Türkü, hem Muş hem de Elazığ ili tarafından sahiplenilmektedir.

"Kıvırcık Ali'ye Ağıt" sözleri, Şair Muharrem Ezberbozan (Muharrem Dalkıç)'a aittir. Bu ağıt, "Kıvırcık Ali" lakaplı Ali Özütemiz'in ölümü üzerine kaleme alınmıştır.

"Yaram Sızlar Ağrır Başım" türküsünün hikayesi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, bu türkünün sözleri şu şekildedir: > Yaram sızlar ağrır başım Yastığa damlar gözyaşım Tabutumu kaldırmayın Altında yok bir kardaşım (Vay dünya yalancı dünya) Ecel gelirse bu cana Baş ağrısı bir bahane Mezar taşıma yazsınlar Bugün bana yarın sana Gözüm görmez ağlamaktan Suyum kesildi damaktan Sanki (öyle) bir düğün alayı Tabutum geçti sokaktan (Vay dünya yalancı dünya) Ecel gelirse bu cana Baş ağrısı bir bahane Mezar taşıma yazsınlar Bugün bana yarın sana. Türkü, Seyfettin Sucu tarafından derlenmiştir ve bazı kaynaklarda kaynak kişi olarak Mehmet Nacak gösterilmektedir.