HeceÖlçüsü

Hece ölçüsü, dizelerdeki sözcüklerin hece sayısının belli bir düzene bağlı olarak eşitliği temeline dayanan bir ölçüdür. Kafiye, dizelerin sonundaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine denir. Hece ölçüsü ve kafiye türleri: Hece ölçüsü türleri: 7'li, 8'li, 11'li, 14'lü gibi kalıplar. Kafiye türleri: Yarım kafiye: Dize sonlarında tek ses benzerliği. Tam kafiye: Dize sonlarında iki ses benzerliği. Zengin kafiye: Dize sonlarında üç veya daha fazla ses benzerliği. Cinaslı kafiye: Dize sonlarında yazılışları aynı, anlamları farklı sözcükler.

Hece ölçüsünde aruz yoktur. Hece ölçüsü, hecelerin sayısını esas alırken, aruz ölçüsü hecelerin uzunluğunu ve kısalığını esas alır. Hece ölçüsü, halk ve tekke edebiyatında kullanılırken; aruz ölçüsü, daha çok Divan edebiyatında kullanılır.

Hece ölçüsüne "parmak hesabı" diyen kişi Cenap Şahabettin'dir. Ahmet Haşim ise hece ölçüsünü "köylü vezni" olarak nitelendirmiştir.

Abdülhak Şinasi Hisar, şiir türünde eser vermiş bir yazardır. Şiirlerinin özellikleri: Temalar: Egzotizme uzanan duygular. Ölçüler: Hece ölçüsünün farklı kalıpları ve sone tarzı batılı şekiller. İmgeler: Benzetme ve kişileştirmeye dayalı hayaller. Şiirlerinin yayımlandığı dergiler: Dergâh; Yarın. Hisar, şiir türünde ısrar etmemiş, daha çok nesir alanında eserler vermiştir.

Cumhuriyet dönemi şiirinde hece ölçüsünü kullanan bazı şairler: Beş Hececiler: Faruk Nafiz Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy, Yusuf Ziya Ortaç, Orhan Seyfi Orhon. Yedi Meşaleciler: Muammer Lütfi Bahşi, Sabri Esat Siyavuşgil, Yaşar Nabi Nayır, Vasfi Mahir Kocatürk, Cevdet Kudret Solok, Ziya Osman Saba. Diğer Şairler: Ömer Bedrettin Uşaklı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Kutsi Tecer, Behçet Kemal Çağlar. Ayrıca, Ahmet Haşim ve Yahya Kemal gibi şairler de bu dönemde aruz ölçüsünü kullanmaya devam etmişlerdir.

Şapkalı a harfi, hece ölçüsünde tek hece olarak sayılır. Ancak, kafiye oluştururken şapkalı a (â) uzun ünlü olarak kabul edilir ve iki ses yerine geçer.

Aruz ve hece ölçüsünü hesaplamak için şu adımlar izlenir: 1. Hecelerin Ayrılması: Mısradaki heceler, uzun ve kısa olarak ayrılır. 2. Medli Hecelerin Kontrolü: Medli hece olup olmadığı kontrol edilir. 3. Hece Değerlerinin Karşılaştırılması: Hecelerin açık (kısa) ve kapalı (uzun) değerleri karşılıklı olarak kontrol edilir. 4. Ulama ve İmale: Gerekirse ulama veya imale yapılır. 5. Tef’ile Sayısının Belirlenmesi: Yeni aruz kalıbının uyumlu olup olmadığı kontrol edilir ve tef’ile sayısı belirlenir. Hece ölçüsünde, şiirdeki tüm mısraların hece sayısının eşit olması beklenir. Aruz ölçüsünde, kısa hecelerden en fazla iki tane, uzun hecelerden ise üç tane kullanılabilir. Aruz ve hece ölçüsünü hesaplamak, şiire, edebiyata ve kullanılan dile hakim olmayı gerektirir.

Hece ölçüsünde şapkalı a (â) tek hece olarak sayılır. Şapkalı a, hece ölçüsünde sesi etkilemez, yani iki ses olarak sayılmaz.

Uyar, redif, ölçü gibi ahenk unsurlarına sahip bir dörtlük, manzum olarak adlandırılan ve belirli şekil unsurlarına uyularak yazılan bir şiir türüdür. Şiir türleri arasında: Epik şiir: Savaş, kahramanlık, yiğitlik gibi konuları işler. Lirik şiir: İçten gelen heyecanları coşkulu bir dille anlatır. Pastoral şiir: Tabiat, doğa, bitkiler, kır yaşamı gibi konuları işler. Didaktik şiir: Süslü anlatımdan uzak, sade ve öğretici bir anlatıma sahiptir. Satirik şiir: İğneleyici bir anlatımla yazılır. Dramatik şiir: Manzum olarak yazılmış tiyatro eserlerini kapsar. Bu türlerin her biri, ahenk unsurları içerebilir ve bu unsurlar şiirin nazım biçimi, ölçüsü ve uyak örgüsüne bağlı olarak şekillenir.

Aşık Veysel'in "Dünyaya Geldim Anda" şiiri, Türk halk müziği makamındadır. Bu şiir, Aşık Veysel'in "Uzun İnce Bir Yoldayım" türküsünün bir dörtlüğüdür ve şu şekildedir: > Dünyaya geldiğim anda Yürüdüm aynı zamanda İki kapılı bir handa Gidiyorum gündüz gece.

6'lı hece ölçüsü, altı heceden oluşan bir şiir ölçüsüdür. Bu ölçü, duraksız olarak kullanılmaktadır. 6'lı hece ölçüsüne örnek olarak şunlar verilebilir: "Bu vatan toprağın/ kara bağrında" (6+5=11'li hece ölçüsü); "Sıradağlar gibi/ duranlarındır" (6+5=11); "Bir tarih boyunca/ onun uğrunda" (6+5=11). 6'lı hece ölçüsü, halk şiirlerinde çok nadir olarak kullanılmıştır.

Mehmet Emin Yurdakul'un "Cenge Giderken" şiirinde 11'li hece ölçüsü kullanılmıştır. Şiir, 4+4+3=11'li kalıpla yazılmıştır. Örnek: > Ben bir Türk’üm / dinim, cinsim / uludur.

11'li hece ölçüsünde yazılan nazım biçimleri şunlardır: Koşma. Destan. Ayrıca, halk edebiyatında 11'li hece ölçüsü, mani ve ağıt gibi farklı nazım biçimlerinde de kullanılabilir.

Şiirde durak, hece ölçüsüne uyum sağlamak ve ahengi artırmak amacıyla mısraların belirli yerlerinden ayrılmasıdır. Duraklarda kelimelerden ortalar bölünemez, kelime mutlaka bitmiş olmalıdır. Durak türleri, hece ölçüsüne göre değişir: beş heceli ölçü; altı heceli ölçü; yedi heceli ölçü; sekiz heceli ölçü; dokuz heceli ölçü; on heceli ölçü; on bir heceli ölçü; on iki heceli ölçü. Durak, okuyucuya nefes alma şansı verir.

Kastamonu yöresi manileri genellikle 7 heceli bir ölçü ile söylenir. Maniler, a, a, b, a şeklinde kafiyelenir.

"Sokaktayım" şiirinin ölçüsü 14'lü hece ölçüsüdür.

Durak ölçüleri, hece ölçüsüyle yazılmış şiirlerde dizelerin belli yerlerinde okuyucunun nefes alması için yapılan duraklamaları ifade eder. Bazı yaygın durak ölçüleri şunlardır: Yedi heceli ölçü: (4+3) şeklinde bir durak kullanımı yaygındır. Sekiz heceli ölçü: Genellikle (4+4) şeklindedir, ancak (5+3) şeklinde duraklar da kullanılabilir. On bir heceli ölçü: En sık kullanılan ölçülerdendir ve duraklar (6+5) ya da (4+4+3) şeklinde olabilir. Diğer ölçüler: 3+4, 6+6, 7+7 gibi farklı durak sistemleri de bulunmaktadır.

Cumhuriyet'in ilk yıllarında şiirde hece ölçüsü yaygın olarak kullanılmıştır. Ancak, aruz ölçüsü de bazı şairler tarafından kullanılmaya devam edilmiştir.

Beş Hececiler'in beş temel ilkesi şunlardır: 1. Sade Dil ve Anlaşılabilirlik: Şiirlerinde sade ve anlaşılır bir dil kullanmayı tercih etmişlerdir. 2. Hece Ölçüsü: Eserlerinde hece ölçüsünü ustalıkla kullanmışlardır. 3. Doğa ve Anadolu Teması: Doğa güzellikleri ve Anadolu'nun sosyal yaşamına sıkça yer vermişlerdir. 4. Toplumsal Konular: Şiirlerinde toplumsal sorunları ve halkın yaşadığı sıkıntıları işlemişlerdir. 5. Halk Edebiyatı Unsurları: Halk şiirinin nazım şekillerini, deyimlerini ve anlatım tarzını modernize ederek şiirlerine taşımışlardır.

Türkiye'nin şiiri, hece ölçüsü ile yazılmıştır.