HeceÖlçüsü

7'li hece ölçüsü, şiirde her dizedeki hece sayısının 7 olması anlamına gelir. Özellikleri: Hecelerin açık veya kapalı olması önemli değildir, önemli olan dizelerdeki hece sayısının aynı olmasıdır. Hece ölçüsüyle yazılmış her şiirin durak noktası olması zorunlu değildir, duraksız şiirler de vardır. En çok kullanılan hece kalıpları arasında 7'li hece ölçüsü de bulunur. Kullanım Alanları: 7'li hece ölçüsü, genellikle manilerde kullanılır.

Hece ölçüsü, şiirin her dizesindeki hece sayısının eşit olmasına dayanan bir vezindir. Hece ölçüsünün iki temel özelliği vardır: 1. Hece sayısı: Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirin bütün mısralarında eşit sayıda hece bulunur ve bu, o şiirin kalıbı anlamına gelir. 2. Durak: Ahenk sağlamak amacıyla dizeler okunurken belli yerlerden ayrılır ve bu ayrım yerlerine durak denir. Türk şiirinde en çok kullanılan hece ölçüsü kalıpları: 7’li; 8’li; 11’li; 14’lü.

Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü arasındaki temel farklar şunlardır: Hece Ölçüsü: Şiirde dizelerdeki hece sayısının eşit olmasıyla oluşan ölçü sistemidir. Hecelerin uzunluklarına bakılmaksızın sayılır. En yaygın hece ölçüleri 7, 8, 11 hece gibi sayılardır. Türk halk şiirinin en yaygın kullanılan ölçüsüdür. Aruz Ölçüsü: Arap edebiyatından Türk edebiyatına geçmiş bir ölçü sistemidir. Dizelerdeki heceler açık (kısa) ya da kapalı (uzun) olarak sınıflandırılır. Hecelerin belirli bir düzen içerisinde kullanılmasıyla vezin oluşturulur. Özellikle Divan edebiyatı şiirlerinde yaygın olarak kullanılmıştır. Özetle, hece ölçüsünde önemli olan hece sayısıdır; aruz ölçüsünde ise hecelerin uzunluklarıdır.

5'li hece ölçüsü, bir şiirin her dizesinde 5 hece bulunması esasına dayanan bir vezin türüdür. 5'li hece ölçüsünde yaygın olarak kullanılan duraklar şunlardır: 3 + 2; 2 + 3. Örnek bir 5'li hece ölçüsü: > Annesi / azabın > Sonsuzluk / şarkısı > Annesi / azabın > Ruhumun / tıpkısı. Necip Fazıl Kısakürek'e ait olan bu dörtlükte her dizede 6 hece kullanılmıştır ve dizeler 3 + 3 şeklinde tam ikiye bölünmüştür.

Aşık Veysel'in "Uzun İnce Bir Yoldayım" adlı şiiri 8/8 ölçüsünde yazılmıştır. Bu ölçü, her bir dizinin 8 heceye sahip olduğu bir ölçüdür.

Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü, şiirde ritmi sağlamak için kullanılan tekniklerdir. Hece ölçüsü, dizelerdeki hecelerin sayıca eşit olması kuralına dayanır. Aruz ölçüsü ise dizelerdeki hecelerin kısalık, uzunluk ve orta uzunluk esasına bağlı olan bir ölçü sistemidir. Bazı aruz kalıpları: Fa’ (-); Fe ul (. -); Fa’ lün (- -); Fe i lün (. . -); Fâ i lün (- . -); Fe û lün (. – -). Bazı hece ölçüsü kalıpları: 7’li hece ölçüsü; 8’li hece ölçüsü.

Koşuk şiirinin özellikleri: Konu: Aşk, doğa, yiğitlik gibi temalar işlenir. Ezgi: Belli bir ezgiyle söylenir, bu ezginin oluşması için kopuzdan yararlanılır. Ölçü: Hece ölçüsüyle yazılır. Uyak düzeni: aaab, cccb, dddb şeklindedir. Yapı: Genellikle dörtlükler halinde yazılır. Eşlik eden unsurlar: Ritmik hareketler ve danslar eşlik edebilir. Tarihsel gelişim: İslamiyet sonrası halk edebiyatında koşmalara, divan edebiyatında ise gazellere dönüşmüştür.

Şiirde 4+4+3 ölçü, hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde kullanılan bir durak sistemidir. Örnek bir şiir dizesi: > Gel dilberim / kan eyleme > Seni kandan / sakınırım > Doğan aydan / esen yelden > Seni gülden / sakınırım. Bu örnekte, dize "4+4" olarak ikiye ayrılmış ve toplamda 8 hece kullanılmıştır. Bir şiirde, bütün dizelerin durakları aynı olabileceği gibi, belli dizelerde farklı duraklar da kullanılabilir.

7'li hece ölçüsünü hesaplamak için, şiirin her dizesindeki hece sayısını eşitlemek gerekir. 7'li hece ölçüsü, genellikle 4+3 veya 3+4 şeklinde durur. 4+3 şeklinde: "Giderim / yolum yaya". 3+4 şeklinde: "Cemâlin / benzer aya". Hece ölçüsünü hesaplamak için, dizede geçen ünlü harfleri saymak kolaylık sağlar. Ayrıca, hece sayısı tek olan dizelerde büyük kısım başta olur. Hece ölçüsünü hesaplamak için bir diğer yöntem de, şiirin her bir mısrasını ve bu mısrada yer alan kelimelerin hece sayısını parmak hesabı ile saymaktır.

Semai, genellikle 8’li hece ölçüsü ile yazılır. Ancak başta Karacaoğlan ve Yunus Emre olmak üzere birçok ozanın aruz ölçüsü ile kaleme aldığı semailer de mevcuttur.

"Bulutlar" şiiri 7'li hece ölçüsü ile yazılmıştır.

"Begler atin argurup" dizesi, 7'li hece ölçüsünün 4 + 3 duraklarıyla yazılmıştır. Sagu olarak bilinen bu tür şiirler, genellikle aaab / cccb / dddb gibi düz kafiye örgüsüne sahiptir ve yarım kafiye ile zengin kafiye kullanılarak yazılır.

Faruk Nafiz Çamlıbel'in "Çoban Çeşmesi" şiiri 11'li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

Durak ve ölçü aynı şey değildir. Ölçü, dizelerdeki hece sayısının eşitliğine dayanan bir ölçüdür. Durak, ölçünün bir unsuru olsa da, her ölçüyle yazılan şiirde durak bulunması zorunlu değildir.

Türk edebiyatında kullanılan vezinler şunlardır: Hece Ölçüsü: Şiirin tüm dizelerindeki hece sayısının eşit olmasına dayanır. Aruz Ölçüsü: Hecelerin uzunluk ve kısalık ölçülerine göre düzenlenir. Aruz ölçüsünde kullanılan bazı kalıplar: fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün; fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün; mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün; mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün; mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün; mefâ’ilün fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün; mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün. Serbest Ölçü: Hece ve aruz gibi belirli bir ölçüye bağlı olmayan, şairin kendi üslubuna göre yazdığı ölçüdür.

7'li ve 8'li hece ölçüsü, şiirde dizelerdeki hece sayısının eşit olmasına dayanan hece ölçüsünün iki farklı kalıbıdır. 7'li hece ölçüsü: Genellikle manilerde kullanılır. "4+3" veya "3+4" şeklinde hesaplanır. Örnek: "Giderim / yolum yaya / Cemâlin / benzer aya / Eridim / hayal oldum / Günleri / saya saya". 8'li hece ölçüsü: Semai, varsağı, destan ve türkülerin ölçüsüdür. "4+4" şeklinde hesaplanır. Örnek: "Gel dilberim / kan eyleme / Seni kandan / sakınırım / Doğan aydan / esen yelden / Seni gülden / sakınırım".

Ahmet Kutsi Tecer'in "Öğüt" adlı şiirinde 11'li hece ölçüsü kullanılmıştır. Şiirin ölçüsü 6 + 5 şeklinde olup, kafiye şeması abab / cccb / dddb şeklindedir.

7'li hece ölçüsü ile yazılmış şiirlere bazı örnekler: Bu dağı aşam dedim: >Bu dağı aşam dedim Aşam dolaşam dedim Bir hayırsız yâr için Herkese paşam dedim. Giderim: >Giderim / yolum yaya 3+4=7’li hece ölçüsü. Cemâlin benzer aya: >Cemâlin / benzer aya Eridim / hayal oldum Günleri / saya saya. Dokuz ay koynunda gezdirdi beni: >Dokuz ay koynunda gezdirdi beni Ne cefalar çekti ne etti Anam Acı tatlı zahmetime katlandı Uçurdu yuvadan yürüttü Anam. 7'li hece ölçüsü ile yazılmış daha fazla şiir örneği için derskonum.com sitesi ziyaret edilebilir.

"Deli Gönül Abdal Olmuş Gezer Elif Elif Diye" dörtlüğü, 4 + 4 = 8'li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

Koşmanın Özellikleri: Nazım Biçimi: Âşık edebiyatı nazım biçimidir. Hece Ölçüsü: Genellikle 11’li hece ölçüsüyle yazılır, ancak 7’li ve 8’li hece ölçüsüyle yazılmış koşmalar da vardır. Nazım Birimi: Dörtlüklerle söylenir, dörtlük sayısı 3 ile 6 arasında değişir. Kafiye Düzeni: Kafiye örgüsü genellikle abab, cccb, dddb şeklindedir. Dil ve Anlatım: Sade bir dil kullanılır, anlatım yalın ve içtendir. Temalar: Aşk, sevgi, doğa, yiğitlik, özlem, gurbet, ayrılık gibi temalar işlenir. Son Dörtlük: Ozan, koşmanın son dörtlüğünde mahlasını ya da “tapşırma”sını söyler. Koşmanın Çeşitleri: Ezgilerine Göre: Ankara koşması, Acem koşması, Kerem, Kesik Kerem, Gevherî, Sümmâni koşması gibi. Yapılarına Göre: Düz Koşma: En sık kullanılan türdür. Yedekli Koşma: Koşma-mani ve yedekli 5’li koşma olarak iki türü vardır. Musammat Koşma: İç kafiyeli koşmalardır. Ayaklı Koşma: İlk bendin dize sonlarına, diğer bendlerin ise sadece son dizelerine ziyade eklenerek oluşturulur. Zincirleme Koşma: Bendlerinin dördüncü dizesinin kafiyesi bir sonraki bendin ilk dizesinin başında tekrarlanır. Zincirleme Ayaklı Koşma: Zincirleme tipindeki koşmalara ziyade eklenmesiyle meydana gelir. Koşma Şarkı: Dördüncü mısraları her mısranın sonunda nakarat olarak tekrarlanır.