Kapitalizm

"Dünyanın Bütün Parası" (All the Money in the World), 1973 yılında, dünyanın en zengin adamlarından biri olan petrol milyarderi Jean Paul Getty'nin kaçırılan torunu John Paul Getty III'ün fidye hikayesini anlatır. Filmin konusu: Getty'nin torunu kaçırılır ve fidye olarak 17 milyon dolar istenir. Torununu kurtarmak isteyen Gail, kayınpederi Getty'den yardım ister, ancak Getty fidyeyi fazla yüksek bulur. Gail, paraya düşkün dedesi ve fidye isteyen suçlular arasında ortak bir nokta bulmaya çalışır. Bu süreçte torunun hayati tehlikesi her geçen saniye artar. Film, cimrilik ve aile bağları temalarını işler.

Max Weber'e göre Protestan ahlakı, özellikle Kalvinizm gibi Püriten mezheplerin anlayışı, kapitalizmin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Weber'in temel argümanları şunlardır: Çalışma ve birikim: Protestan ahlakında, Tanrı’nın inayetinin bir göstergesi olarak kişisel zenginlik ve kâr arayışı teşvik edilmiştir. Yatırım ve kazanç: Kazanç, çarçur edilmek yerine yatırıma dönüştürülmeli ve Tanrı’yı yüceltmek için kullanılmalıdır. Rasyonellik: Protestan ahlakındaki rasyonel düşünce yapısı, kapitalizmin temel özelliği olan rasyonellikle örtüşmektedir. Weber, bu faktörlerin bir araya gelerek kapitalizmin kök salması için katalizör etkisi yarattığını savunmuştur. Ancak, Weber'in görüşleri eleştirilmiş ve bazı düşünürler tarafından oryantalist bir bakış açısı sergilediği iddia edilmiştir.

Kapitalist sistem, ekonomik faaliyetlerin özel mülkiyet ve serbest piyasa ilkeleri doğrultusunda yürütüldüğü bir yapıdır. Bu sistemde: Üretim araçları bireylerin veya özel kuruluşların elindedir. Mal ve hizmetlerin üretimi ile dağıtımı, arz-talep dengesine göre belirlenir. Fiyat mekanizması, merkezi bir planlama yerine bireysel kararlarla şekillenir. Devlet müdahalesi minimum düzeydedir; devletin rolü, rekabetin sürdürülmesi ve mülkiyetin korunması gibi düzenleyici görevlerle sınırlıdır. Kapitalist sistemde, bireyler ve şirketler kâr amacı güderek üretim ve hizmet süreçlerini yönetir.

Günümüz dünyasında çeşitli kapitalizm türleri bulunmaktadır. Bunlar arasında: Serbest piyasa kapitalizmi. Anarko-kapitalizm. Devlet kapitalizmi. Refah kapitalizmi. Büyük sermaye kapitalizmi (örneğin, ABD'deki oligopolistik piyasa sistemi). Oligarşik kapitalizm (örneğin, Rusya'daki kurallar kişilere göre oluşturulan sistem). Bu türlerin her biri, serbest piyasaların derecesi, kamu mülkiyeti ve devlet müdahalesinin kapsamı gibi faktörlere göre farklılık gösterir.

Vahşi kapitalizmin kurucusu olarak kabul edilebilecek bir kişi bulunmamaktadır. Ancak, bu kavramla ilişkilendirilen bazı isimler şunlardır: Adam Smith. Thomas Malthus, Herbert Spencer ve Charles Darwin. Ayrıca, ABD'nin eski başkanı Turgut Özal da vahşi kapitalizm ile ilişkilendirilmiştir.

Max Weber'e göre kapitalizmin ruhu, Protestan ahlakı ile örtüşmektedir. Weber, 1905 yılında yayımlanan "Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu" adlı eserinde, özellikle Kalvinizm gibi daha Püriten mezheplerin ahlak anlayışının Sanayi Devrimi'ni ateşleyen hayati kıvılcımı sağladığını savunur. Weber'e göre kapitalist ruh, bir para kazanma biçimi değil, bir yaşam biçimi, kültürel ve ahlaki bir kurallar, görevler ve yükümlülükler bütünüdür.

Kapitalizmde bayrakların neden kullanıldığına dair bilgi bulunamadı. Ancak, kapitalizm hakkında bazı bilgiler şu şekildedir: Kapitalizm, kâr için mal ve hizmet üretimine dayalı bir sistemdir. Bu sistem, yenilikçiliği ve girişimciliği teşvik eder, ekonomik büyümeyi destekler ve insanların kendi hayatlarını yönetme özgürlüğünü sağlar. Kapitalizmin gelir eşitsizliği, yoksulluk ve sosyal adaletsizlik gibi dezavantajları da vardır. Ayrıca, kapitalizm çevreye zarar verebilir.

Das Kapital'i okuması önerilen kişiler: Ekonomi, sosyoloji ve felsefe alanında akademisyenler ve öğrenciler. Kapitalizm ve toplumsal sistemler hakkında derinlemesine bilgi edinmek isteyenler. Devrimci fikirler ve tarihsel materyalizmle ilgilenenler. Das Kapital'in zor bir okuma olduğu ve sistemi kavramak için ciddi bir ekonomik ve iktisadi birikim gerektirdiği unutulmamalıdır.

Siyasi kapitalistler, kapitalist ekonomik sistemi destekleyen ve bu sistemin içinde yer alan kişilerdir. Kapitalistler, toplumdaki temel üretim araçlarının mülkiyeti üzerindeki yasal iddiaları sayesinde, işçiler tarafından üretilen artı değere el koyarlar. Bazı kapitalist ülkeler şunlardır: ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İsviçre, Hollanda, Japonya, Singapur, Avustralya, Kanada, Brezilya, Arjantin, İrlanda, Şili, Güney Kore. Kapitalizmin ve siyasi sistemlerin dinamikleri karmaşık olduğundan, "siyasi kapitalistler" hakkında daha spesifik bir tanım yapmak için ek bilgilere ihtiyaç duyulabilir.

Kapitalizmi temsil eden hayvan olarak King Kong gösterilebilir. King Kong, 19. yüzyılda başlayan endüstrileşme ve kapitalizmle birlikte tüm hayata egemen olan makineleşme ve rekabetçi yaşamın bir sembolü olarak kabul edilir. Ayrıca, köpekbalığı da kapitalizmle ilişkilendirilen hayvanlar arasında yer alır. Bu tür temsiller, hayvanların kapitalizmle olan dolaylı ilişkilerini ve bu ilişkilerin kültürel ve sembolik boyutlarını yansıtır. Ancak, bu temsiller bilimsel veya kesin bir şekilde kapitalizmi temsil eden hayvanlar olarak kabul edilmez.

Bilim ve kapitalizm arasındaki ilişki iki farklı şekilde değerlendirilebilir: 1. Bilim ve kapitalizmin eşgüdümlü olduğu görüş. 2. Bilim ve kapitalizmin çelişkili olduğu görüş. Ayrıca, bilim ve kapitalizm arasındaki ilişki şu şekillerde de değerlendirilebilir: Bilim, toplum mühendisliği aracı olarak kullanılır. Bilimsel çalışmalar, kapitalist sistemin ihtiyaçlarına göre yapılır. Bilimsel gelişmeler, yıkıcı sonuçlar doğurabilir. Sonuç olarak, bilim ve kapitalizm arasındaki ilişki karmaşık ve çok yönlüdür; farklı bakış açılarına göre çeşitli etkiler doğurabilir.

Küçük burjuvazinin ideolojisi, genellikle bireyci ve statükocu olarak tanımlanır. Temel özellikleri: Özel mülkiyetin savunulması. Hümanizm iddiası. Değişim isteği, ancak sistemi değiştirmeden. Devlete bağlılık. Küçük burjuvazi, aynı zamanda hâkim burjuva ideolojisini kendi sınıfsal durumuna göre yorumlar ve buna kendi ideolojik unsurlarını ekler.

Yaratıcı Yıkım kitabı, Daren Acemoğlu ve James A. Robinson tarafından yazılmış olup, zengin ülkelerle geri kalmış ülkeleri ayıran hikayeyi anlatır. Ana fikirler: Fakir ülkelerde liderler statükoyu destekler, kurumlar ve ekonomi bağımsız değildir, finansal yapılar özgür değildir. Zengin ülkeler ise merkezi otoriteye bağlanmış, geniş katılımlı, bağımsız ekonomik kurumlara sahiptir. Yaratıcı yıkım, yeni zenginlerin ortaya çıkması, yeni fikirlerin üretilmesi ve icatların yapılması anlamına gelir. Sanayi Devrimi'nde İngiltere'de ve Fransız İhtilali sonrasında Avrupa'da görülen yaratıcı yıkım, bugünkü kültür ve ekonomik yapının mimarıdır. Ayrıca, Joseph A. Schumpeter'in "Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi" adlı eserinde de yaratıcı yıkım kavramı ele alınmaktadır.

Tüketim toplumu, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında gelişen kapitalist endüstrileşme süreciyle oluşmuştur. Bu süreçte: Kitlesel üretim ve tüketim hedeflenmiş, otomasyon sayesinde ürünler standart ve seri şekilde üretilmiştir. Reklamcılık ve pazarlama stratejileri ile bireylerin satın alma kararları etkilenmiş, tüketim teşvik edilmiştir. Kitle iletişim araçları, ideal hayat tarzı imajları sunarak tüketimi yaygınlaştırmıştır. Küreselleşme ile benzer hayat tarzları ve tüketim alışkanlıkları farklı ülkelere yayılmıştır. Tüketim toplumunda insanlar, gerçek ihtiyaçları dışında gösterişçi tüketim yaparak toplumsal statülerini yükseltmeye çalışır.

Theodor W. Adorno'nun kültür endüstrisi kavramı, kültürün bir endüstri alanına dönüştüğünü ve kültür ürünlerinin birer meta haline gelerek kapitalizmin temel yasalarına bağımlı bir endüstri tarafından üretildiğini ifade eder. Adorno'ya göre kültür endüstrisi, bireyleri edilgenleştirip sisteme uyumlu hale getirerek sistemin kendini yeniden üretmesine katkı sağlar. Adorno, kültür endüstrisini, kendi ideolojisini taşımayan ve pazarlanabilir olmayan her şeyi yok eden bir yapı olarak görür. Adorno'nun kültür endüstrisi kavramı, bugün de kültür ve sanatı, ürünlerini ideoloji ile ilişkilendirerek ve bunun bireysel ve toplumsal davranışlara etkisini görerek değerlendirme olanağı sunar.

Sosyalistlerin kapitalizme karşı olmasının bazı nedenleri: Özel mülkiyet ve piyasa ekonomisi: Sosyalistler, üretim araçları üzerindeki özel mülkiyeti ve kaynakların piyasa mekanizması yoluyla dağıtılmasını adaletsizlik olarak görürler. Eşitsizlik ve istikrarsızlık: Kapitalizmin yarattığı aşırı ve derinleşen eşitsizlikler ile döngüsel istikrarsızlıklar sosyalistler tarafından eleştirilir. Bencilliğe dayalı sistem: Sosyalistler, kapitalizmi bencilliğe ve bireyciliğe dayalı bir sistem olarak tanımlar ve bunu millî birliği veya ırksal birliği sağlamak yerine bir engel olarak görürler. Emeğin sömürülmesi: Emeklerinin sömürüldüğünü ve ruhlarının öldürülüp bedenlerinin bir vida değerine düşürüldüğünü savunurlar. Sosyalistler, bu sorunlara alternatif olarak, üretim araçlarının kamu mülkiyetini ve kaynakların devlet planlamasıyla dağıtılmasını önerirler.

Charlie Chaplin'in "Modern Zamanlar" (1936) filmi, 1929 yılında tüm dünyada baş gösteren küresel ekonomik kriz döneminin atmosferini yansıtır. Filmin bazı temaları: Sürü psikolojisi: Fabrika çalışanları, sorgusuz sualsiz birbirini takip eden bir bilinçsizlik düzeyinde gösterilir. Gözetim ve kontrol: Patron, bir görüntü ekranı aracılığıyla işletmeyi kontrol eder. Emeğin sömürülmesi: İşçi, monoton bir işte sürekli tempoya ayak uydurmaya çalışırken ruhsal çöküntüye uğrar. Toplumsal sorunlar: O yılların açlık, evsizlik ve yoksulluk gibi toplumsal sorunlarına gönderme yapılır. Ayrıca, filmde anomi kavramı da işlenir; fabrika koşulları, işçinin kendine yabancılaşmasına ve toplumdan uzaklaşmasına neden olur.

Vahşi kapitalizmi savunanlar arasında öne çıkan isimler şunlardır: Thomas Malthus. Herbert Spencer. Charles Darwin. William Graham Sumner. Andrew Carnegie.

Evet, Türkiye'de devlet kapitalizmi bulunmaktadır. Türkiye'de kapitalizmin gelişim süreci, devlet tarafından Bismarckvari yöntemlerle tepeden inmeci bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Türkiye'de devletin özel sektör üzerinde doğrudan (yasalarla) ve dolaylı (söylemlerle) etkisi olduğu bir karma ekonomi sistemi bulunmaktadır.

Emeğin Tarihi kitabı, François Barret tarafından yazılmış olup, emeğin üretim faaliyetindeki rolünü ve değerini ele alır. Emeğin Tarihi ayrıca, Yüksel Akkaya ve Rana Gürbüz tarafından yazılmış bir kitap olarak da bilinir. Bunun yanı sıra, Paul Cockshott'un "İnsan Emeğinin Tarihi" adlı bir kitabı da bulunmaktadır.