YerŞekilleri

9. sınıf coğrafya dersinde yer şekilleri şu şekilde sınıflandırılabilir: 1. Doğal Bölgeler: Yer şekilleri, iklim, su özellikleri, bitki örtüsü ve toprak tipleri gibi doğal özelliklere göre sınıflandırılır. - Yer Şekillerine Göre Bölgeler: Ovalar, dağlar gibi yer şekillerine göre oluşturulan bölgelerdir. - Tektonik Şekiller: Tektonizma, volkanizma ve dağ oluşumu gibi litosfer olaylarını içerir. 2. Beşerî Bölgeler: İnsan faaliyetlerini içeren bölgelerdir. - Yerleşme Bölgeleri: Yerleşmelerin gelişimi, tipleri, dağılışı ve yerleşmeyi etkileyen faktörleri inceler. 3. İşlevsel Bölgeler: Yönetim, hizmet, istatistik ve kalkınma bölgeleri gibi mekânsal organizasyonu daha iyi organize edebilmek amacıyla oluşturulan bölgelerdir.

Dünya dağ haritaları renkli olarak çizilir çünkü renkler, yükseltileri ve yer şekillerini ifade etmek için kullanılır. Renklerin anlamları şu şekildedir: - Kahverengi ve tonları, dağların olduğu yerleri gösterir. - Yeşil renkler, yükselti biraz fazla olan yerleri temsil eder. - Sarı renkler, ovaları ve yaylalar gibi daha alçak yerleri belirtir. - Mavi renkler ise denizler ve göller gibi su kaynaklarını gösterir.

Yüzey volkanizması sonucu oluşan yer şekilleri şunlardır: 1. Volkan Konileri: Lavların yüzeye çıkıp üst üste birikmesiyle oluşur. 2. Krater: Volkan konisinin ağız kısmında, lavların çıkış yerinde oluşan çukur. 3. Kaldera: Kraterin daha da genişlemiş ve büyümüş hali. 4. Maar: Magmadan çıkan gazların patlaması sonucu oluşmuş çukur. 5. Tüf: Patlama sonucu yüzeye çıkan volkan külleri. 6. Volkan Bombası: Volkan bacasından sıvı halde çıkmış ve havada soğumuş büyük boyutlu lav topu. 7. Lapilli: Patlama sonucu yüzeye çıkan küçük malzemeler.

Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri genellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde görülür. Bu bölgeler arasında: Çöller: Rüzgarların aşındırma ve biriktirme faaliyetleri en çok çöllerde etkilidir. İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri: Türkiye'de rüzgar erozyonu ve oluşturduğu yer şekilleri bu bölgelerde yaygındır. Okyanus ve denizlerin rüzgarlara açık kıyıları: Kumullar ve lösler gibi rüzgar birikim şekilleri bu bölgelerde oluşur. Ayrıca, peribacalarının oluşumunda ve falezlerin şekillenmesinde de dolaylı olarak rüzgarların etkisi vardır.

Dış kuvvetler ve oluşturdukları yer şekilleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir: Dış Kuvvetler | Yer Şekilleri --- | --- Akarsular. Rüzgarlar. Buzullar. Dalga ve Deniz Etkileri. Yer Altı Suları.

Marmara Bölgesi'nin kuzeye bakmasının nedeni, bölgenin kuzeyde yer alan Yıldız Dağları ve Karadeniz kıyıları gibi önemli yükseltilere sahip olmasıdır. Bu dağlar ve kıyılar, bölgenin kuzey sınırını oluşturur ve yer şekillerinin genel yönelimi bu yönde olmuştur.

Tarama yöntemi ile yer şekilleri, eğim durumuna göre çizgilerle gösterilir. Bu yöntemde: - Eğimin fazla olduğu yerlerde çizgiler kısa, kalın ve sık çizilir. - Eğimin az olduğu yerlerde ise çizgiler uzun, ince ve seyrek olur. - Düz alanlar boş bırakılır. Çizgilerin uzanış doğrultusu, eğim yönünü gösterir.

Kuru ve yüksekte olan yer şekli "dağ" olarak adlandırılır.

Dağ, tepe, ova, yayla ve adalar yeryüzünün farklı yer şekilleridir. 1. Dağlar: Çevresinde bulunan karasal bölgelerden daha yüksekte kalan, genellikle tektonik hareketler sonucunda oluşan yer şekilleridir. 2. Tepeler: Dağlardan daha küçük ve düşük yüksekliklere sahip olan yer şekilleridir. 3. Ovalar: Geniş ve düz alanlardan oluşan yer şekilleridir. 4. Yaylalar: Yüksek rakımlı ve genellikle dağlık bölgelerde bulunan yer şekilleridir. 5. Adalar: Denizlerde veya göllerde bulunan ve çevresinden suyla ayrılan yer şekilleridir.

Türkiye'de en çok dağlar yer şekli olarak bulunmaktadır.

Dış kuvvetlerle ilgili doğru bilgiler şunlardır: 1. Dış kuvvetler, akarsular, rüzgarlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılar gibi atmosfer kökenli etmenler tarafından oluşturulur ve enerjilerini güneşten alırlar. 2. Faaliyetlerini üç aşamada gerçekleştirirler: aşındırma, taşıma ve biriktirme. 3. İklim ve topoğrafya gibi koşullara bağlı olarak etkileri bölgeden bölgeye değişir. 4. En yaygın dış kuvvet, yeryüzünün yaklaşık 2/3'ünü şekillendiren akarsulardır. 5. Dış kuvvetlerin oluşturduğu yer şekilleri, uzun zaman dilimlerinde oluşur ve insanların gözlemleme şansı yoktur.

Orta Kuşak karalarının doğu kıyılarının batı kıyılarına göre daha yüksek olmasının nedeni, yer şekillerinin farklı olmasıdır.

Deprem ve volkanizma sonucu oluşan yer şekilleri şunlardır: Depremler: 1. Çöküntü Depremleri: Mağaraların çökmesiyle oluşan sarsıntılardır. 2. Volkanik Depremler: Volkanizma sırasında ortaya çıkan deprem türüdür. 3. Tektonik Depremler: Levha hareketleri sonucu oluşan, geniş alanlarda etkili olan depremlerdir. Volkanizma: 1. Volkan Konileri: Lavların üst üste birikmesiyle oluşan koni şeklindeki yer şekilleridir. 2. Krater: Volkan konisinin ağız kısmında oluşan çukur. 3. Kaldera: Kraterin daha da genişlemiş ve büyümüş hali. 4. Lapilli: Patlama sonucu yüzeye çıkan küçük malzemeler. 5. Maar: Magmadan çıkan gazların patlaması sonucu oluşmuş çukur.

Türkiye'ye özgü 10 yer şekli şunlardır: 1. Kıvrım Dağları: Kuzey Anadolu Dağları (Yıldız, Küre, Ilgaz, Bolu, Köroğlu), Güney Anadolu Dağları (Bey, Dedegöl, Geyik, Bolkar, Tahtalı). 2. Volkanik Dağlar: Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı Dağı, Karacadağ. 3. Kırık Dağlar: Kaz, Madra, Yunt, Boz, Aydın Dağları, Menteşe Dağları, Amanos Dağları. 4. Platolar: Obruk, Cihanbeyli, Haymana, Bozok, Uzunyayla. 5. Ovalar: Çukurova, Konya Ovası, Erzurum Ovası. 6. Karstik Şekiller: Lapya, dolin, uvala, polye. 7. Set Gölleri: Bafa, Marmara, Sapanca Gölleri. 8. Buzul Göller: Ağrı Dağı Buzul Gölleri, Kaçkar Dağları Buzul Gölleri. 9. Alüvyal Set Gölleri: Bafra, Burdur Gölleri. 10. Doğal Limanlar: Ege Bölgesi kıyıları.

Depremlerin oluşturduğu yer şekilleri 10. sınıf düzeyinde şu şekilde özetlenebilir: 1. Fay Hatları: Yer kabuğu hareketleri sonucunda oluşan kırık hatlarıdır. 2. Fay Basamakları: Fay hatları boyunca yeryüzünde oluşan çatlaklar, yarıklar ve çukurluklardır. 3. Heyelanlar: Fay hatlarının bulunduğu alanlarda meydana gelen toprak kaymalarıdır. Ayrıca, depremlerin etkisiyle volkanik faaliyetler ve karstik arazilerde mağaraların çökmesi gibi olaylar da yer şekillerini şekillendirir.

Birikinti konisi, dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsuların, taşıdıkları malzemeleri eğimin azaldığı yerlerde koni şeklinde biriktirmesi sonucu oluşan bir yer şeklidir.

Konya'nın düz bir il olmasının nedeni, coğrafi yapısı ve yer şekillerinin büyük ölçüde düz arazilerden oluşmasıdır. Konya, İç Anadolu Bölgesi'nde yer almakta ve geniş bozkır alanları ile kaplıdır.

Türkiye'nin izdüşüm ve gerçek alanı arasındaki fark fazladır çünkü Türkiye'nin yer şekilleri oldukça engebelidir. İzdüşüm alanı, yeryüzü şekillerinin düz bir zemin üzerinden hesaplanan alanı ifade eder ve bu hesaplamada her yüzey deniz seviyesindeymiş gibi kabul edilir. Bu nedenle, eğimli arazilerin fazla olması, Türkiye'nin gerçek alanının izdüşüm alanından daha büyük çıkmasına neden olur.

Yer şekillerini anlatan bir şiir örneği: > Dağlar yükselir göğe doğru, > Zirveler bulutlarla örtül, > Vadiler derin, sular coşkun, > Doğanın sanatı görülür.

Mekanın coğrafi koşulları şunlardır: 1. Coğrafi Konum: Bir yerin dünya üzerindeki belirli bir noktadaki yeri ve diğer yerlere göre konumu. 2. İklim: Uzun dönemli hava koşulları, sıcaklık, yağış, rüzgar ve nem gibi unsurlar. 3. Yer Şekilleri: Dağlar, vadiler, ovalar, nehirler gibi yeryüzü şekilleri. 4. Doğal Kaynaklar: Su, hava, toprak, mineraller ve enerji kaynakları gibi doğada bulunan unsurlar. 5. Jeolojik Yapı: Bir bölgenin jeolojik riskleri ve zemin koşulları. 6. Peyzaj: Manzara ve doğal peyzaj yapısı.