Önyargı

Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre önyargılı olmak, "bir kimse veya bir şeyle ilgili olarak belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargı, peşin yargı, peşin hüküm, peşin fikir" anlamına gelir. Önyargılı olmak, herhangi bir bilgi sahibi olmadan veya konu hakkında inceleme yapmadan, bir konu hakkında fikir beyan etmek demektir.

Önyargı ve yanlılık kavramları genellikle karıştırılır, ancak aralarında önemli bir fark vardır: Önyargı, bir kişi veya grup hakkında yeterli bilgi edinmeden ve inceleme yapmadan, genellikle düşsel kanıtlara dayanarak oluşan olumsuz bir kanaat veya yanlılıktır. Yanlılık ise, bir kişinin, bir görüş veya düşünceyi, olayları veya durumu tek yönlü, adil olmayan bir şekilde savunması veya buna destek vermesi anlamına gelir. Özetle, önyargı daha çok bireysel düzeyde, yanlılık ise daha çok toplumsal veya bireysel davranışlarla ilgili bir kavramdır.

Olumsuz kalıp yargı, belirli bir grup veya birey hakkında genelleştirilmiş ve genellikle negatif düşüncelerdir. Bu tür kalıp yargılar, ayrımcılığa, önyargıya ve iletişim sorunlarına yol açabilir. Örnekler arasında: - Cinsiyet kalıp yargıları: Kadınların duygusal, erkeklerin ise mantıklı olması gibi inançlar. - Meslek gruplarına yönelik kalıp yargılar: Kuaförlük, emlakçılık ve avukatlığın çok para kazandıran meslekler olduğu düşüncesi. - Irk ve etnik kökene dayalı kalıp yargılar: Belirli bir ırka ait bireylerin belirli davranışlar sergilemesi gerektiği inancı.

Hate crime, "nefret suçu" anlamına gelir ve bir suçun önyargı veya nefretle motive edilmesi durumunu ifade eder. Bu tür suçlar genellikle şiddet içeren eylemler olup, mağdurun ırk, renk, din, ulusal köken, cinsel yönelim, cinsiyet, cinsiyet kimliği veya engellilik gibi belirli özelliklerine yönelik önyargıyla işlenir. Örnekler: - Bir grup, farklı bir etnik kökene sahip bir mahalleye taşınan Yahudi bir aileye saldırır. - Bir transgender kadın, mahallesinde yürürken üç erkeğin sözlü tacizine ve fiziksel saldırısına uğrar. Hate crime yasaları, bu tür suçların cezalandırılmasını artırarak toplumu bu tür nefret eylemlerinden korumayı amaçlar.

"12 Öfkeli Adam" (12 Angry Men), babasını kasten bıçaklayarak öldürmekle suçlanan 18 yaşındaki bir gencin dava sürecinde mahkeme jürisinin karar alma sürecini anlatır. Film, bilgisel ve normatif sosyal etki kavramlarını örneklendirir. Ayrıca filmde, makul şüphe ve adalet kavramları da işlenir.

Felsefede idol, Francis Bacon tarafından tanımlanan, insanın düşünme süreçlerini etkileyen ve gerçek bilgiye ulaşmalarını engelleyen yanıltıcı önyargılardır. Bacon, idolleri dört ana kategoriye ayırır: 1. Soy İdolleri (İdola tribus): İnsanın doğasında ve soyunun yapısında bulunan ortak önyargılardır. 2. Mağara İdolleri (İdola specus): Her bireyin kendine özgü eğitim, deneyim ve yönelimlerinden kaynaklanan bireysel önyargılardır. 3. Pazar İdolleri (İdeola fori): Dil ve toplum aracılığıyla oluşan, kelimelerin ve adların uygunsuz kullanımından kaynaklanan idollerdir. 4. Tiyatro İdolleri (İdola theatri): Felsefi sistemler, ideolojiler ve doktrinlerin neden olduğu yanılsamalardır.

Aceleci genellemeyi düzeltmek için şu adımlar izlenebilir: Yeterli veri toplamak: Kararlar için yeterli miktarda ve çeşitlilikte veri toplamak önemlidir. Temsil edicilik kontrolü: Kullanılan örneklerin ne kadar temsil edici olduğunu değerlendirmek gerekir. Önyargıları fark etmek: Kendi önyargıların karar üzerindeki etkisini göz önünde bulundurmak gerekir. Farklı bakış açılarını dikkate almak: Karar verirken dikkate alınmayan önemli veriler veya bakış açıları olup olmadığını kontrol etmek gerekir. Farklı senaryoları düşünmek: Karşılaşılan durumu açıklayabilecek başka senaryolar olup olmadığını düşünmek gerekir. Ayrıca, liderlik ve yöneticilik bağlamında aceleci genellemeden kaçınmak için şu sorular sorulabilir: Bilgi toplarken belirli bir grubu dışlamış olabilir miyim? Kullanılan bilgilerin kaynağı ne kadar güvenilir ve tarafsız? Kullanılan verilerle varılan sonuç arasında mantıklı bir bağlantı var mı? Aceleci genelleme, yanlış sonuçlara yol açabileceğinden, dikkatli ve bilinçli bir yaklaşım gerektirir.

Behiç Ak'ın "Alaaddin'in Geveze Su Boruları" kitabı, mahalle yaşamını ve iletişimi ele alır. Kitapta anlatılan bazı konular: Dedikodu ve önyargı: Yazar, mahalle sakinlerinin dedikoduyla oluşturduğu önyargıları eleştirir. Topluma uyum ve bireysellik: Hem topluma uyum sağlama hem de farklı bir birey olabilme üzerine bir öyküdür. Yerel yönetimlerin işleyişi: Çocuklara yerel yönetimlerin işleyişi hakkında ipuçları verir. Kitabın özeti: Hiç konuşmayan, herkesi dinleyen Alaaddin Bey'in en iyi arkadaşı, ufacık bir nokta hakkında bile saatlerce konuşabilen Memo'dur.

Farklı kültürlere ve yaşam tarzına saygı göstermek, ahlaki bir davranış olarak, insanların düşünce ve inançlarına değer verip, onları anlayışla karşılamak anlamına gelir. Bu, toplumsal barışı sağlar ve önyargıları ortadan kaldırarak insanlar arasında uyumu artırır.