Haklar

Anayasal isteme hakları, üç ana gruba ayrılır: 1. Kişinin hakları ve ödevleri (koruyucu, olumsuz statü hakları). 2. Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler (isteme, olumlu statü hakları). 3. Siyasi haklar ve ödevler (katılma, aktif statü hakları). Bu ayrım, Anayasa'da temel hak ve hürriyetlerin niteliklerine göre yapılmıştır.

Özgürleşme, "özgürleşmek durumu" anlamına gelir. Felsefi bağlamda, determinizm karşıtı özgür irade fikrini ifade eder. Ayrıca, kişinin kendi hayatı üzerindeki gücünü hissedebilmesi, kendi kararlarını alarak sorumluluk alabilmesi ve şartlar ne olursa olsun kendi yolunu çizebilmesi olarak da açıklanabilir.

TRT çalışanlarının otoparklardan ücretsiz yararlanmasına dair mevcut mevzuatta bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, bazı kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan personelin görevleri nedeniyle kullandıkları araçlar için otoparklardan ücretsiz faydalanma hakkı tanınabilmektedir. Daha fazla bilgi için TRT'nin kendi iç yönetmeliklerine veya ilgili kamu kurumlarının mevzuatına başvurulması önerilir.

Basın özgürlüğü, bireylerin veya toplulukların fikir ve görüşlerini sansür, yasal yaptırım veya tehdit korkusu olmaksızın ifade etme hakkıdır. Basın özgürlüğü ve ifade hürriyetinin bazı ortak ve göreceli uygulanan sınırları şunlardır: Kişilik haklarının korunması. Cebir, şiddet veya tehdit içeren açıklamalar. Üstün değerlerin tahkir ve tezyif edilmesi. Basın özgürlüğü, ifade hürriyetinin bir parçası olup, basın mensuplarının haber verme ve alma hakkı ile ilgilidir.

Muhtarların bazı hakları şunlardır: Doğum izni: Kadın muhtarlara, ödeneklerinden kesinti yapılmaksızın, doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta doğum izni verilir. Ücretsiz seyahat: Muhtarlar, görev süreleri boyunca şehir içi toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanabilir. Ödenek: Muhtarlara, merkezi yönetim bütçesinden iki muhtar maaşının iki katı tutarında mali yardım yapılır. Görevle ilgili haklar: Muhtarlar, yürütmekte oldukları iş nedeniyle iş kazasına uğradıklarında geçici iş göremezlik ödeneği alma hakkına sahiptirler. Muhtarların sahip olduğu diğer haklar, 5393 Sayılı Belediye Kanunu, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve 4541 Sayılı Şehir ve Kasabalarda Mahalle Muhtar ve İhtiyar Heyetleri Teşkiline Dair Kanun gibi çeşitli mevzuatlarda belirtilmektedir.

TABGİS (Türkiye Akaryakıt Bayileri Petrol ve Gaz Şirketleri İşveren Sendikası), akaryakıt bayilerinin haklarını korumak ve sektördeki sorunları çözmek amacıyla faaliyet gösterir. Bazı görevleri: Akaryakıt sektöründeki vergi kaçakçılığı gibi sorunlarla mücadele etmek. Bayilerin kâr marjlarının iyileştirilmesi için çalışmalar yapmak. Mevzuat değişiklikleri ve düzenlemeler konusunda ilgili kurum ve kuruluşlarla iletişime geçmek. TABGİS, bu görevlerini yerine getirirken EPDK, Maliye Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı gibi kurumlarla iş birliği yapar.

LİSTAG (Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans, İnterseks Bireylerin Aileleri ve Yakınları Derneği), çocukları veya yakınları LGBTİ+ (Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans, İnterseks) olan ailelere destek olmak amacıyla faaliyet gösteren bir dernektir. LİSTAG'ın bazı faaliyetleri: Bilgilendirme ve destek toplantıları: Her ay İstanbul, Ankara, Eskişehir ve İzmir'de ruh sağlığı uzmanlarının katılımıyla ücretsiz toplantılar düzenler. Danışma hattı: 0546 484 82 85 numaralı hat üzerinden pazar günleri hariç her gün 10.00-19.00 arasında hizmet verir. Eğitim ve farkındalık çalışmaları: Üniversitelerde paneller düzenler, sivil toplum kuruluşlarına, şirketlere ve insan hakları platformlarına eğitimler verir. Belgesel yapımı: 2012 yılında yönetmen Can Candan'ın "Benim Çocuğum" adlı belgeselini gösterime sunmuştur.

Evet, hak ihlali ve hak gaspı aynı anlama gelir. Hak ihlali, bir kişinin Anayasa'da veya uluslararası sözleşmelerde güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinin, bir kamu gücü tarafından ihlal edilmesi anlamına gelir. Özetle, her iki terim de bir hakkın zorla ve hukuka aykırı olarak elinden alınması durumunu ifade eder.

Terhis olan erbaş ve erlere verilen bazı haklar şunlardır: Üstün Hizmet Belgesi: Emsalleri arasında temayüz ederek verilen her türlü görevi üstün görev anlayışıyla yerine getirenlere, terörle mücadelede ve operasyonlarda üstün yararlılık, cesaret ve feragat gösterenlere verilir. Yol ve iaşe bedeli: Noksan hizmetli olarak terhis edilenlere ödenir, ancak yol süreleri hizmetten sayılmaz. İlave izin: Muvazzaflık hizmeti süresince gayret ve çalışmaları sonucu emsalleri arasında üstün başarı gösteren, disiplin cezası almayan erbaş ve erlere, terhis öncesinde kullanılmak üzere azami üç güne kadar ilave izin verilebilir. Diğer haklar: Kamunun ve belediyelerin işlettiği deniz ve şehir içi toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlanma, müze ve ören yeri gibi yerlerden ücretsiz yararlanma gibi hakları da içerir.

Jellinek Üçlüsü, Alman hukukçu Georg Jellinek tarafından yapılan temel hak ve hürriyetleri ayırma yöntemidir. Bu yöntemde haklar üçe ayrılır: 1. Negatif Statü Hakları: Kişinin dokunulamayacak ve aşılamayacak özel alanlarının sınırlarını belirleyen hak ve hürriyetlerdir. 2. Pozitif Statü Hakları: Kişilerin herhangi bir hizmet veya yardım isteyebilmelerini sağlayan haklardır. 3. Aktif Statü Hakları: Bireylerin devlet yönetimine katılma hakkına sahip olduğu haklardır.

Anayasa'nın 63. ve 64. maddelerinde düzenlenen haklar şunlardır: Madde 63: Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar. Bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirler alır. Bu varlıklar ve değerlerden özel mülkiyet konusu olanlara getirilecek sınırlamalar ve hak sahiplerine yapılacak yardımlar kanunla düzenlenir. Madde 64: Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır.

Brigitte Labbé'nin "Haklar ve Ödevler" kitabının özeti şu şekildedir: İnsanlar bir arada yaşadıkları için birbirlerine karşı sorumludurlar ve ödevleri vardır. Kitap, hakların ve ödevlerin ne olduğunu, neden gerekli olduklarını ve bu kavramlarla ilgili temel soruları ele alır. Ayrıca, kitap, çocukların vatandaşlıkla bağlantılı güncel konular hakkında sorular sormalarına olanak tanır.

Hak ve özgürlüklerin kısıtlanması, ölçülülük ilkesine aykırıdır. Ölçülülük ilkesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde öngörülmüştür ve şu şekilde tanımlanır: Elverişlilik kriteri: Kullanılan aracın sınırlama amacını gerçekleştirmeye uygun olmasını ifade eder. Orantılılık ve gereklilik (zorunluluk) kriteri: Sınırlayıcı önlemin sınırlama amacına ulaşmak bakımından zorunlu olmasını işaret eder. Ayrıca, Anayasa'nın 13. maddesine göre, hak ve özgürlüklerin kısıtlanması şu ilkelere de aykırı olamaz: Kanunilik; Anayasanın sözüne ve ruhuna uygunluk; Demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk; Laik Cumhuriyetin gereklerine uygunluk.

Hak ehliyetine sahip olabilecek kişiler şunlardır: Tam ve sağ olarak ana rahminden doğmuş her insan. Tüzel kişiler. Hak ehliyeti, doğuştan kazanılan ve evrensel nitelikte olan bir ehliyettir. Bazı durumlarda hak ehliyeti sınırlanabilir: Yaş. Ayırt etme gücünden yoksunluk. Akıl hastalığı. Mahkumiyet.

Hak düşürücü süre ve def'i arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Hak Düşürücü Süre: - Tanım: Kullanılmadığı takdirde hakkın özünün son bulduğu süre. - Hakim Tarafından Dikkate Alınması: Hakim tarafından re'sen (kendiliğinden) dikkate alınır. - Durma ve Kesilme: Durma veya kesilme mümkün değildir. - Örnek: İşe iade davası açma süresi 30 gündür ve bu süre hak düşürücüdür. 2. Def'i: - Tanım: Borçlunun, belirli bir sebebe dayanarak borcunu ifadan kaçınma yetkisi. - Hakim Tarafından Dikkate Alınması: Hakim tarafından re'sen dikkate alınmaz, borçlu tarafından ileri sürülmelidir. - Durma ve Kesilme: Zamanaşımı süresi durabilir veya kesilebilir. - Örnek: Zamanaşımı defi, borçlu tarafa borcunu ödememe hakkı tanır. Özetle, hak düşürücü süre hakkın tamamen sona ermesine yol açarken, def'i sadece dava edilebilirliği ortadan kaldırır.

Eğitim hakkını desteklemek için şu adımlar atılabilir: Hak temelli eğitim ortamları oluşturmak: Sınıfta öğrencilerin ihtiyaç ve isteklerini dikkate almak, karar alma süreçlerine katılım sağlamak ve farklı kurum ve kişilerle işbirliği yapmak. Eğitim hizmetlerine erişimi kolaylaştırmak: Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) aracılığıyla eğitsel değerlendirme ve tanılama yaparak uygun eğitim ortamına yerleştirmeyi sağlamak. Eğitimin kalitesini artırmak: Eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak ve çocukların eğitim ortamlarında saygı görmesini temin etmek. Eğitim hakkını yaygınlaştırmak: İnsan hakları eğitimi vererek bireylerin haklarını öğrenmelerine ve kullanmalarına yardımcı olmak. Eğitim hakkı, ulusal ve uluslararası sözleşme ve bildirgelerle güvence altına alınmıştır.

Engelli avukatlara tanınan bazı haklar şunlardır: Erken emeklilik hakkı: %40 ve üzeri engelli çalışan avukatlar, belirli koşulları sağladıklarında erken emeklilik hakkından yararlanabilirler. Gelir vergisi indirimi: %40 ve üzeri engelli tüm avukatlar, gelir vergisi indiriminden faydalanabilir. Otopark hakkı: Havalimanlarındaki ve belediyelerin işlettiği otoparklardan ücretsiz yararlanabilirler. Adliye düzenlemeleri: Adliyelerde, engelli avukatların daha rahat çalışabilmesi için sesli navigasyon, kabartma yazılı tabelalar, asansörlerde sesli sistem gibi düzenlemeler yapılması zorunludur. Ayrıca, engelli bireyler genel olarak devlet tiyatrolarından ücretsiz yararlanma, özel iletişim vergilerinden muafiyet, su faturalarında indirim gibi haklardan da yararlanabilirler.

Kaynaştırma öğrencilerinin bazı hakları: Eğitim Hakkı: Özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar, yeteneklerini doğru kullanabilmesi ve normal hayata karışması amacıyla kaynaştırma eğitimi programlarına dahil edilir. Ayrımcılığa Uğramama Hakkı: Öğretmenler, kaynaştırma öğrencilerinin derse aktif katılımını sağlamalı, görüşlerini dinlemeli ve değer vermelidir. Bireysel Eğitim Programı (BEP) Hakkı: Öğrencilerin performansı dikkate alınarak birebir eğitim verilmeli ve BEP hazırlanmalıdır. Fiziki Koşullar Hakkı: Sınıfların kalabalık olmaması, tuvalet ve asansör gibi fiziki koşulların uygun olması sağlanmalıdır. Üst Okula Devam Hakkı: Kaynaştırma öğrencileri de diğer öğrenciler gibi tercih ve nakil işlemleri yapabilir ve merkezi ortak sınavlara girebilirler. Sınıf Tekrarı Hakkı: Başarısızlık nedeniyle sınıf tekrarı yaptırılmaz, ancak velinin yazılı talebi ve BEP Geliştirme Biriminin kararı doğrultusunda ilkokulda bir defaya mahsus sınıf tekrarı yapılabilir.

Yunanistan'dan mübadil olarak gelenlere tanınan bazı haklar şunlardır: Vatandaşlık: Mübadiller, terk ettikleri ülkenin vatandaşlığını kaybedip, yerleştikleri ülkenin vatandaşlığını kazanırlar. Malların Taşınması: Her çeşit taşınır mallarını yanlarında götürme veya taşıttırma özgürlüğü verilir ve bu mallar için vergi alınmaz. Mülkiyet Hakları: Terk edilen mallara karşılık, yeni ülkede eşdeğer mal veya tazminat sağlanır. Sosyal Haklar: Yunan vatandaşları ile eşit şartlarda iş, eğitim, sosyal yardım ve sağlık hizmetlerine erişim hakkı tanınır. Ayrıca, mübadiller, Türkiye'de tarımla uğraşacaklarına dair bir belge sunmaları durumunda, arazi, bağ, bahçe, zeytinlik ve sanatkârlar için dükkân, mağaza gibi üretim araçları da alabilirler.

4. sınıf düzeyinde haklar ve sorumluluklar şu şekilde özetlenebilir: Haklar: Dünyadaki bütün çocukların din, dil, ırk, renk, cinsiyet ayrımı yapılmaksızın eşit hakları vardır. 20 Kasım 1989’da Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi kabul edilerek çocuk hakları güvence altına alınmıştır. Sorumluluklar: Bireye karşı sorumluluklar: Kişinin kendisine, ailesine ve çevresine karşı sorumlulukları vardır. Allah’a karşı sorumluluklar: Allah’a karşı inanç ve ibadet alanlarında sorumlulukları vardır. Topluma karşı sorumluluklar: Söz ve davranışlarda doğru olmak, yardımlaşmak, büyükleri saymak, küçükleri sevmek, komşuları ve akrabaları gözetmek gibi sorumlulukları vardır. Okuldaki sorumluluklar: Okul kurallarına uymak, derse zamanında gelmek, ödevleri yapmak, okulu ve sınıfı temiz tutmak, öğretmen ve arkadaşlara saygılı davranmak, okul araç gereçlerine zarar vermemek gibi sorumlulukları vardır. Evdeki sorumluluklar: Eve zamanında gelmek, çiçekleri sulamaya ve basit ev işlerine yardım etmek, odasını düzenli tutmak, aile bütçesine uygun davranmak gibi sorumlulukları vardır.