Önyargı

“Yanlışlarımızın ilk ve başlıca nedeni çocukluğumuzda edindiğimiz ön yargılardır” sözü René Descartes'a aittir.

Etnik merkezcilik (etnosentrizm), bir aşirete, kabileye, boya ve benzeri bir etnik gruba bağlılık ile tarif edilen, bir kimsenin kendi kültürünü temel alarak diğer kültürleri kendi kültürü açısından değerlendirmesi olarak tanımlanır. Etnosentrik yaklaşım ise etnosentrizmle aynı anlamı taşır ve bu yaklaşıma sahip olan bireyler, diğer sosyal toplulukları kendi sahip oldukları belirli etnik grup veya kültüre göre değerlendirirler. Bu tür bir yaklaşım, önyargılara ve çatışmalara yol açabilir ve siyasi anlaşmazlıklar, savaş, terörizm ve hatta soykırım gibi ciddi sonuçlara neden olabilir.

Görünüşe göre yargıda bulunmak, bir kişiyi sadece dış görünüşüne bakarak önyargılı bir şekilde değerlendirmek anlamına gelir. Bu tür yargılar genellikle haksız veya yanıltıcı olabilir çünkü bir insanın dış görünüşü, onun gerçek kişiliği, yetenekleri veya duyguları hakkında tam bir fikir vermez.

Kör nokta ifadesi Türkçe'de iki farklı anlamda kullanılabilir: 1. Trafik terimi: Kör nokta, sürücünün yan ve dikiz aynalarından göremediği bölgeyi ifade eder. 2. Psikoloji terimi: Kör nokta illüzyonu, insanların kendi önyargılarının başkalarınınkinden daha az farkında olmaları ve önyargılara başkalarından daha az duyarlı olduklarını varsaymaları durumunu ifade eder.

Seçici algı örnekleri şunlardır: 1. Markalaşma ve Tüketici Davranışları: Bir tüketici, belirli bir markaya bağlı olduğunda, sadece o markaya ilişkin reklam veya promosyonları fark edebilir, diğer rakip markaları göz ardı edebilir. 2. Sınıfta Öğrenme ve Onaylama Önyargısı: "Matematikte kötü" olduğuna inanan bir öğrenci, sadece matematik problemleriyle uğraştığı zamanları hatırlayabilir ve başarılı olduğu zamanları unutabilir. 3. Kültürel Normlar ve Güzellik Standartları: Zayıflığa değer veren bir kültürde, insanlar ince figürlere daha fazla odaklanabilir ve bu kalıba uymayanları görmezden gelebilir veya damgalayabilir. 4. Çevresel Farkındalık: İklim değişikliğine inanmayan bir kişi, küresel ısınmayı çürütüyor gibi görünen bilgi veya olaylara dikkat ederken, daha geniş eğilimleri ve bilimsel kanıtları göz ardı edebilir. 5. Ebeveyn Gururu ve Önyargı: Çocuklarının başarılarından gurur duyan ebeveynler, çocuklarının sadece başarılarını ve olumlu davranışlarını fark edebilir, hataları veya gelişme alanlarını gözden kaçırabilirler. 6. Sosyal Medya ve Yankı Odaları: Sosyal medya platformlarında kullanıcılar, çoğunlukla kendi inançlarını ve ilgi alanlarını paylaşan bireyleri veya grupları takip eder ve onlarla etkileşime girer, bu da dar bir bakış açısına yol açabilir.

Yapay Zeka'da eşitlik sorunu, yapay zeka sistemlerinin karar alma süreçlerinde önyargı ve ayrımcılık içermesi durumudur. Eşitlik sorunlarının bazı örnekleri: - İşe alım süreçleri: Yapay zeka tabanlı sistemler, geçmişteki işe alım verilerine dayanarak adayları değerlendirirken cinsiyet, ırk veya etnik köken gibi özelliklere dayalı önyargılar içerebilir. - Sağlık hizmetleri: Yapay zeka araçları, mevcut sağlık sistemini yansıtan veri setleriyle eğitildiğinde, eşitsizlikleri şiddetlendirebilir. Bu sorunları çözmek için yapay zeka sistemlerinin eğitiminde kullanılan veri setlerinin çeşitliliğini artırmak, önyargıları tespit etmek ve düzeltmek için gelişmiş algoritmalar geliştirmek önemlidir.

Birini yargılamak kötüdür çünkü: 1. Deneyimleri kısıtlar: Yargılamak, dolu dolu yaşama fırsatını kaçırmamıza neden olur ve önyargılara yol açar. 2. Yanlış anlamalara sebep olur: İnsanları görünüşlerine veya küçük seçimlerine göre yargılamak, onların gerçek niyetlerini ve değerlerini anlamamızı engeller. 3. Yalnızlığa iter: Yargılamak, çevremizdeki insanlarla aramızdaki duvarları örer ve iletişimi azaltır. 4. Zalimce olabilir: Yargılamalar genellikle eksik bilgiye dayandığı için, insanların değişip tövbe etmiş olabileceklerini göz ardı eder. Bunun yerine, insanları oldukları gibi kabul etmek ve onları anlamaya çalışmak daha sağlıklı ilişkiler kurmamıza yardımcı olur.

Ön yargıya örnek olabilecek olumlu bir ifade: "Ayşe'nin bu sınavdan iyi not alacağından eminim".

"Az Buçuk Teo" kitabının ana fikri, önyargılı olmamayı ve yardımlaşmanın önemini vurgulamaktır.

Sherman Kent'in istihbarat analizi için önerdiği beş temel ilke şunlardır: 1. Politika Yapıcıların Endişelerine Odaklanmak: Analistlerin, karar vericilere uygun zamanlamada ve onların öğrenme eğrisine odaklanan değerlendirmeler sunması. 2. Kişisel Politika Gündeminden Kaçınma: Analistlerin, kendi kişisel politika gündemlerini analizlerine yansıtmaktan kaçınmaları. 3. Entelektüel Titizlik: Bilgiyi sorgulama ve değerlendirme konusunda titizlikle yaklaşmak, bilgi boşluklarını ve belirsizlikleri açıkça ifade etmek. 4. Analitik Önyargılardan Kaçınma: Analitik veya bilişsel önyargıları en aza indirmek için sürekli ve bilinçli bir çaba göstermek. 5. Hataların Açıkça Kabul Edilmesi: Analistlerin, hatalarını sistematik olarak gözden geçirip, kritik incelemelerden ders çıkarmaları.

Matematiğe karşı önyargı, çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir: 1. Yetersiz Öğretim Yöntemleri: Matematik derslerinin monoton ve ezberci olması, öğrencilerin matematiğe olan ilgisini ve motivasyonunu düşürebilir. 2. Soyut Kavramlar: Matematiğin somut olmayan ve günlük hayattan kopuk gibi görünen kavramları, öğrencilerin anlamasını ve sevmesini zorlaştırabilir. 3. Toplumsal Algılar: Toplumda matematiğin zor ve karmaşık olduğu algısının yaygın olması, öğrencilerin bu derse karşı önyargı geliştirmesine neden olabilir. 4. Başarısızlık Korkusu: Matematik sınavları ve değerlendirmeleri, öğrenciler üzerinde büyük bir baskı oluşturarak kaygı ve strese yol açabilir. 5. Çevresel Etkiler: Aile, arkadaşlar ve sınıf ortamının olumsuz düşünceleri, öğrencilerin matematiği gereksiz ve gereksiz abartılan bir ders olarak görmelerine neden olabilir.

Taraf tutum ifadesi, bir yanı desteklemek, yan çıkmak, taraf olmak anlamına gelen "taraf tutmak" deyiminden kaynaklanmaktadır. Bu deyim, kişinin veya grubun bir konuya veya olaya karşı önyargılı ve objektiflikten uzak bir şekilde tavır sergilemesini ifade eder.

"The Inspection" (Teftiş) filmi, annesi tarafından reddedilen ve geleceği için çok az seçeneği olan genç, eşcinsel bir Siyahi adamın hikayesini anlatıyor. Bu karakter, Deniz Piyadelerine katılmaya karar verir ve burada köklü önyargılarla ve temel eğitimin zorlu rutinleriyle mücadele eder.

Hırsızlar Mağarası deneyi, Türk asıllı Amerikalı sosyal psikolog Muzafer Sherif ve eşi Carolyn Sherif tarafından 1944 yılında gerçekleştirilmiştir. Deneyin amacı, ortak amaçlarla mücadele eden gruplar ile farklı amaçlarla mücadele eden grupların davranışlarını değerlendirmektir. Deney süreci üç aşamadan oluşmaktadır: 1. Bağlanma Aşaması: Çocuklar iki gruba ayrılır ve birlikte aktiviteler yaparak grup değerlerini oluştururlar. 2. Rekabet Aşaması: Gruplar arasında çatışma çıkması için yarışmalar düzenlenir ve kazanan ödüllendirilirken kaybeden hiçbir şey almaz. 3. Ortak Amaçların Oluşturulması: Gruplar arasındaki gerilimi azaltmak için ortak hedefler belirlenir ve birlikte çalışmalar yapılır. Sonuç olarak, deney, sınırlı imkanlar uğruna çatışmanın ön yargılı tutumlara sebep olduğunu, ancak gruplara ortak bir amaç verildiğinde önyargıların ortadan kalkarak işbirliğinin mümkün olduğunu göstermektedir.

Temas hipotezi, psikolojide gruplar arasındaki önyargı ve çatışmanın, grupların üyeleri birbirleriyle etkileşime girdiğinde azalabileceğini öne süren bir teoridir. Bu hipotezi ilk olarak ortaya atan Gordon Allport'a göre, önyargıyı azaltmak için dört koşul gereklidir: 1. Eşit statü: İki grubun üyeleri aynı koşullar altında benzer fırsatlara, geçmişe, özelliklere ve yeteneklere sahip olmalıdır. 2. Ortak hedefler: Grupların benzer amaçlara sahip olması gerekir. 3. İşbirliği: Grupların hedefleri yerine getirmek için birlikte çalışması ve işbirliği halinde olması gerekir. 4. Kurumsal destek: Temas için yasa veya gelenek gibi otorite tarafından destek sağlanmalıdır. Temas hipotezi, en çok ırksal önyargı bağlamında çalışılmış olsa da, çeşitli marjinal grupların üyelerine karşı da önyargıyı azaltabildiği bulunmuştur.

Ön yargılı olmak, Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre "bir kimse veya bir şeyle ilgili olarak belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargı, peşin yargı, peşin hüküm, peşin fikir" anlamına gelir.

Önyargı ve yanlılık kavramları benzer anlamlara sahip olsa da, aralarında bazı farklılıklar vardır: 1. Önyargı: Bir konu veya durum hakkında önceden bir yargıya varmak anlamına gelir. 2. Yanlılık: İnsanların düşüncelerini, algılarını ve değerlendirmelerini sistematik bir şekilde çarpıtan zihinsel eğilimlerdir. Özetle, önyargı daha çok bireysel düzeyde bir yargı iken, yanlılık daha genel bir bilişsel eğilimdir.

Önyargı, bir kişi, grup ya da durum hakkında yeterli bilgiye sahip olmadan oluşturulan olumlu veya olumsuz eğilimler olarak kısaca tanımlanabilir.

Olumsuz kalıp yargı, belirli bir grup veya birey hakkında genelleştirilmiş ve genellikle negatif düşüncelerdir. Bu tür kalıp yargılar, ayrımcılığa, önyargıya ve iletişim sorunlarına yol açabilir. Örnekler arasında: - Cinsiyet kalıp yargıları: Kadınların duygusal, erkeklerin ise mantıklı olması gibi inançlar. - Meslek gruplarına yönelik kalıp yargılar: Kuaförlük, emlakçılık ve avukatlığın çok para kazandıran meslekler olduğu düşüncesi. - Irk ve etnik kökene dayalı kalıp yargılar: Belirli bir ırka ait bireylerin belirli davranışlar sergilemesi gerektiği inancı.

Hate crime, "nefret suçu" anlamına gelir ve bir suçun önyargı veya nefretle motive edilmesi durumunu ifade eder. Bu tür suçlar genellikle şiddet içeren eylemler olup, mağdurun ırk, renk, din, ulusal köken, cinsel yönelim, cinsiyet, cinsiyet kimliği veya engellilik gibi belirli özelliklerine yönelik önyargıyla işlenir. Örnekler: - Bir grup, farklı bir etnik kökene sahip bir mahalleye taşınan Yahudi bir aileye saldırır. - Bir transgender kadın, mahallesinde yürürken üç erkeğin sözlü tacizine ve fiziksel saldırısına uğrar. Hate crime yasaları, bu tür suçların cezalandırılmasını artırarak toplumu bu tür nefret eylemlerinden korumayı amaçlar.