Çömlekçilik

Çömlek yapım süresi, şekillendirme ve kurutma aşamalarına bağlı olarak değişiklik gösterebilir: 1. Şekillendirme: Çömlekçi çarkında veya elle yapılan şekillendirme işlemi, kilin kıvamına gelmesi ve istenilen şeklin verilmesi için zaman gerektirir. 2. Kurutma: Şekillendirilen çömleğin güneşte ve gölgede kurutulması, yazın ortalama 1 hafta, kışın ise 2-3 hafta sürebilir. Dolayısıyla, tüm süreç en az 3-4 hafta sürebilir.

Avanos'ta çömlekçilik yapımı şu aşamalardan oluşur: 1. Hamur Hazırlama: Avanos Dağları'nın eteklerinden ve Kızılırmak yataklarından toplanan yağlı ve yumuşak kil toprak elenir ve suyla yoğrularak hamur haline getirilir. 2. Şekil Verme: Çarka yapıştırılan hamur, çömlekçi ustası tarafından ayaklarıyla vurularak hızlandırılır. 3. Zırhlama ve Perdahlama: Şekil verilen çömleklerin kurutmaya geçmeden üstünün boyanmasına ve süslenmesine "zırhlama" denir. 4. Kurutma: Çömleklerin nemini atması için 20 dakika güneşe çıkarılması veya işlik odalarında bir gün bekletilmesi gerekir. 5. Pişirme ve Sırlama: Kuruyan ürünler, ev eşyası olarak tasarlanmışsa 1.000°C'de, su geçirmez daha sert kaplar ise 1.400°C'ye varan ısılarda 1-3 gün arasında pişirilir ve fırın soğuyuncaya kadar içinde bekletilir.

Çömlekçi turneti, çömlek yapımında çamuru şekillendirmek için kullanılan, düz ve metal dairesel bir yüzey olan turnetin yer aldığı çömlekçi tornasının bir parçasıdır. Turnet ayrıca, ahşap bir ürün olarak da üretilir ve çift taraflı şekilde kullanılarak çamurun elle döndürülmesi ve şekillendirilmesi için tercih edilir.

Çömlek tornasında turnet kullanımı şu adımlarla gerçekleştirilir: 1. Çarkı Döndürme: Turneti döndürmeye başlayın ve süngerle nemlendirin. 2. Çamuru Yerleştirme: Dar bir kubbe formunda çamuru turnetin tam ortasına yerleştirin ve kenarlarını düzleştirin. 3. Çamuru Sabitleme: Çamurun kenarlarına parmaklarınızla bastırarak onu tornaya sabitleyin. 4. Şekillendirme: Çarkı hızlandırın ve elinize su alarak çamuru şekillendirmeye başlayın. 5. Koni Şeklinde Yükseltme: Sağ elinizi destek eli olarak kullanarak sol elinizle çamuru koni şeklinde yükseltmeye başlayın. 6. Ortalama: Çamuru ortalamak için işaret parmağınızla tepesine bastırarak baskıyı çevreye doğru dağıtın. 7. Son Şekillendirme: Sol elinizin başparmağını çamurun içine yerleştirip, sağ elinizle şekillendirerek istediğiniz şekli verin. Turnet, çömlekçi tornasının üzerinde çamuru şekillendirdiğiniz düz, metal dairesel yüzeydir ve boyutunun yapılacak ürünlerin boyutuyla orantılı olması gerekir.

Turnet, çömlekçilikte çamurun döndürülerek şekil almasını sağlayan bir alet olarak kullanılır.

İlk çömlekçi çarkı, Mezopotamya'da, Uruk döneminde bulunmuştur.

Kapadokya'da çömlek yapımı şu adımlarla gerçekleştirilir: 1. Hamur Hazırlığı: Avanos Dağları'nın eteklerinden ve Kızılırmak yataklarından toplanan yağlı ve yumuşak kil toprak, elendikten sonra suyla yoğrularak hamur haline getirilir. 2. Şekil Verme: Hamura şekil vermek için birkaç yöntem kullanılır: çark, kalıp yöntemi veya eski tip tornada elle şekillendirme. 3. Kurutma ve Süsleme: Şekillendirme işleminden sonra çömlekler kuruması için bırakılır ve ardından zırhlama adı verilen boyama ve süsleme işlemi yapılır. 4. Pişirme ve Sırlama: Kuruyan çömlekler, ev eşyası olarak tasarlanmışsa 1.000°C, daha sert kaplar ise 1.400°C'ye varan ısılarda pişirilir ve sırlanır. Bu süreç, ustaların maharet ve yaratıcılığını gerektiren uzun bir işçilik içerir.

Çömlek yapmak, başlangıçta zor görünebilir ancak pratik yapıldıkça ustalaşmak mümkündür. Çömlek yapımının bazı zorlukları şunlardır: - Malzeme seçimi ve hazırlığı: Doğru kil türünü seçmek ve kili homojen hale getirmek önemlidir. - Teknikler: El yapımı, tornada çömlek yapımı gibi farklı teknikler öğrenmek zaman alabilir. - Fırınlama süreci: Çömleklerin yüksek sıcaklıklarda pişirilmesi ve bu süreçte çatlamamaları için yavaşça kurutulmaları gerekir. Ancak, sabır ve dikkat gösterilerek, temel teknikleri öğrendikten sonra çömlek yapımı keyifli ve yaratıcı bir aktivite haline gelebilir.

Çömlekçilik yapılan yerleşim yerleri şunlardır: 1. Avanos (Nevşehir): Kızılırmak'tan elde edilen özel kil ile kırmızı çömlekler üretilir. 2. Kütahya: Çinileriyle ünlü olan bu şehir, aynı zamanda geleneksel çömlekçilik sanatının da merkezidir. 3. İznik (Bursa): Tarihi İznik çinileri, çömlekçilikte özel bir yere sahiptir. 4. Çanakkale: Gelibolu ve Eceabat ilçelerinde çömlekçilik geleneği canlılığını korumaktadır. 5. Menemen (İzmir): Ege Bölgesi'nde çömlekçilik ürünleri ile tanınır. 6. Yozgat: Testi kebabı pişirmede kullanılan testiler burada üretilir. 7. Gölpazarı (Bilecik): Sakarya Havzası içinde bulunan bu ilçe, çömlekçilikle ilgilenilmektedir. 8. Hatay: Özellikle testi ve küp yapımı yaygındır. 9. Sorkun (Eskişehir): Neolitik dönemde uygulanan teknikle çömlek üretimi yapılır.

Türkiye'de çömlekçiliğin en çok yapıldığı yerler arasında Eskişehir'in Mihalıççık ilçesine bağlı Sorkun Köyü ve İzmir'in Menemen ilçesi öne çıkmaktadır.

En iyi çömlek üretimi için Nevşehir'in Avanos ilçesi öne çıkmaktadır. Ayrıca, Kütahya da çömlekçilik alanında önemli bir şehirdir ve geleneksel teknikleri ile ün kazanmıştır.

Çömlekçiliğin ilk olarak Anadolu'da Neolitik Dönem'de, yaklaşık M.Ö. 7000'li yıllarda yapıldığı bilinmektedir.

Avanos, çömlekçilik ve el sanatları ile ünlü bir hediyelik eşya merkezidir. Avanos'tan alınabilecek hediyelik eşyalar: - Çömlek ve seramik ürünler: Süs eşyaları, mumluklar, testiler, güveçler. - Ev yapımı şaraplar: Bölgenin verimli bağlarından üretilen lezzetli şaraplar. - Minyatür peri bacaları: Kapadokya'nın simgesi olan peri bacalarının küçük ölçekli modelleri. - Oniks taşı: Renk renk çeşitleriyle süs eşyalarında ve takılarda kullanılan değerli bir taş.

Çömlekçilikte en iyi kil türleri şunlardır: 1. Stoneware Kil: Yüksek sıcaklıkta pişirilen ve suya dayanıklı bir özellik taşıyan, dayanıklı bir kil türüdür. Günlük kullanıma uygun ürünler yapmak için tercih edilir. 2. Porcelain Kil: Beyaz ve şeffaf yapısını sağlayan ince bir kil türüdür. Zarif tasarımlarla dikkat çeker ve sanatsal üretimlerde kullanılır. 3. Kaolin Kil: Özellikle porselen üretiminde önemli bir yer tutar ve yüksek sıcaklığa dayanıklıdır. Ayrıca, air-dry kil gibi fırın kullanmadan havada kuruyan kil türleri de hobi amaçlı çömlekçilik için uygundur.

Avanos Çanak Atölyesi'nde şu faaliyetler gerçekleştirilir: 1. Çömlek Yapımı: Hititlerden beri süregelen çömlekçilik geleneği devam ettirilir; yumuşak ve yağlı kil topraklar elenip çamur haline getirilerek çömlekler yapılır. 2. Şekillendirme: Çamur, ayakla döndürülen çark tezgahında maharetle şekillendirilir. 3. Kurutma: Üretilen çanaklar önce güneşte, sonra gölgede kurutulur. 4. Pişirme: Kurutulan ürünler, saman ve talaşla yakılan fırınlarda 800 dereceden başlayıp 1200 derece sıcaklık arasında özenle pişirilir. 5. Süsleme: Çömleklerin üzerine el işçiliği ve boyamalar yapılır. 6. Satış ve Workshoplar: Atölyelerde üretilen çömlekler satışa sunulur ve dileyenlere çömlek yapımı konusunda workshoplar düzenlenir.

Üretici çömlekçi, toprak tencere, çiçeklik, küp, güveç, tabak gibi çeşitli kapları elle veya çömlekçi çarkı yardımıyla üreten uzman bir işçidir. Görevleri arasında: - Yarı sulu kil hamurunu şekillendirmek; - Nemli plastik kil hamurunu basınç altında kalıplamak; - Çömlek ve porselen eşyaları süslemek, sırlamak ve pişirmek yer alır.

Toprak çömlek üç ana çeşide ayrılır: sırlı, sırsız ve tam sırlı. Ayrıca, şekil ve kullanım amaçlarına göre de çeşitli toprak çömlek türleri vardır, bunlar arasında: Tava güveçler. Kayık ve kare şeklinde tabaklar. Meşe odunuyla füme edilmiş kara güveçler. Kebap testileri. Dolmalıklar. Bunun yanı sıra, geleneksel çömlekçilik ve seramik çömlek gibi daha geniş kategoriler de bulunmaktadır.

Kızılırmak bölgesinde çömlekçilik, Nevşehir'in Avanos ilçesinde yapılmaktadır.

Manisalı köylünün geçim kaynakları arasında tarım önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle üzüm üretimi, Manisalı köylüler için başlıca geçim kaynaklarından biridir.

Toprak ve kil çömleklerin anlaşılması için aşağıdaki özellikler dikkate alınabilir: 1. Malzeme: Toprak çömlek, kırmızı toprak kilinden yapılır ve genellikle 950-1050 °C sıcaklıklarda pişirilir. 2. Görünüm: Toprak çömlekler, sırlanmışsa parlak ve cilalı bir iç yüzeye sahiptir. 3. İşleme Teknikleri: Toprak çömlekler, sarma, kürek çekme veya kıstırma gibi tekniklerle şekillendirilir.