YerŞekilleri

Yer şekilleri, ulaşımı çeşitli şekillerde etkiler: Kara yolu ulaşımı: Dağlık bölgeler, yol yapımını zorlaştırır ve bu nedenle tüneller inşa edilir. Demir yolu ulaşımı: Sarp ve eğimli arazilerde demir yolu güzergâhları düzleştirilir, köprüler ve tüneller yapılır. Hava yolu ulaşımı: Hava alanlarının ve ekonomik uçuş yollarının belirlenmesinde yeryüzü şekilleri dikkate alınır. Nehir ulaşımı: Nehir vadilerinde köprüler inşa edilerek ulaşım kolaylaştırılır. Genel etki: Düz ve geniş ovalar, ulaşım ağları için elverişli alanlar sunar. Ayrıca, yoğun kar yağışı, tipi ve çığ gibi iklim koşulları, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi'nde ulaşımı olumsuz etkiler.

Gölgelendirme yöntemi, coğrafyada haritalarda yer şekillerini gösterme yöntemlerinden biridir. Bu yöntemde, haritanın bir köşesinden 45° açıyla ışık geldiği varsayılır ve ışığın vurduğu yerler açık, vurmadığı yerlerde ise koyu renkle gösterilir. Yer şekillerinin eğim ve yükselti özellikleri tam olarak belirtilmediğinden, gölgelendirme yöntemi kullanımı sınırlı olan bir yöntemdir.

Vadi, menderes, delta, ova, kumul, barkan, yardang, morena, sirk, lapya, dolin, uvala, kolye, falez, kumsal, kıyı seti ve lagün gibi yer şekilleri, farklı doğal süreçlerin etkisiyle oluşmuş coğrafi terimlerdir: 1. Vadi: Akarsuların yatak içinde aşındırmasıyla oluşan, genellikle eğimli arazi. 2. Menderes: Akarsuların yatak eğiminin azaldığı yerlerde yaptığı büklümler. 3. Delta: Akarsuların taşıdıkları malzemeleri deniz kıyısında biriktirmesiyle oluşan şekiller. 4. Ova: Akarsuların biriktirdiği alüvyonlar sonucu oluşan düzlükler. 5. Kumul: Rüzgârların taşıdığı kumları biriktirmesiyle oluşan tepeler. 6. Barkan: Çöllerde rüzgârların biriktirdiği hilal şeklindeki kumullar. 7. Yardang: Kurak iklim bölgelerinde rüzgârların aşındırmasıyla oluşan U şeklindeki yer şekli. 8. Morena: Buzulların aşındırdıkları malzemeleri biriktirmesiyle oluşan toprak yığınları. 9. Sirk: Dağ yamaçlarındaki buzulların aşındırmasıyla oluşan çukurluklar. 10. Lapya: Karstik arazilerde yağış sularının kireçtaşlarını aşındırmasıyla oluşan oyuklar. 11. Dolin: Lapyaların birleşmesiyle oluşan tava şeklindeki çukurluklar. 12. Uvala: Dolinlerin genişleyip büyümesiyle oluşan karstik şekiller. 13. Kıyı Seti: Kıyı yakınındaki bir adanın biriktirme faaliyetleri sonucunda kıyıya bağlanması. 14. Lagün: Kıyı oklarının bir koy veya körfezin önünü kapatmasıyla oluşan göller.

Organ platosu ifadesi, iki farklı bağlamda kullanılabilir: 1. Coğrafya Bağlamı: Türkiye'de "plato" olarak adlandırılan yer şekilleri, akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış yüksek düzlüklerdir. 2. Tıp Bağlamı: "Plato" terimi, inme rehabilitasyonunda da kullanılır ve bu durumda, hastanın rehabilitasyon sürecinde iyileşmenin durduğu veya yavaşladığı bir dönemi ifade eder.

Vadi, delta ve menderes akarsuların oluşturduğu yer şekilleridir. 1. Vadi: Akarsuyun yatağını aşındırması sonucunda oluşan çanaklardır. Farklı türleri vardır: - Çentik vadi: Akarsuyun kaynağına yakın, eğimin fazla olduğu yerlerde derine aşındırmanın etkisiyle oluşan "V" şeklindeki vadilerdir. - Boğaz vadi: Dağ sıralarının enine yarılması sonucu oluşan vadilerdir. - Kanyon vadi: Farklı dirençteki tabakaların aşınması sonucu oluşmuş, yamacı dik, taraçalı vadilerdir. 2. Delta: Akarsuyun taşıdığı malzemeleri denize boşalttığı yerde oluşan çıkıntılardır. 3. Menderes: Akarsuyun eğimin az olduğu yerlerde büklümler yaparak akmasıdır.

Kırgıbayır ve plato karstik arazilerde görülebilir. - Kırgıbayır, bitki örtüsünün cılız olduğu ve eğimin fazla olduğu arazilerde sel sularının araziyi yarmasıyla oluşan yer şekilleridir ve karstik bölgelerde yaygın olarak görülür. - Plato, akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış yüksek düzlüklerdir ve hem karstik hem de diğer arazilerde bulunabilir.

Buzulların oluşturduğu yer şekilleri Türkiye'de yüksek dağ doruklarında görülür. Bazı örnekler: - Karadeniz Bölgesi'nde: Giresun, Kaçkar Dağları. - İç Anadolu Bölgesi'nde: Erciyes Dağı. - Akdeniz Bölgesi'nde: Beydağları, Sultan Dağları, Bolkar, Akdağlar. - Doğu Anadolu Bölgesi'nde: Ağrı Dağı, Süphan Dağı, Mescit Dağı, Yalnızçam.