Atasözleri

İyiliğin karşılığı iyiliktir atasözü ile ilgili bir hikaye: Bir ormanda korkak mı korkak bir fare yaşarmış. Korkak fare, bir çare bulmak için düşünmüş ve sonunda ormanlar kralının huzuruna çıkıp ondan yardım istemeye karar vermiş. Bir gün aslan, ormanda dolanırken avcıların tuzağına yakalanmış. İyilik eden iyilik bulur atasözü, yapılan iyiliklerin eninde sonunda karşılığını bulacağını anlatır.

"Ömrün biterken ömrüne ömür kat" ifadesinin ne anlama geldiğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, "ömrüne ömür katmak" deyimi, bir kişinin sevinmesine veya mutlu olmasına sebep olmak anlamına gelir. Örnek cümleler: "Bu yeni eve taşınmamız, ömrüme ömür kattı." "Hastalığı yenmesi, ailesinin ömrüne ömür kattı."

Sırla ilgili bazı cümleler: "Sır verme dostuna, dostunun dostu vardır o da söyler dostuna". "İki kişinin bildiği sır, sır değildir". "Bu sır aramızda kalacak, anlaştık mı?". "Başarının sırrı çok çalışmak!". "Resmen sırra kadem bastı". "Hiçbir sırrımı tutamadı". "Sırrım konusunda sessizliğimi korursam benim esirim olur; eğer ağzımdan kaçırırsam ben onun esiri olurum". "Sır saklarsan esirin, kaybedersen efendindir". "Sırrını saklarsan kölendir, söylersen efendin". "Sır bir kez açıklandığında, artık tehlikeli olmaktan çıkar".

"Cesaret insanı zafere, kararsızlık tehlikeye, korkaklık ise ölüme götürür" sözü, Yavuz Sultan Selim'e aittir.

"Aklı başa yaş getirir" atasözü, insanın yaşı ilerledikçe türlü durumlarla karşılaşıp deneyim kazandığını ve zamanla davranışlarında ve hareketlerinde daha tutarlı ve akıllıca hareket ettiğini ifade eder.

"Şaşkın misafir, ev sahibini ağırlar" atasözü, başkalarının görev ve yetkilerine karışmanın ahmaklık olduğunu ifade eder. Bu atasözüne göre, gelen misafirleri ağırlamak ev sahibinin görevidir, ancak şaşkın misafir bu durumun tersine davranır; temizlik, servis, kapıyı açma gibi işleri yapmaya kalkışır.

Değirmen taşının altında bazı inanışlara göre para veya define olabilir. Değirmen taşı define işareti olarak yorumlandığında, değirmen taşının altında şu tür hazineler bulunabilir: Para. Mezar. Bu tür inanışlar bilimsel temellere dayanmamaktadır. Ayrıca, "değirmen taşının altından diri çıkar" bir atasözü olup, en ağır şartlarda bütün güçlükleri yenebilen, en zorlu durumlardan başarıyla sıyrılabilen kimse için söylenir.

"Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ olur" atasözü, bakımsız bırakılan bir şeyden fayda gelmeyeceği, iyi bakılan bir şeyin ise fayda sağlayacağı anlamına gelir. Bir bağa iyi bakılmazsa, zamanla verimsiz hale gelebilir.

"Buzlarının cana değil, mala gelmesi tercih edilir" ifadesi, zarardan kurtulma olanağı yoksa, zararın cana değil, mala gelmesi yeğlenir anlamına gelen bir atasözünden alıntıdır. Bu atasözü, maddi kayıpların, can kaybından daha önemli olduğunu ve can kaybından kaçınılması gerektiğini vurgular.

Yüzsüzlükle ilgili bazı özlü sözler: "Yüzsüzdür insanoğlu, kimse bilmez fendini, kime iyilik yaptıysan ondan koru kendini" - Mehmet Akif Ersoy. "Yaptıklarıyla yetinmeyip yaptıklarının üstüne tekrar tekrar ekleyen kişi, gurursuzluk ve yüzsüzlük konusunda sınır tanımaz". "Ya hatalarınla yüzleşir ya da hatalarınla yüzsüzleşirsin. Cahil olmak ayrı, pislik olmak ayrıdır" - Dostoyevski. "Arsızlığa cesaret, zinaya aşk dediler. Bir neslin ahlakını işte böyle yediler" - Necip Fazıl Kısakürek. "Saygı; güvenilir görgü kuralları dikkate alınmadan yapıldığında, boş bir çabaya dönüşür. Cesaret; serkeşliğe, dürüstlük; yüzsüzlüğe evrilebilir" - Konfüçyüs.

"Ali yazar, Veli bozar" ifadesi, bir kişinin yaptığı işin bir başkası tarafından bozularak zarar verilmesi durumunu anlatan bir atasözüdür. Barış Manço'nun yorumuyla bilinen bu şarkı, aynı zamanda dönme temalı bir başka şarkı olan Cem Karaca'nın "Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan" sözleriyle tezat oluşturur. Ayrıca, "Ali yazar, Veli bozar" ifadesi, 2012 yılında sosyal güvenlik uzmanı Ali Tezel ile ilgili bir bağlamda da kullanılmıştır. Son olarak, 2025 yılında yazılan bir köşe yazısında, bu ifadenin Türkiye'deki fındık üretimini bitirme çabası ile ilişkilendirildiği görülmektedir.

Azerbaycan'ın en güzel atasözü olarak değerlendirilebilecek bir atasözü bulunamadı. Ancak, Azerbaycan'da kullanılan bazı atasözleri şunlardır: "Ağlama naçar ağlama! Gün gelir geçer ağlama!"; "Açın imanı olmaz, tokun gümanı"; "Akıl yaşta değil baştadır"; "At ölür nalı kalır, yiğit ölür namı kalır"; "Yahşı günde yar yahşidir, yaman günde yetiş gardaş".

Atasözleri ve deyimleri öğretmek için kullanılabilecek bazı yöntemler: Etkinlikler ve oyunlar: Görsellerle çalışma: Çamura yatan hayvanların görsellerini kullanarak, öğrencilere uygun atasözü veya deyimi bulmaları istenebilir. Örnek olaylar: Öğretmen, örnek olaylar veya durumlar üzerinden deyimin anlamını kavratabilir. Kavram havuzu: İçinde farklı atasözü ve deyimlerin olduğu bir havuzdan yararlanarak, öğrencilerin uygun ifadeyi seçmeleri sağlanabilir. Okuma ve yazma çalışmaları: Metin okuma: Deyimin içinde geçtiği metinler okutulup, anlamı üzerinde konuşulabilir. Cümle yazma: Öğrencilerin, atasözü veya deyimi kullanarak cümle yazmaları istenebilir. Sohbet ve araştırma: Anlam açıklaması: Atasözü ve deyimlerin anlamları üzerine sohbet edilebilir. Araştırma ödevleri: Öğrencilerin, belirli bir atasözü veya deyimin anlamını araştırarak sunum yapmaları sağlanabilir. Teknoloji kullanımı: EBA ve diğer platformlar: Eğitim Bilişim Ağı (EBA) gibi platformlarda yer alan içerik ve alıştırmalardan yararlanılabilir. Bu yöntemler, öğrencilerin atasözü ve deyimlerin anlamlarını kavramalarına ve dil becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir.

"Bal kokarsa ayrandan kokar" ifadesi, "Asil azmaz, bal kokmaz; kokarsa yağ kokar, onun da aslı ayrandır" atasözünün bir parçasıdır. Bu atasözü, kendine has özellikleri bulunan bir nesnenin, ne denli biçim değiştirirse değiştirsin, asli özelliğini yitirmeyeceği anlamına gelir. Ayrıca, "bal kokar, çünkü aslı ayrandır" ifadesi, bir şeyin dış görünüşünün yanıltıcı olabileceği, iç yüzünün farklı olabileceği anlamına gelir.

"Azı karar, çoğu zarar" atasözü, her şeyin bir ölçüsü ve bir sınırı olduğunu, aşırıya kaçılmaması gerektiğini ifade eder. Bu atasözü, çeşitli durumlarda kullanılabilir: Yemeklerde: Tuz, az miktarda lezzet verirken, fazla kullanıldığında sağlık sorunlarına yol açabilir. İş hayatında: Çalışma temposunu dengede tutmak önemlidir. Sosyal ilişkilerde: Sosyal hayatın dozunu ayarlamak gerekir. Finansal yatırımlarda: Risk alırken dikkatli olunmalıdır.

Mülakatlarda sorulan bazı atasözleri şunlardır: Açık yaraya tuz dökülmez. Baş başa vermeyince ince taş yerinden kalkmaz. Öfkeyle kalkan, zararla oturur. Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. Aslan yattığı yerden belli olur. Ayranım ekşidir diyen olmaz. Altın yere düşmekle pul olmaz. Ayrıca, mülakatlarda atasözü yanı sıra deyim ve özlü söz anlamları da sorulabilmektedir. Mülakatlarda sorulan sorular, sınavın yapıldığı kuruma ve pozisyona göre değişiklik gösterebilir.

"Aslan yattığı yerden belli olur" atasözü mecaz değildir, gerçek bir durumu ifade eder. Türk Dil Kurumu'na göre bu atasözü, "Bir kimsenin kişiliği, oturup yattığı yerin niteliğinden, temizliğinden, düzeninden anlaşılır" anlamına gelir.

At hırsızı deyimi, TDK'ye göre "kılık kıyafeti ve davranışları güven vermeyen kimse" anlamına gelir. Bu deyimin kökeni hakkında iki farklı kaynak bulunmaktadır: 1. ABD menşeli kaynak: 18. ve 19. yüzyıllarda Batı'ya göç döneminde, atsız kalmak her şeyi kaybetmek anlamına geliyordu. 2. Yerli versiyon: Bazı toplumlarda at çalmak, yiğitlik göstergesi veya mülkiyet hakkı olarak kabul edilir.

"Elinde çekiç olan adam" ifadesi, Abraham Harold Maslow'un bir sözüne atıfta bulunabilir: "Elinde çekiç olan kişi her şeyi çivi olarak görür". Örneğin, iktidarda olmanın getirdiği tahakküm imkanı, bazı kişilerin karşılaştıkları her sorunu çekiçle çözmeye çalışmasına neden olabilir. Ayrıca, "elinde çekiç olan adamlar" ifadesi, Ergin Yıldızoğlu'nun bir yazısında da kullanılmıştır.

"Aç Ayı Oynamaz" atasözünün hikayesi şu şekildedir: Bir genç, ormanda odun keserken bir yavru ayı bulur ve ona acıyarak evine götürür. Bu hikaye, bir kişiden bir şey bekliyorsanız önce onun ihtiyaçlarını karşılamanız gerektiğini anlatır.