KişilikBozuklukları

Yalı Çapkını dizisinde Ferit Korhan'ın hastalığı, kanser olarak belirtilmiştir. Ferit'in psikolojik sorunları arasında ise narsistik kişilik bozukluğu ve borderline kişilik bozukluğu olduğu yönünde iddialar bulunmaktadır. Bu bilgiler, dizinin senaryosuna ait kurgusal unsurlardır ve gerçek bir hastalığı yansıtmamaktadır.

Narsist, şişirilmiş bir benlik imajına sahip, kendini diğer insanlardan daha yeterli ve güçlü gören, empati yoksunluğu olan kişidir. Narsist kişilik bozukluğu (NKB) olarak adlandırılan bir duruma sahip olan narsistler, aşağıdaki özelliklere de sahip olabilir: sürekli hayranlık arayışı; başarı ve yeteneklerini abartma; başkalarını kendi çıkarları için kullanma; eleştiriye aşırı tepki verme; özel muamele görmeyi bekleme. Narsisizm her zaman klinik bir bozukluk seviyesinde olmayabilir. Narsist kişilik bozukluğu, psikiyatrik bir rahatsızlık olarak kabul edilir ve tedavisi genellikle terapi ile yapılır.

Histerik kelimesi, tıp ve psikoloji alanlarında kullanılan bir terim olup, genellikle aşırı duygusal tepkiler veren, kontrol edilemeyen davranışlar sergileyen veya aşırı heyecanlı kişileri tanımlamak için kullanılır. Histrionik kişilik bozukluğu ise, bireyin sürekli ilgi ve onay arayışı içinde olmasıyla karakterize edilen bir psikiyatrik bozukluktur. "Histerik" terimi, günlük dilde daha genel anlamda, herhangi bir cinsiyetle ilişkilendirilmeden, abartılı ve mantıksız davranışlar sergileyen kişileri tanımlamak için de kullanılabilir.

Histrionik ve histerik aynı anlama gelmez; histrionik, histerik kelimesinin modern psikolojideki karşılığıdır. Histerik, olayları ve duyguları abartılı yaşayan, yaşadıklarını sürekli dramatize eden, yapmacık davranan ve çevresinin ilgi odağı olmaya çalışan kişiler için kullanılan eski bir ifadedir. Histrionik kişilik bozukluğu ise, DSM-5 tanı kriterlerine göre “dram, aşırı duygusallık ve ilgi odağı olma isteği” ile karakterize edilen bir kişilik bozukluğudur. Modern psikoloji ve psikiyatride, histerik özellikler, daha çok histrionik kişilik bozukluğu adı altında ele alınır.

Melankolik kişilik bozukluğu, majör depresyonun bir türü olup, kişilerde ciddi içsel huzursuzluk ve umutsuzluk hisleri oluşturur. Melankolik kişilik bozukluğunun bazı belirtileri: Sürekli üzüntü ve keder; İlgi ve zevk kaybı; Düşük enerji veya bitkinlik; Kendine zarar verme düşüncesi; Çok sık ağlama; Kendisini aciz hissetme; Neşe, doygunluk, coşku ve hayattan zevk alma duygusunun yitirilmesi; Doyum sağlamak için yapılan etkinlikleri boş ve anlamsız görme; Düşük öz değer eğilimi; Dikkat verme ve hatırlama sorunları. Melankolik kişilik bozukluğunun nedenleri arasında travmalar, hormon dengesizlikleri, genetik yatkınlık ve modern yaşamın getirdiği stres yer alabilir. Tedavi, psikoterapi, antidepresan kullanımı ve yaşam tarzı değişikliklerini içerebilir.

Çoklu kişilik bozukluğunun (dissosiyatif kimlik bozukluğu) başlıca nedenleri şunlardır: Çocukluk çağı travmaları ve şiddetli stres faktörleri. Psikolojik ve çevresel faktörler. Aile dinamikleri ve ebeveyn ilişkileri. Bu bozukluğun gelişiminde genetik etkenler, erken gelişimsel bozukluklar ve travmanın şiddeti gibi faktörler de etkili olabilir.

Şema terapi ile tedavi edilen bazı hastalıklar şunlardır: Kişilik bozuklukları. Kronik depresyon ve anksiyete. Yeme bozuklukları. Çocukluk travmaları. Madde kullanımı. Çift çalışmaları. Şema terapinin uygulanabileceği hastalıklar, bireyin ihtiyaçlarına göre değişebilir. Şema terapi veya herhangi bir psikolojik tedavi yöntemi için bir uzmana danışılması önerilir.

Gizli kişilik bozukluğu, özellikle gizli narsisistik kişilik bozukluğu olarak bilinir, daha az tanınan bir narsisizm türüdür. Gizli narsisistik kişilik bozukluğunun bazı belirtileri: Aşırı hassasiyet ve eleştiriye karşı dayanıksızlık. Kıskançlık ve rekabetçilik. Kendini kurban gibi gösterme. Empati eksikliği. Kırılgan ve içine kapanık tavırlar. Onaylanma ihtiyacı. Bu bozukluğun nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, çocukluk dönemi deneyimleri, bağlanma sorunları ve genetik faktörler etkili olabilir. Tedavisinde psikoterapi ve duygusal düzenleme becerileri geliştirme yöntemleri kullanılır.

Mazoşistik kişilik bozukluğu, bireyin kendine kasıtlı olarak zarar verdiği ve bu nedenle psikolojik travmalara yol açabilen bir psikiyatrik bozukluktur. Mazoşist kişilik bozukluğunun bazı belirtileri: Fiziksel veya zihinsel acı karşısında zevk duyma; Başarısızlığı tercih etme; Çevreden gelebilecek her türlü yardımı veya yardım fikrini reddetme; Yaşanılan olumlu gelişmeler karşısında kendini kötü hissetme ve yoğun bir suçluluk duyma; Kendini cezalandırabileceği çeşitli bahaneler üreterek rahatlama sağlama. Mazoşistik kişilik bozukluğunun nedenleri arasında şunlar yer alır: Çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar; Aile fertleri ve çevresindeki insanların hatalı davranışları; İçgüdüsel huzursuzluk ve suçluluk duygusu; Çevresel etmenler (yalnızlık, ilgi eksikliği). Mazoşistik kişilik bozukluğu, psikoterapi ve gerektiğinde ilaç tedavisi ile tedavi edilebilir.

Overthinking (aşırı düşünme), genellikle aşağıdaki kişilik bozukluklarıyla ilişkilendirilir: Anksiyete bozuklukları: Genel anksiyete bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu. Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB). Depresyon. Overthinking, ayrıca mükemmeliyetçilik, geçmişte yaşanan travmalar, düşük özsaygı ve belirsizlik korkusu gibi durumlarla da tetiklenebilir. Overthinking bir hastalık olarak kabul edilmez, ancak bir belirti olarak depresyon veya anksiyetenin bir parçası olabilir. Overthinking belirtileri gözlemlendiğinde, bir uzmana danışılması önerilir.

Şema terapisi, özellikle borderline kişilik bozukluğu ve narsisistik kişilik bozukluğu gibi kronik kişilik bozukluklarının tedavisinde etkilidir. Bunun yanı sıra, şema terapinin uygulandığı diğer kişilik bozuklukları şunlardır: çekingen kişilik bozukluğu; obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu. Şema terapi, kişilik bozukluklarının yanı sıra, depresyon, anksiyete, yeme bozuklukları, çocukluk travmaları, madde kullanımı gibi çeşitli psikolojik sorunların tedavisinde de kullanılmaktadır. Şema terapiye başlamadan önce bir uzmana danışılması önerilir.

Narsizm, kişinin kendini aşırı derecede beğenmesi, üstünlük duygusu yaşaması ve başkalarına karşı empati eksikliğiyle karakterize edilen bir durumdur. Bu durum, psikiyatrik bir rahatsızlık ve kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Narsizm kelimesi, Yunan mitolojisindeki Narcissus efsanesinden türetilmiştir.

Manipülatif kişilik bozukluğu, bireyin çevresindeki insanları sürekli olarak kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirme ve kontrol altına alma davranışı ile karakterize bir rahatsızlıktır. Manipülatif kişilik bozukluğu olan bireylerin bazı özellikleri: Gerçekleri çarpıtma. Suçluluk duygusu uyandırma. Korku ve kaygı yaratma. Zayıf noktaları hedef alma. Duygusal baskı uygulama. Manipülatif kişilik bozukluğu, uzun vadede ilişkilerde ciddi problemlere yol açmaktadır. Manipülatif kişilik bozukluğu, literatürde tanımlanmış ve resmi olarak DSM-5'te tanımlanan bir rahatsızlık değildir.

Paranoyak, "paranoya" hastalığına yakalanmış kişiler için kullanılan bir kelimedir. Paranoya, ortada hiçbir delil veya belirti olmadan kişinin kendini tehdit ve tehlikede altında olduğunu düşünmesidir. Paranoyanın bazı belirtileri şunlardır: kolay kırılma; saldırgan davranışlarda bulunma; başkalarının sözlerine büyük anlamlar yükleme; kimseye güvenmeme. Paranoyanın nedenleri arasında şunlar yer alır: beyin kimyası; yaşanan travmatik olaylar; stres tepkisi. Paranoyanın tedavisi için psikoterapi gibi yöntemler kullanılır.

Ya hep ya hiç düşünce biçimi, genellikle borderline (sınırda) kişilik bozukluğu ve narsist kişilik bozukluğu olan kişilerde görülür. Borderline kişilik bozukluğu, davranış ve ilişkilerde kararsız ruh hali ile karakterize edilen, günlük yaşamda işlevsellik sorunlarına yol açabilen bir zihinsel bozukluktur. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler ise her şeyin en iyisini yapma ve en iyisine sahip olma temeline dayanan bir düşünce tarzına sahiptir.

Küçülme bakış, şizoid kişilik bozukluğunda görülebilir. Bu bozukluğa sahip kişiler, sosyal ilişkilerden kaçınır ve duygusal olarak soğuk bir tavır sergilerler. Diğer kişilik bozukluklarında da farklı belirtiler görülebilir: Paranoid kişilik bozukluğu: Sürekli güvensizlik ve şüphe duyma. Antisosyal kişilik bozukluğu: Başkalarının haklarını ihlal etme ve pişmanlık duymama. Borderline (sınırda) kişilik bozukluğu: Yoğun duygusal dalgalanmalar ve kimlik karmaşası. Histrionik kişilik bozukluğu: Aşırı duygusallık ve dikkat çekme ihtiyacı. Narsisistik kişilik bozukluğu: Abartılı üstünlük duygusu ve empati eksikliği. Kişilik bozuklukları teşhisi için bir uzmana başvurulması önerilir.

Toksik kişilik bozukluğu, kişinin düşünme, hissetme ve davranış biçimlerinde meydana gelen uzun süreli ve geniş etki alanına sahip sapmalara, sosyal ve işlevsel sorunlara yol açan psikiyatrik bir rahatsızlıktır. Bu tür kişilik bozukluklarına sahip bireyler, bu durumdan kaynaklı rahatsız edici davranışlarını ve bu davranışların başkaları üzerindeki etkilerini fark etmekte güçlük yaşarlar. Toksik kişilik bozukluklarının bazı türleri: Dramatik kişilik bozuklukları: Antisosyal, sınırda, histriyonik ve narsisistik kişilik bozukluklarını içerir. Kaygılı/korkulu kişilik bozuklukları: Çekingen, bağımlı ve obsesif-kompulsif kişilik bozukluklarını içerir. Toksik davranışların altında yatan neden, genellikle kaygı, depresif bir durum veya kişilik bozuklukları olabilir. Kişilik bozukluklarının teşhisi ve tedavisi için bir ruh sağlığı uzmanına başvurulması önerilir.

Çoklu kişilik bozukluğu (dissosiyatif kimlik bozukluğu) olan bazı ünlüler: Herschel Junior Walker. Truddi Chase. Shirley Mason. Ayrıca, Billy Milligan çoklu kişilik bozukluğu ile en çok ilişkilendirilen isimlerden biridir ve 24 farklı kişiliğe sahiptir.

Aklım Karıştı (Girl, Interrupted) filmi, Susanna Kaysen’in aynı adı taşıyan romanından uyarlanmış olup, bir gencin 18 ay boyunca akıl hastanesinde kalışını anlatır. Filmin konusu kısaca şu şekildedir: Susanna Kaysen, 1967 Nisan'ında 18 yaşındadır ve aşırı bir aspirin dozajından sonra kendi isteğiyle Claymoore akıl hastanesine girer. Susanna, ilacı intihar maksadıyla aldığını kabullenememektedir. Film, dışarının deli dediği insanların aslında herkes gibi, ama biraz daha tutku ve aşkla bir tike sarılıp bırakamayan kişiler olduğunu gösterir. Ayrıca, Aklım Karıştı, psikiyatrik tedavi yöntemlerine eleştirel bir bakış sunarken, gençlik, kimlik arayışı, toplumsal “norm”ların dayattığı sınırlar ve deliliğin göreceli doğası üzerine de bir meditasyon olarak değerlendirilebilir.

Sosyopat ve psikopat arasındaki temel farklar şunlardır: Psikopati: Doğuştan gelen bir anti-sosyal kişilik bozukluğu olarak kabul edilir. Genetik, biyolojik ve psikolojik temellere dayanır. Manipülatif, soğukkanlı ve detaylı plan yapabilen bir yapıya sahiptir. Seri katiller arasında sıkça görülür. Sosyopati: Çevresel faktörler ve çocuklukta yaşanan travmalar sonucu ortaya çıkar. Daha az stabil bir ruh haline sahiptir ve dürtüsel davranır. Suçlarını genellikle plansız işler. Her iki terim de günümüzde "antisosyal kişilik bozukluğu" olarak tanımlanır.