Atasözleri

"Ya olduğun gibi görün, ya da göründüğün gibi ol" atasözü, Mevlana Celaleddin Rumi'ye aittir.

6. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan "Atasözleri Üzerine" metninin konusu, atasözlerinin özellikleri ve ortaya çıkış sürecidir. Metinde, atasözlerinin anonim olduğu, kalıplaşmış ifadeler olduğu ve sözcüklerinin değiştirilemeyeceği vurgulanmaktadır.

"Geçme Namık Kemal Köprüsünden, ürkütürsün vakvakları", "Geçme Namert Köprüsünden, Koy Sular Götürsün Seni" sözünün argoya dönüşmüş halidir. Bu söz, "Muhannet (namert ve korkak) bir şahıstan menfaat görmektense suda boğulmak daha hayırlıdır" anlamında kullanılır. Sözün farklı versiyonları bulunmaktadır: "Geçme namık kemal köprüsünden yıkılır, ürkütürsün vakvakları, ananın amına çam diktim, git topla kozalakları"; "Geçme Namık Kemal Köprüsünden / Ürkütürsün vakvakları / Ebenin bahçesine çam diktim / Git topla kozalakları".

"Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu" deyimi, söyledikleri ve hareketleri birbirini tutmayan, çelişkili davranan kişiler için kullanılır. Bu deyimin hikayesi hakkında ise şu bilgi verilebilir: "Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu" deyimi, geçmişte yaşanan bir hikayeden doğmuştur. Dürüst olmayan ve tutarlı davranmayan kişiler için kullanılırken, yalan söyleyen kişileri anlatmak için de kullanılabilir.

"Büyük balık küçük balığı yutar" atasözü, güçlü olan kişilerin kendinden güçsüz olan insanları ezebileceği, hükmü altına alabileceği veya yok edebileceği anlamına gelir. Ayrıca, bu atasözü doğadaki avcı-av ilişkisini ve toplumdaki güç mücadelesini simgeleyen bir metafor olarak da kullanılır. Örnek bir cümle: "Hayatta dikkatli olmak istiyorsan şunu sakın unutma; büyük balık küçük balığı yutar." İş dünyasında, siyasette veya toplumda daha güçlü olanların, daha zayıf olanları etkisi altına alması sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Büyük şirketlerin küçük işletmeleri yok etmesi gibi modern örneklerle de açıklanabilir.

"Acele işe şeytan karışır" atasözü, Şam'da yaşayan bir bey ve onun güzel sesli kölesinin başından geçen bir olaydan esinlenilerek ortaya çıkmıştır. Atasözünün hikayesi şu şekildedir: Bey, kölesini bir gün testi alması için çarşıya gönderir. Köle, yolda bir kervanla karşılaşır ve kervandakiler onu Mısır'a davet eder. Köle, efendisine sadık kalmak istediği için teklifi reddeder, ancak kervandakiler onu zorla yanlarına alır. Bir yıl sonra Şam'a döndüklerinde, köle testiyi almak için koşarken ayağı takılır ve testi kırılır. Köle, "Acele ettim, işime şeytan karıştı" der. Bu olaydan sonra "acele işe şeytan karışır" deyimi ortaya çıkar. Bu deyim, sabırsızlık gösterilip aceleyle yapılan bir işin bozulacağını ve istenilen sonucun alınamayacağını anlatmak için kullanılır.

"Vukuusna" kelimesinin ne anlama geldiğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, "vuku" kelimesinin anlamı hakkında bilgi verilebilir. Vuku, Arapça kökenli bir kelime olup "olma, meydana gelme" anlamına gelir.

"Zamanın en büyük hakimi" olduğunu kimin söylediği bulunamamıştır. Ancak, bazı kişilerin "en büyük hakim" olarak nitelendirildiği durumlar vardır: Bediüzzaman Said Nursi. Hz. Mehdi. Ayrıca, tarih boyunca dünyaya hakim olduğu söylenen kişiler arasında Hz. Süleyman, Hz. Zülkarneyn, Buhtu’n-Nasr ve Nemrud gibi isimler de bulunmaktadır.

Che Guevara'nın üç sözü: 1. "Kaybettiğin tek savaş, uğrunda savaşmaktan vazgeçtiğindir". 2. "Dik dur ve gülümse. Bırak neden gülümsediğini merak etsinler". 3. "Gerçekçi ol, imkânsızı iste".

"Ölümün yüzü soğuktur" atasözü, kişiler veya topluluklar arasına ölüm girdiğinde sevgi de, düşmanlık da sıcaklığını yitirir anlamına gelir.

"Küçük hırsızlar hapishanede, büyük hırsızlar sarayda yaşar" sözü, Sebuhi Quluzade'ye aittir. Ayrıca, bu sözün Graham Greene tarafından da dile getirildiği belirtilmektedir.

"Her çok, azdan olur" atasözü, çoğun temelinde az yattığını; önce az olanların, birikerek çoğu meydana getirdiğini ifade eder. Örnek: Para biriktirmek ya da bir işi büyütmek gibi durumlar, küçük durumlardan başlayarak büyüğe doğru devam eder.

Azerbaycan'da en çok kullanılan atasözü hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, bazı yaygın ve Türkiye'de de bilinen Azerbaycan atasözleri şunlardır: Ne ekersen onu biçersin. Yaman komşu adamı ev sahibi yapar. Dost dar günde tanınır. At ölür nalı kalır, yiğit ölür namı kalır. Açlık ne yedirmez, tokluk ne dedirtmez.

"Deli deliyi görünce değneğini saklar" atasözü, saldırgan bir kişinin, kendisi gibi saldırgan birine saldırmaktan çekindiğini ifade eder. Bu durum, saldırgan kişilerin aynı karşılığı alacaklarını bildikleri için birbirlerinden çekinmelerinden kaynaklanır.

"Para ile her şeye sahip olunacağı söylenir ama olunamaz" sözü, Arne Garborg'a aittir. Bu söz, Haluk Bilginer'in 2022 yılında yayınlanan "Baba" dizisinin tanıtımında da yer almıştır.

Teknolojinin yararları ile ilgili doğrudan bir atasözü bulunamamıştır. Ancak, teknolojinin toplum üzerindeki etkileri ile ilgili bazı atasözleri şunlardır: "Bir elin nesi var, iki elin sesi var". "Damlaya damlaya göl olur". "Ateşle oynama". Ayrıca, "ağaç yaşken eğilir" ve "sakla samanı, gelir zamanı" gibi atasözleri, teknolojinin olumlu ve olumsuz yönlerini, eğitim ve kaynakların doğru kullanımı açısından da değerlendirilebilir.

"Bal tutan parmağını yalar" atasözü, başkalarına yararı dokunan yerlerde çalışan ve onlara iyi ve güzel şeyleri sunmakla görevli bulunan kimsenin, ürettiğinden ya da dağıttığından kendisi de faydalanması anlamına gelir. Bu durum genellikle hoş karşılanır çünkü o görevi yapan kişinin bunu hak ettiği düşüncesi yaygındır. Örnek cümle: "Çok çalışıyor, çok emek veriyor ve bir sürü kişiye faydası dokunuyor. Ama sonucunda da hak ettiği maaşı alıyor, bal tutan parmağını yalar."

Nazım Hikmet'in bu söze dair tam ifadesi şu şekildedir: "Beni benden öğren, herkese aynı değilim". Bu söz, "Başkasının lafıyla sana tavır alan biri, ya olgunlaşmamıştır ya da sana tavır almak için bahane arıyordur" şeklinde bir yorumla ilişkilendirilir.

Özbekçe güzel sözlerden bazıları şunlardır: Seni Yaxshi Ko'raman: "Seni iyi tanıyorum, seni seviyorum". Uzülde, üzen olma: "Üzülme, üzen olma. Mahşerde hesap zordur. Ezil ama ezen olma". Qandaysan?: "Nasılsın?". Mamnun bo'ldim: "Memnun oldum". Yoshing nechada?: "Kaç yaşındasın?". Ayrıca, Özbek atasözleri de güzel sözler olarak değerlendirilebilir: "Su akarsa, taş yıpranır; söz geçerse, gönül kırılır". "El ele veren, taş dağını deler". "Deve kuraklıkta yürür, ama bir de onu bataklıkta gör". "Keçinin başı olacağına, koyunun kuyruğu ol". "Bir adam köprü kurar, bin adam geçer".

"Armut Ağacına da Yaslanmayasın" türküsünün hikayesi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, bu türkü Malatya yöresine aittir ve Mustafa Özarslan tarafından başarılı bir şekilde yorumlanmıştır. Türkünün sözleri şu şekildedir: > Armut ağacına da yaslanmayasın > Yarim var diye de güvenmeyesin > El kızı dediğin uçan bir kuştur > Tatlı dillerine de inanmayasın > Yürü güzel yürü kemendim ol tacım ol > Darılma sevdiğim anam ol bacım ol > Ben ölürsem salacama sicim ol > Onun için ağlar yanar gezerim.