Aydınlanma

Avrupa'da Uyanış, 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa'da meydana gelen ve çeşitli alanlarda büyük gelişmelere yol açan bir dönemdir. Bu dönem şu başlıklarla özetlenebilir: 1. Coğrafi Keşifler: Yeni kıtalar ve ticaret yolları bulunması amacıyla başlatılan geziler. 2. Rönesans: Edebiyat, bilim ve güzel sanatlar alanında yaşanan gelişmeler. 3. Reform: Katolik kilisesinde yapılan yenilik hareketleri. 4. Aydınlanma Çağı: Bilimde, felsefede ve teknolojide büyük ilerlemelerin yaşandığı dönem. 5. Sanayi İnkılabı: Kol ve hayvan gücünün yerini makinenin alması.

"Aydınlanmanın Diyalektiği" (Dialectic of Enlightenment), Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno tarafından 1944'te yazılmış ve 1947'de yayımlanmış bir eserdir. Kitabın temel fikirleri şunlardır: - Aydınlanma ve akılcı düşüncenin çelişkisi: Aydınlanma, insanları özgürleştirmeyi amaçlarken, rasyonaliteyi mutlaklaştırarak yeni bir baskı mekanizmasına dönüşmüştür. - Modern toplum ve kültür endüstrisi: Kapitalist sistem, insanları tüketim kültürüne bağımlı hale getirerek özgür düşünceyi ve bireyselliği yok etmektedir. - Totalitarizmin kaynağı: Faşizm ve otoriter rejimlerin kökeni, Aydınlanma'nın kendi içindeki çelişkilerden kaynaklanmaktadır. Kitap, Frankfurt Okulu'nun en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir ve postmodern felsefe, eleştirel teori ve medya çalışmaları üzerinde derin bir etki yaratmıştır.

16. ve 18. yüzyıl felsefesinin temel özellikleri şunlardır: 16. Yüzyıl Felsefesi: - Rönesans Dönemi: İnsan merkezli düşünce ve antik metinlerin yeniden keşfi. - Teolojik ve Metafizik Konular: Tanrı'nın varlığı, evrenin yaratılışı gibi konular üzerinde yoğunlaşılmıştır. - Skolastik Düşünce: Kilise otoritesinin etkisi altında, geleneksel bilgilerin kabulü ve sorgulanmaması. 18. Yüzyıl Felsefesi (Aydınlanma Çağı): - Akla ve Bilime Güven: Aklın ve bilimin öneminin artması, geleneksel otoritelerin sorgulanması. - Özgürlük ve Eşitlik İdealleri: Toplumsal ve siyasal yapıların sorgulanması, bireysel özgürlüklerin savunulması. - Bilginin Kaynağı: Rasyonalizm ve empirizm gibi bilginin kaynağı üzerine farklı yaklaşımlar. - Önemli Düşünürler: John Locke, Voltaire, Rousseau gibi filozofların etkisi.

"Aydınlığa çıkış" ifadesi, farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşıyabilir: 1. Tarihsel ve Felsefi Anlam: Aydınlanma Çağı olarak bilinen dönemde, akıl ve bilimsel düşüncenin ön plana çıkmasıyla toplumun ve düşüncenin yeniden şekillenmesini ifade eder. 2. Güncel ve Siyasi Anlam: Gazeteci Merdan Yanardağ'ın bir söyleşisinde kullandığı "Yeniden Aydınlığa Çıkış" başlığı, Türkiye'nin yaşadığı güncel sorunlara karşı laik ve demokratik değerlerin savunulmasını ve bu karanlıktan kurtulmayı ifade eder. 3. Dini ve Sembolik Anlam: Kur'an'da geçen "Karanlıklardan aydınlığa çıkış" ifadesi, manevi bir dönüşümü, Allah'ın izniyle insanların cehaletten bilgiye, kötülükten iyiliğe geçişini simgeler.

Fransız Devrimi'nin tarihi kaynakları şunlardır: 1. Aydınlanma Felsefesi: Descartes, Montesquieu, Voltaire ve Rousseau gibi filozofların fikirleri, özgürlük, halk egemenliği ve güçler ayrılığı gibi yeni düşünce akımlarını yaymıştır. 2. Ekonomik Krizler: Yedi Yıl Savaşları ve Amerikan Bağımsızlık Savaşı gibi çatışmalar nedeniyle Fransa'nın mali durumu kötüleşmiş, vergiler ağırlaşmış ve köylüler büyük sıkıntı çekmiştir. 3. Toplumsal Eşitsizlikler: Soylular ve din adamları ayrıcalıklarını korurken, burjuvazi ve halk bu ayrıcalıklara karşı çıkmış, sosyal ve hukuki dengesizlikler artmıştır. 4. İngiliz ve Amerikan Devrimleri: 1689 İngiliz Temel Haklar Beyannamesi ve 1776 Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi, Fransız devrimcilere ilham kaynağı olmuştur. 5. Bastille Baskını: 14 Temmuz 1789'da gerçekleşen bu olay, devrimin başlangıcını simgeler ve halkın monarşiye karşı tepkisini gösterir.

Immanuel Kant'ın en ünlü sözlerinden biri "Aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır" şeklindedir.

Aydınlanma şiddeti, bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan birim yüzeye düşen ışık akısının miktarıdır. Birimi lüks (lux) olarak ifade edilir.

Kant'a göre aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu ergin olmama durumundan kurtulmasıdır. Özeti şu şekilde yapılabilir: 1. Özgürlük: Aydınlanmanın temel koşulu, bireyin düşüncelerini özgürce ifade edebilmesidir. 2. Eğitim: Kant, bireyin aydınlanabilmesi için disiplin, ahlak eğitimi ve entelektüel bağımsızlık gibi unsurların önemini vurgular. 3. Kamusal akıl kullanımı: Aklın, sadece kişisel amaçlar için değil, toplumun genel yararı için de kullanılması gereklidir. 4. Eşitlik: Kant'ın aydınlanma anlayışı, Stoacı geleneğe dayandığı için eşitlikçi bir yaklaşım sergiler.

Aydınlanmaya ulaşmak için Vipassana meditasyonu önerilmektedir. Diğer aydınlanma odaklı meditasyon türleri arasında Dzogchen ve transandantal meditasyon da yer alır.

İbrahim Kalın'ın "İslam, Aydınlanma ve Gelecek" adlı yeni kitabı, İslam dünyasının sorunlarını, Batı Aydınlanması ile ilişkisini ve küresel geleceği tartışmaya açıyor. Kitapta ele alınan bazı konular: - Akıl, bilim, inanç, birey ve özgürlük gibi kavramların yeniden yorumlanması. - Siber saldırılar, hibrit tehditler, yapay zekâ ve kimlik siyaseti gibi güncel meseleler. - Türkiye'nin Avrupa Birliği ile ilişkisi: Avrupa'nın Türkiye'yi "öteki" olarak gördüğü ve AB kapısının fiilen kapatıldığı değerlendirmesi. - İslam dünyasının bilim üretimi: Dört asırdır tam anlamıyla bilim yapamadığı ve Batı'dan teknoloji transferi gerçekleştirdiği, ancak bunu hakkıyla başaramadığı eleştirisi.

Uğur Mumcu'yu araştırmacı gazeteciliği ve aydınlanma mücadelesi nedeniyle anıyoruz. Öne çıkan özellikleri: - Hukukçu ve gazeteci kimliğiyle adaletsizliklere, haksızlıklara ve yolsuzluklara karşı mücadele etti. - "Gözlem" başlıklı köşesinde yazdığı yazılar ve kitaplarıyla halka gerçekleri ulaştırdı. - Emperyalizme, faşizme ve her türlü karanlığa karşı korkusuzca duruş sergiledi. Uğur Mumcu, 24 Ocak 1993'te Ankara'da uğradığı bombalı saldırı sonucu hayatını kaybetti.

15-17. yüzyıl felsefesi ile 18-19. yüzyıl felsefesi arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Dini Temelli Düşünceden İnsan Merkezli Düşünceye Geçiş: 15-17. yüzyılda felsefe, din odaklıyken, 18-19. yüzyılda insan aklı ve bilimi merkeze almıştır. 2. Bilimsel Gelişmeler: 18-19. yüzyılda bilim ve teknikteki ilerlemeler, felsefeyi de etkilemiş, gözlem, deney ve matematiksel hesaplama gibi yöntemler ön plana çıkmıştır. 3. Toplumsal ve Siyasi Değişimler: Sanayi Devrimi ve Fransız İhtilali gibi olaylar, toplumda yeni yaşam biçimleri ve sosyal sınıflar arasındaki mücadeleleri beraberinde getirmiş, bu da felsefede insan ve toplum üzerine yeni düşüncelerin doğmasına yol açmıştır. 4. Felsefi Akımlar: 18-19. yüzyılda rasyonalizm ve empirizm gibi felsefi akımlar öne çıkarken, 15-17. yüzyılda daha çok skolastik felsefe hakim olmuştur.

Osho'nun "Aydınlanma" kitabı 216 sayfadan oluşmaktadır.

"Aydınlanma Anı" kitabı, Ömer Seyfettin öyküleri üzerinden aydınlanma kavramını ele almaktadır. Kitapta, aydınlanmanın bireyin kendilik değerlerini farkındalığında yaşadığı düşünsel bir değişim süreci olduğu ve bu sürecin kurgusal anlatılardaki işlevleri incelenmektedir.

Buda, Siddhartha Gautama adıyla bilinen, aydınlanmaya ulaşmak için uzun yıllar süren bir arayışa girdi. Aydınlanma süreci şu şekilde gerçekleşti: 1. İç gözlem ve meditasyon: Siddhartha, ailesinden ve sahip olduğu zenginliklerden uzaklaşarak, Hindistan'ın Bihar eyaletindeki Gaya kasabasında bir Hint incir ağacı altında 7 hafta boyunca meditasyon yaptı. 2. Dört Yüce Gerçek: Meditasyon sırasında, yaşamın anlamına ve Nirvana'ya ulaşma yoluna dair bilgilere ulaştı ve bu bilgileri "Dört Yüce Gerçek" olarak adlandırdı. 3. Sekiz Aşamalı Yol: Bu gerçekler doğrultusunda, "Sekiz Aşamalı Asil Yol" olarak bilinen bir erdem ve disiplin yolunu takip etti. Bu süreç sonunda, Siddhartha aydınlanmaya ulaşarak "Buda" (uyanmış, aydınlanmış kişi) olarak tanındı.

Aydınlanmacı düşünürler, Orta Çağ'ın inanç ve düşünce anlayışına karşı çıkmışlardır. Bu anlayışa göre, kilise, dinî hurafeler ve batıl inançlar en büyük engeller olarak görülmüş ve eleştirilmiştir. Bunun yerine, akıl, bilim ve hümanizm gibi yeni değerler öne çıkarılmış ve bilginin deney ve gözlem yoluyla elde edilmesi savunulmuştur.

Aydınlanma şiddetini azaltan faktörler şunlardır: 1. Işık Kaynağının Uzaklığı: Işık kaynağından uzaklaştıkça aydınlanma şiddeti azalır, çünkü ışık yoğunluğu mesafenin karesi ile ters orantılıdır. 2. Yüzeyin Özellikleri: Koyu renkli yüzeyler ışığı emer ve aydınlatma şiddetini düşürür. 3. Engel ve Yansıtıcılar: Ortamda bulunan nesneler ışığın geçişine engel olabilir veya yansıtarak aydınlanma şiddetini azaltabilir. 4. Atmosfer Koşulları: Dış mekan aydınlatmasında bulutlu, yağmurlu veya sisli hava gibi koşullar aydınlanma şiddetini azaltabilir. 5. Kirlilik: Işık kaynaklarının tozlanması, aydınlatmanın zamanla azalmasına neden olur.

İskoç Aydınlanması, 18. yüzyılda İskoçya'da gerçekleşen entelektüel ve bilimsel hayatı ifade eder. Bu dönemde İskoç düşünürler, insan aklının temel önemini vurgulayarak gelenek, din ve otoritelerin reddini savunmuşlardır. İskoç Aydınlanması'nın önde gelen isimleri arasında Francis Hutcheson, David Hume, Adam Smith, Dugald Stewart, Thomas Reid, Robert Burns, Adam Ferguson, John Playfair, Joseph Black ve James Hutton bulunur.

Entelektüel, geniş bir bilgi birikimine sahip, düşünen, araştıran, sorgulayan ve düşüncelerini toplumsal fayda için paylaşan kişilere denir. Bu terim, aynı zamanda felsefe, sanat, edebiyat ve bilim gibi alanlarda derin bilgi birikimine sahip aydın kimseleri de ifade eder.

Aydınlanmayla ilgili şiirler yazan bazı şairler şunlardır: 1. Yiğit Erbaş: "Kafama Göre" ve "Karanlığın Kralı" adlı şiirlerinde aydınlanma temasını işlemiştir. 2. Şinasi: Aydınlanma felsefesi doğrultusunda yazdığı tiyatro eseri "Şair Evlenmesi" ile dönemin aydınlanma düşüncesine katkıda bulunmuştur. 3. Halit Ziya Uşaklıgil: Romanlarında bireysel çatışmaları ve geleneksel değerler ile modernleşme arasındaki gerilimi ele alarak aydınlanma temasını işlemiştir. 4. Diyonisios Solomos: Yunan şairi, Fransız aydınlanmasından etkilenmiş ve şiirlerinde aydınlanma fikirlerini yansıtmıştır.