Kafiye

Göz için uyak (kafiye), dize sonlarında mutlaka aynı sesin kullanılmasını gerektiren bir anlayış olup, divan şairleri tarafından benimsenmiştir. Kulak için uyak (kafiye) ise sadece ses benzerliğinin benimsendiği bir kafiye türüdür. Örnekler: Göz için uyak: "zerre-i nurundan iken muktebes / mihr ü mehe etmek işaret abes" beytinde, "muktebes" ve "abes" sözcükleri Arap alfabesine göre farklı harflerle yazıldığı için göz için uyak sayılmaz. Kulak için uyak: "Ya şevk içinde harab ol, ya aşk içinde gönül! / Ya lale açmalıdır göğsümüzde yahud gül!" dizelerinde, "-ar" sesleri kulak için uyaktır.

Zengin uyak (zengin kafiye) örneklerinden bazıları şunlardır: Dönsek mi bu aşkın şafağından? Gitsek mi ekâlim-i leyâle? Bizden daha evvel erişenler, ağlan bugün evvelki hayâle… Bir gün dedim ki: “İstemem artık ne yer, ne yar” / Çıktım sürekli gurbete, gezdim diyar diyar. Miskin Yunus biçareyim / Baştan ayağa yareyim / Dost ilinden avareyim / Gel gör beni aşk neyledi. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ / Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şühedâ. Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak, / Ve bir gün bakacaksın gökyüzüne ağlayarak. Yol onun, varlık onun, gerisi hep angarya; / Yüzüstü süründün çok, kalk ayağa, Sakarya!. Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı / Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Baygın bir titremeyle bilinçsiz akar dere, / Sahillerde çocuklar uzanmış çimenlere. Zengin uyak, dize sonlarında üç veya daha fazla sesin benzerliğiyle oluşur.

Rhyming (kafiyeli olma) çeşitli amaçlarla kullanılır: Şiir, şarkı ve oyunlarda estetik akış sağlama. Öğrenmeyi eğlenceli hale getirme. Kelime dağarcığını güçlendirme. Fonemik farkındalık geliştirme. Akıcılığı artırma.

Rapçilerin kafiyeli konuşmasının birkaç nedeni vardır: Ritmik akış yaratma: Kafiye, rap şarkılarda ritmik bir akış sağlar ve sözleri daha öngörülebilir hale getirir. Dinleyiciyi etkileme: Kafiyeli sözler, şarkı sözlerini daha akılda kalıcı yapar. İfade biçimi: Rap, genellikle şiirsel bir yapıda olduğu için sözler kafiyeli seçilir. MC'lik: Rap, kafiyeli ve ritmik bir şekilde sokak dili konuşmayı içerir ve bu, MC'lik (Master of Ceremonies) olarak adlandırılır.

Yahya Kemal Beyatlı'nın "Sessiz Gemi" şiirinde kullanılan redif ve kafiyeler şunlardır: 1. beyit: "zamandan" ve "limandan" kelimelerinde "-dan" redif, "-man" zengin kafiye. 2. beyit: "yol" ve "kol" kelimelerinde "-ol" tam kafiye. 3. beyit: "elemli" ve "nemli" kelimelerinde "-li" redif, "-em" tam kafiye. 4. beyit: "gemidir bu" ve "matemidir bu" kelimelerinde "-dir bu" redif, "-emi" zengin kafiye. 5. beyit: "bekler" ve "dönmeyecekler" kelimelerinde "-ekler" zengin kafiye. 6. beyit: "yerinden" ve "seferinden" kelimelerinde "-inden" redif, "-er" tam kafiye. Şiirde ayrıca aliterasyon ve asonans gibi ses benzerlikleri de ahenk unsurları olarak kullanılmıştır.

Rapte kafiye oluşturmak için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir: Kafiye şeması belirleme. Kelime oyunları. Ritim ve vurgu. Yakın kafiye. Rap sözleri yazarken ilham almak için günlük olaylardan, kişisel deneyimlerden veya toplumsal konulardan yararlanılabilir. Rap sözleri yazma konusunda daha fazla bilgi ve ipucu için substreet.co ve emastered.com gibi kaynaklar incelenebilir.

İç kafiye içeren bir şiir örneği: Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyarır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı. Açıklama: "Şeb-i hicran" ve "efganım" kelimelerinde "-an" sesleri, "cânım" ve "bahtım" kelimelerinde "-ım" sesleri iç kafiye oluşturmuştur. İç kafiye örnekleri içeren bazı şairler: Sinan Paşa: "Tazarru'nâme" adlı eserinde iç kafiyeli ifadeler kullanmıştır. Fuzuli: "Şikâyetname" ve diğer mektuplarında iç kafiye örnekleri bulunur. Aşık Veysel Şatıroğlu: "Benim sadık yârim kara topraktır" şiirinde ikinci ve dördüncü dizeler aynen tekrar edilerek dize şeklinde redif yani nakarat yapılmıştır.

Muallim Naci ve Recaizade Mahmut Ekrem arasındaki tartışma, "Zemzeme" ve "Demdeme" adlı eserler etrafında dönmüştür. Zemzeme: Recaizade Mahmut Ekrem tarafından yazılan üç ciltlik şiir serisidir. Demdeme: Eski şiir anlayışının (Divan şiiri) takipçisi olarak bilinen Muallim Naci, Zemzeme’ye karşılık olarak "Demdeme" adlı eserini yazmıştır. Tartışmanın bazı nedenleri: Edebî anlayış farklılıkları: Ekrem, yeniliği temsil ederken Naci, eski edebiyatı savunuyordu. Eleştiriler: Ekrem, Naci'nin şiirlerini estetiği öne çıkardığı gerekçesiyle ağır şekilde eleştirmiştir. Kişisel çatışmalar: Naci'nin Ekrem'in Zemzeme II adlı şiir kitabına gazetede yer vermemesi, aralarındaki gerginliği artırmıştır.

Necip Fazıl Kısakürek'in "Kaldırımlar" şiirinin kafiye ve redifleri şu şekildedir: 1. Dörtlük: "ortasında" - "ta" tam kafiye, "sında" - "ta" redif. "yorum" - "rü" tam uyak. 2. Dörtlük: "kapanık" - "nık" redif, "a" yarım uyak. "yıldırımlar" - "lar" redif, "ldırım" zengin uyak. 3. Dörtlük: "birikiyor" - "iyor" redif, "ik" tam uyak. "devler" - "evler" tunç uyak. 4. Dörtlük: "annesi" - "i" redif, "es" tam uyak. "insandır" - "dır" redif, "san" zengin uyak. 5. Dörtlük: "kucakta" - "ta" redif, "ak" tam uyak. "sokakta" - "um" redif, "uğ" tam uyak. 6. Dörtlük: "gitsin" - "sin" redif, "it" tam uyak. "fenerler" - "ler" redif, "er" tam uyak. 7. Dörtlük: "görüneyim" - "üneyim" redif, "r" yarım uyak. "bürüneyim" - "in karanlıkları" redif, "er" tam uyak. 8. Dörtlük: "boya" - "a" redif, "y" yarım uyak. "uykuya" - "i" redif,

Manide cinas, yazılışları ve söylenişleri aynı, anlamları farklı olan kelimelerin bir arada kullanılması sanatıdır. Cinaslı mani (kesik mani), sanatçısı bilinmeyen (anonim) ortak halk edebiyatında kullanılan bir mani türüdür. Örnekler: Niçin kondun a bülbül? Kapımdaki asmaya. Ben yarimden ayrılmam. Götürseler asmaya. Sürü ne? Madem çoban değilsin. Ardındaki sürü ne? Beni yardan ayıran. Sürüm sürüm sürüne.

Arif Nihat Asya'nın "Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor" şiirinin kafiye ve redifleri: "Şehitler tepesi boş değil" dizesi birkaç yerde tekrar edilmiştir. "Var bekliyor / rüzgar bekliyor": "bekliyor" redif, "ar'lar" tam kafiyedir. "Tepeye / diye": "ye'ler" tam kafiyedir. "Toprak belli / bayrak belli": "belli'ler" redif, "rak'lar" zengin kafiyedir. "Kanmış / uzanmış": "mış'lar" redif, "an'lar" tam kafiyedir. "Dudaklarımız / ayaklarımız": "-larımız'lar" redif, "ak'lar" tam kafiyedir. "Gövdeler / kasideler": "ler'ler" redif, "de'ler" tam kafiyedir. "Geri / çiçekleri": "eri'ler" zengin kafiyedir. "Dilekler yeter / çiçekler yeter": "yeter'ler" redif, "ek'ler" tam kafiyedir. "Demin / senin": "in'ler" tam kafiyedir.

Musarra beyit, iki mısrası birbirine kafiyeli olan bölümdür. Musarra beyitin anlaşılmasını sağlayan bazı özellikler şunlardır: Vezin kalıbı: Musarra beyitte, her iki mısrada da kullanılan vezin kalıbı aynıdır (örneğin, "fe'ûlün, fâ'ilâtün"). Hece ve vurgu uyumu: Mısralardaki kelimeler arasında hece ve vurgu bakımından benzerlik bulunur. Anlam bütünlüğü: Musarra beyit, anlam açısından birbirini tamamlayan iki dizeden oluşur. Örnek bir musarra beyit: > "Hiçbir dem sensiz olmak istemez canım benim. > Oldu güya tab-i hüsnüm imanın benim" (Recaizade Ekrem).

İstiklal Marşı'nın 10. kıtasında "-lâl" sesleri zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Hayır, "takırdatan" ve "diyardan" kelimeleri kafiye değildir. Kafiye, dize sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğidir. "Takırdatan" ve "diyardan" kelimelerinde benzer bir ses uyumu bulunmamaktadır. Örnek kafiye türleri: Yarım kafiye: Tek ses/harf benzerliğine dayanır. Tam kafiye: İki ses/harf benzerliğine dayanır. Zengin kafiye: Üç ya da daha çok ses/harf benzerliğine dayanır. Tunç kafiye: Bir kelimenin tüm harflerinin diğer kelime ile uyumlu alması durumudur. Cinaslı kafiye: Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının tekrarı ile oluşur.

Gazelde kafiye düzeni şu şekildedir: aa, ba, ca, da, ea, fa. İlk beytin iki mısrası kendi arasında kafiyelidir (aa). Sonraki beyitlerde ikinci mısra, ilk beyitle aynı kafiyeye sahipken, birinci mısra serbesttir. Örnek bir gazel kafiye düzeni: > aa, xa, xa, xa, xa, fa Gazelin ilk beytine matla, son beytine ise makta adı verilir.

Kafiye ve redif test sorularını çözmek için aşağıdaki adımlar izlenebilir: 1. Redif ve uyak türlerini tanımak: - Redif, dize sonlarında anlamca farklı, sesçe benzer kelimelerin veya eklerin tekrar edilmesidir. - Uyak, dize sonlarında iki sesin benzerliğine dayanır ve tam, yarım, zengin gibi çeşitleri vardır. 2. Soruları dikkatlice okumak: - Soru açıklamasında verilen bilgileri ve dizeleri anlamak önemlidir. 3. Dizeleri analiz etmek: - Dize sonlarında redif ve uyak olup olmadığını kontrol etmek gerekir. - Redif, genellikle uyaktan sonra aranır. 4. Cevap seçeneklerini değerlendirmek: - Redif ve uyak türlerine göre doğru cevabı belirlemek gerekir. Bu adımları takip ederek kafiye ve redif test sorularını çözmek mümkündür. Örnek sorular ve çözümler için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: unikocu.com sitesinde 9. sınıf edebiyat için kafiye ve redif testleri bulunmaktadır. yksedebiyat.org sitesinde redif ve kafiye çıkmış soru çözümleri yer almaktadır. wordwall.net sitesinde kafiye ve redif soruları içeren bir test mevcuttur.

Tanzimat döneminde "kafiye göz için mi, kulak için mi" tartışması, "abes-muktebes tartışması" olarak bilinir. Bu tartışma, 1895 yılında Hasan Asaf'ın "Burhan-ı Kudret" adlı şiirinde geçen "muktebes" ve "abes" kelimelerinin kafiyeli olup olamayacağı etrafında dönmüştür. Tartışmanın tarafları ve görüşleri: Recaizade Mahmut Ekrem: Uyakta yazılış biçiminin değil, ses değerinin gözetilmesi gerektiğini savunmuştur. Muallim Naci: Kelimelerin Arap alfabesine göre yazımlarındaki benzerliğin (son harf ve harekelerin aynı olması) zorunlu sayılmasını savunmuştur. Sonuç: Recaizade Ekrem'in görüşleri doğrultusunda Edebiyat-ı Cedide şairleri "kulak için uyak" uygulamasını sürdürmüşlerdir.

Kafiyesiz şiir türleri arasında şunlar bulunur: Serbest şiir (serbest nazım). Mensur şiir. Ayrıca, bazı şiir türlerinde kafiye kullanılmayabilir, ancak ahenk redif ile sağlanabilir.

Aruz vezniyle yazılan gazellerde kafiye yapılırken şu yöntemler kullanılır: Vasl (Ses Birleştirme). Med (Uzatma). Tevcih (Harekelendirme). Ayrıca, gazellerde kafiye düzeni genellikle "aaxa" şeklindedir ve her bendin kafiye düzeni gazeldeki gibi "aa xa xa xa xa" olarak belirlenir.

Hece ölçüsü, dizelerdeki sözcüklerin hece sayısının belli bir düzene bağlı olarak eşitliği temeline dayanan bir ölçüdür. Kafiye, dizelerin sonundaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine denir. Hece ölçüsü ve kafiye türleri: Hece ölçüsü türleri: 7'li, 8'li, 11'li, 14'lü gibi kalıplar. Kafiye türleri: Yarım kafiye: Dize sonlarında tek ses benzerliği. Tam kafiye: Dize sonlarında iki ses benzerliği. Zengin kafiye: Dize sonlarında üç veya daha fazla ses benzerliği. Cinaslı kafiye: Dize sonlarında yazılışları aynı, anlamları farklı sözcükler.