Arkeologiya

İnsanlık tarihi, biyolojik olarak modern insan olan Homo sapiens'in evrimiyle başlar. İnsanlık tarihinin önemli dönüm noktaları: Paleolitik Çağ (Eski Taş Devri): Avcı-toplayıcı yaşam (yaklaşık 2,5 milyon yıl – MÖ 10.000). Neolitik Devrim (Yeni Taş Çağı): Tarımın başlangıcı (yaklaşık MÖ 10.000 civarı). Yazının icadı: Şehirlerin yönetimi, fikirlerin ifadesi ve bilginin korunması kolaylaştı (yaklaşık MÖ 3200).

Batı Anadolu'da Neolitik Dönem'de öne çıkan bazı kültürler şunlardır: Aşıklı Höyük ve Çatalhöyük: Bu merkezlerde sembolik anlatımlar, duvar resimleri, kabartmalar ve figürinler bulunur. Bademağacı, Höyücek, Hacılar, Kuruçay ve Ilıpınar: Bu yerleşimlerde kerpiç evler ve savunma amaçlı çevre duvarları, kuleler veya hendekler görülür. Ulucak Höyük: İzmir'de yer alan bu höyük, Neolitik Çağ'a ait IV. ve V. tabakalarıyla Batı Anadolu'nun kültürel yapısını yansıtır. Ayrıca, Batı Anadolu'daki Neolitikleşme sürecinde hem yerel adaptasyonların hem de Orta Anadolu'dan gelen göç ve kültürel alışverişlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

Kalkan ve balta, farklı uygarlıklara aittir: Kalkan, çeşitli uygarlıklarda kullanılmıştır, örneğin: Sümerler; Mısırlılar; Hititler. Balta ise, tarih boyunca birçok uygarlık tarafından kullanılmıştır, örneğin: Kolhisliler; Sümerler; Akadlar; Hititler; Romalılar.

Klaros, Kolophon (Kolofon) antik kenti ile bağlantılıdır. Klaros, Kolophon'un baş tanrısı Apollon adına inşa edilmiş bir kehanet (bilicilik) merkezidir.

Antikythera adasının önemli olmasının birkaç nedeni vardır: Antikythera Mekanizması: Ada, 1902 yılında sünger avcıları tarafından bir Roma gemi batığında bulunan ve M.Ö. 2. yüzyıla ait olduğu düşünülen Antikythera Mekanizması ile ünlüdür. Kuş Gözlemciliği: Ada, göçmen kuşlar için önemli bir durak noktasıdır ve Eleonora'nın şahinlerinin dünya üzerindeki en büyük üreme kolonisine ev sahipliği yapar. Tarihî ve Kültürel Önem: Antik dönemde Aegilia veya Aigilia olarak bilinen ada, tarih boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır.

Arkeologlar, tarihi eserleri gün yüzüne çıkarmak için şu yöntemleri kullanırlar: Kazı: Arkeologlar, kazı yapılacak bölgeleri belirler ve bu kazıları bizzat gerçekleştirirler. Belgeleme: Kazı sırasında ortaya çıkarılan yapılar ve eserler, zarar vermeden özenle birbirinden ayrılır ve ayrıntılı notlar tutulur. Temizlik ve Restorasyon: Topraktan çıkan eserler yıkanır, temizlenir ve gerekirse restore edilir. Kayıt ve Analiz: Eserlerin ölçümleri, çizimleri ve modelleri yapılır, ardından analiz edilerek kayıtlara geçirilir. Arkeologlar, bu süreçte antropoloji, sosyoloji, tarih, sanat tarihi ve jeoloji gibi alanlarla iş birliği yaparak bulguların dönemini, kültürel anlamlarını ve kullanım amaçlarını belirlerler.

Göbeklitepe ve Karahantepe aynı inanç merkezini oluşturmaz, ancak aynı "Taş Tepeler" kültürünün parçalarıdır. Karahantepe ve Göbeklitepe, avcı-toplayıcıların sabit bir mekânda buluşma iradesini ortaya koyar ve bu buluşmalar, bir tür erken “kutsal alan” ideolojisini doğurmuş olabilir. Her iki alan da Neolitik döneme ait olup, "T" şeklindeki dikilitaşları ve anıtsal yapılarıyla dikkat çeker. Karahantepe'nin, Göbeklitepe'den daha eski olabileceği düşünülmektedir, ancak kesin tarihlere ilişkin deliller bulunmamaktadır.

Çatalhöyük'te Neolitik ve Kalkolitik Çağ kültürleri yaşamıştır. Neolitik Çağ: Doğu Höyük, Neolitik Çağ'da yerleşim görmüştür. Kalkolitik Çağ: Batı Höyük, Kalkolitik Çağ'da iskan görmüştür. Çatalhöyük, dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biri olup, 2012 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi'ne dahil edilmiştir.

Azıh Mağarası'nda yaşamış bazı topluluklar: Neandertaller. İlk insanlar. Azıh Mağarası, Avrasya topraklarında en eski insan yerleşiminin yapıldığı yer olarak kabul edilmektedir.

Van Tuşpa'nın tarihi yaklaşık 5000 yıl öncesine dayanmaktadır. Van ilinde yapılan arkeolojik kazı ve araştırmalar, bölgedeki insan yerleşiminin tarihinin en az M.Ö. 5000 yıllarına kadar dayandığını göstermektedir.

Amisos Tepesi'nde yaşamış bazı topluluklar ve medeniyetler: Miletoslular. Kapadokyalılar. Foçalılar. Atinalılar. Pontus Krallığı. Amisos Tepesi'nde, Helenistik döneme ait nekropol, lahitler ve mozaikler de bulunmaktadır.

Van Kalesi'nde bulunan bazı tarihi eserler şunlardır: Madır (Sardur) Burcu: Urartuların inşa ettiği bir burç. Analı-Kız Açık Hava Tapınağı: Dini ritüeller için kullanılan kutsal bir mekân. Kaya Mezarları: I. Argişti, Menua, II. Sarduri gibi Urartu krallarına ait sekiz adet kaya mezarı. Çivi Yazılı Tabletler: Kral I. Sarduri'nin Assur diliyle yazmış olduğu, Madır burcunda bulunan tabletler. Surlar ve Kazı Çalışmaları: Ana kayanın yontularak düzleştirilmesi ile oluşturulan platformlarda izleri görülebilen yapı tabanları. Van Kalesi, 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne eklenmiştir.

Pamukkale Antik Kenti'nin hikayesi şu şekilde özetlenebilir: Kuruluş: Antik kaynaklara göre, Hierapolis olarak adlandırılmadan önce kentte bir yaşamın var olduğu Ana Tanrıça kültünden dolayı bilinmektedir. Kentin Gelişimi: Hierapolis, Roma İmparatoru Neron dönemindeki MS 60 yılındaki büyük depreme kadar Hellenistik kentleşme ilkelerine bağlı kalarak özgün dokusunu sürdürmüştür. Hristiyanlık Merkezi: MS IV. yüzyıldan itibaren Hristiyanlık merkezi olması ve MS 80 yıllarında Hz. İsa’nın havarilerinden Aziz Philip’in burada öldürülmesi, kentin önemini artırmıştır. Türk Egemenliği: Hierapolis, XII. yüzyıl sonlarına doğru Türklerin eline geçmiş ve 14. yüzyıldaki depremden sonra tamamen terkedilmiştir. Pamukkale Antik Kenti, 1988 yılında hem kültürel hem de doğal miras olarak UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştır.

Gevele Dağı'nda (Takkeli Dağ) bulunan bazı yapılar ve özellikler şunlardır: Gevele Kalesi: Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Karamanoğulları ve Osmanlı dönemlerine ait izler taşıyan bir kale. Yeraltı tünelleri ve mezarlar: Kalenin eteklerinde kayalara oyulmuş mezarlar ve yer altı tünelleri bulunmaktadır. Su kaynakları: Dağın su kaynakları bulunmaktadır. Gevele Dağı, doğal ve tarihi özellikleriyle yürüyüş, yamaç paraşütü, su sporları, olta balıkçılığı ve fotoğrafçılık gibi aktiviteler için uygun bir yerdir.

Alt Paleolitik ve Mezolitik arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Zaman Dilimi: - Alt Paleolitik: Yaklaşık 3,3 milyon yıl önce başlayıp 300 bin yıl önce sona ermiştir. - Mezolitik: Yaklaşık 10.000 yıl önce başlamış ve tarımın başlamasıyla sona ermiştir. 2. Teknolojik Gelişmeler: - Alt Paleolitik: İlk taş aletlerin ortaya çıktığı dönemdir. - Mezolitik: Mikrolit adı verilen küçük taş aletlerin yapıldığı bir dönemdir. 3. Yaşam Tarzı: - Alt Paleolitik: İnsanlar genellikle göçebe avcı-toplayıcılar olarak yaşamışlardır. - Mezolitik: İklimin yumuşamasıyla birlikte insanlar akarsu ve göl kenarlarına göç ederek daha kalıcı barınaklarda yaşamaya başlamışlardır. Bu farklılıklar, Alt Paleolitik'in daha ilkel ve temel taş aletlerin kullanıldığı bir dönem olduğunu, Mezolitik'in ise teknolojik ve kültürel açıdan daha gelişmiş bir geçiş dönemi olduğunu gösterir.

Daskyleion'da yaşamış bazı topluluklar: Frigler. Lidyalılar. Persler. Yunanlar. Ayrıca, Ahameniş Dönemi'nde de Frig halkına ait bir grubun Daskyleion'da varlığını sürdürdüğü bilinmektedir.

Çankırı'da 5 adet antik kent bulunmaktadır. Bunlar: 1. Gangra (Çankırı) Antik Kenti. 2. Pompeiopolis Antik Kenti. 3. Zankat Antik Yerleşimi. 4. Çerkeş Antik Kenti. 5. Salbakos Antik Kenti.

İssos Harabeleri'nde (Epiphaneia Antik Kenti) bulunan bazı önemli eserler ve kalıntılar: Takvimler Mozaiği: 2022 yılındaki kazılarda bulunan bu mozaik, kırsal aktiviteyi ve her ayın personifikasyonunu (kişileştirme) tasvir eder. Bronz Çağ'a tarihlenen seramikler: Bu buluntular, kentin tarihinin 5 bin yıl öncesine dayandığını ortaya koymuştur. Sikkeler: Kazılarda Helenistik, Bizans, Osmanlı ve Abbasi dönemlerine ait çeşitli sikkeler bulunmuştur. Su kemerleri: Cenevizliler tarafından yaptırılan ve 8 metreye varan yüksekliğe sahip su kemerleri iyi durumda günümüze ulaşmıştır. Hamam, tiyatro, sarnıçlar, mezarlıklar, iskele, yollar ve evler: Arkeolojik kazılarda bu yapılara dair kalıntılar da ortaya çıkarılmıştır.

Eski Küçükçekmece, tarih öncesi çağlardan itibaren yerleşim gören ve stratejik bir konuma sahip bir bölgeydi. Bazı özellikleri: Yarımburgaz Mağaraları: Küçükçekmece Gölü’nün kuzeyinde, tarih öncesi döneme ait bulgular içeren mağaralar. Antik Kent Kalıntıları: Gölün kuzeyindeki yarımadada, Helenistik ve Roma-Bizans dönemlerine ait liman ve yapı kalıntıları. Tarihi Yol: Küçükçekmece, Bizans’ı Avrupa’ya bağlayan "Via Egnetia" yolu üzerindeydi. Osmanlı Dönemi: İstanbul’un fethinden sonra imar edilmiş, camiler, medreseler ve hanlarla önemli bir konaklama yeri olmuştur. Modernleşme: 2000’li yıllarda yüksek binaların artması ve trafiğin yoğunlaşması, eski doğal ve sakin yapının kaybolmasına neden olmuştur.

Evet, Elazığ'da Roma dönemine ait kalıntılar bulunmaktadır. Bazı örnekler: Salkaya Köyü'nde Roma Hamamı: 2023 yılında bir çiftçinin fidan dikmek için açtığı çukurda bulunan taban mozaiği, Roma dönemine ait 1700 yıllık bir hamamın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Balkayası Köyü'ndeki Vadi: Fırat Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. İsmail Aytaç'ın araştırmalarıyla, bu vadide Roma dönemine ait 1800 yıllık kalıntılar tespit edilmiştir. Bu kalıntılar, Elazığ'ın tarihi ve kültürel zenginliğini artırmaktadır.