Zamanaşımı

Tapuda zamanaşımı süresi, taşınmazın tapuya kayıtlı olması ve malik sıfatıyla zilyetliğin iyiniyetle, davasız ve aralıksız olarak on yıl sürmesi şartlarıyla başlar. Zamanaşımı süresinin başlangıcı: Taşınmaza zilyet bulunan kimsenin, aradaki sürede zilyetliği devam ettiği kabul edilir. Zilyetliği kaybı, iyiniyetin ortadan kalkması, dava açılması gibi durumlar zamanaşımını keser. Zamanaşımı süresinin bitimi: Zamanaşımı süresi, on yılın sonunda mülkiyetin kazanılmasıyla sona erer. Olağanüstü zamanaşımı durumunda ise, tapu kütüğünde kayıtlı olmayan bir taşınmazın, davasız ve aralıksız olarak yirmi yıl süreyle malik sıfatıyla zilyetliğinde bulundurulması gerekir.

20 yıllık zamanaşımı ile tapu iptali davası açmak için aşağıdaki adımlar izlenmelidir: 1. Yetkili ve Görevli Mahkemeye Başvuru: Tapu iptali ve tescil davası, taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesinde açılır. 2. Dava Şartları: Tapu kütüğünde kayıtlı olmayan ya da tapu kütüğünden maliki anlaşılamayan bir taşınmaz olmalıdır. Zamanaşımı yoluyla taşınmazı kazanacak kişi, taşınmaza malik sıfatıyla zilyet olmalıdır. Malik sıfatıyla zilyetlik, 20 yıl davasız ve aralıksız sürmüş olmalıdır. 3. İlan: Olağanüstü zamanaşımı nedeniyle açılacak davalarda, mahkeme tarafından gazeteyle bir defa ve ayrıca taşınmazın bulunduğu yerde uygun araç ve aralıklarla en az üç defa ilan yapılır. 4. İtirazlar: Son ilandan başlayarak üç ay içinde, koşulların gerçekleşmediğini ileri sürerek itiraz eden bulunmaz veya itiraz yerinde görülmezse, hakim tescile karar verir. Tapu iptali ve tescil davaları karmaşık hukuki süreçler içerir, bu nedenle bir gayrimenkul avukatından hukuki danışmanlık alınması önerilir.

Vergi borcu 5 yıl ödenmezse, borç tahsil zamanaşımına uğrar. Vergi borçlarına uygulanan zaman aşımı süresi, borcun türüne ve ödenmeyen döneme göre değişebilir. Zaman aşımı, mükellefin bu hususta bir müracaatı olup olmadığına bakılmaksızın hüküm ifade eder. Ancak, vergi kaçakçılığı veya usulsüzlük gibi durumlarda zaman aşımı süresi daha uzun olabilir. Vergi borçları ile ilgili konularda bir vergi avukatından destek almak faydalı olabilir.

Muris muvazaası davasında zamanaşımı yoktur. Bu tür davalar, ayni hakka ilişkin olduğu için herhangi bir zamanaşımı veya hak düşürücü süreye tabi değildir.

Evet, rüşvet suçunda zamanaşımı vardır. Rüşvet suçu için dava zamanaşımı süresi 15 yıldır. Suç yurt dışında işlenmişse genel olarak zamanaşımı uygulanmaz.

Kooperatiflerde zamanaşımı, ortaklık sıfatının sona erdiği günden itibaren başlar. Kooperatifler Kanunu'na göre, çıkan veya çıkarılan ortakların alacak ve hakları, bunları isteyebilecekleri günden başlayarak beş yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer. Bir yıllık süre, mirasın açılmasından önce işlemez. On yıllık süre, sağlar arası kazandırmalar ve miras mukaveleleri için mirasın açıldığı tarih, vasiyetname için vasiyetnamenin açıldığı tarihtir. Bu süreler, hak düşürücü olup zamanaşımı değildir.

6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'a göre, amme alacağı, vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar. Para cezalarına ait özel kanunlardaki zamanaşımı hükümleri ise saklıdır.

Senet zamanaşımı süresi, senedin türüne göre farklılık göstermektedir: Kambiyo senetleri (bono, çek, poliçe) için zamanaşımı süresi 3 yıldır. Adi senetler için zamanaşımı süresi 10 yıldır. Zamanaşımı süresi dolduktan sonra senet tahsil edilemez; ancak borçlu, kendi rızasıyla borcunu ödeyebilir.

HMK 20. madde, zamanaşımını kesmez. Bu madde, görevsizlik veya yetkisizlik kararı üzerine, taraflardan birinin dava dosyasının görevli veya yetkili mahkemeye gönderilmesi için yapması gereken işlemleri düzenler. Zamanaşımını kesen nedenler arasında dava açılması da bulunur, ancak HMK 20. madde bu durumla ilgili değildir.

İİK madde 5 zamanaşımının ne zaman başladığına dair bilgi bulunamadı. Ancak, İcra ve İflas Kanunu'nun 7. maddesinde zarar ve ziyan davasının, zarar gören tarafın zararı öğrendiği günden bir sene ve her durumda zarara yol açan olayın gerçekleşmesinden on sene sonra zamanaşımına uğrayacağı belirtilmektedir. Ayrıca, 39. maddeye göre, ilama dayalı takiplerde zamanaşımı, son işlem tarihinden itibaren 10 yıldır.

Avukatlık ücret sözleşmesi zamanaşımı, alacağın muaccel olduğu tarihte işlemeye başlar. Bir iş görme sözleşmesi olan avukatlık sözleşmesinde ücret, aksine bir anlaşma olmadığı takdirde, işin tamamlanması (hukuki yardımın konusu bir dava ise, davanın kesin hükme bağlanması, bir icra takibi ise takibin sonuçlanması veya aciz vesikasına bağlanması suretiyle) ile muaccel olur. Avukatın üzerine aldığı iş sonuçlanmadan haksız azil, haklı istifa, vekilin ölümü veya ehliyetini kaybetmesi sebebiyle sözleşme sona ererse, muacceliyet sona erme ile birlikte gerçekleşir.

Hak düşürücü süre içerisinde dava açılmamışsa, ilgili hak tamamen sona erer ve geri alınamaz. Hak düşürücü sürenin dolması durumunda: Dava hakkı usulden reddedilir. Talep hakları da ortadan kalkar; bu, fer'i (ikincil) hakları da etkiler. Örneğin, işe iade davası için öngörülen 30 günlük sürenin geçirilmesi halinde, işçi işe iadesini ve buna bağlı tazminat haklarını talep edemez. Ayrıca, hak düşürücü süre geçtikten sonra yapılan başka işlemler de hukuken geçersiz olur.

Def’i hakkı, borçlunun edimini yerine getirmemesini sağlayan bir hak olduğu için, hakkında dava açılması durumunda borçlu, defi hakkını mahkemede öne sürer. Def’i hakkının kullanılabileceği bazı durumlar: Zamanaşımı def’i. Ödemezlik def’i. Ayıptan doğan def’i hakkı. Kefilin defi hakkı. Def’i hakkının kullanılması, başkasına ait olan bir hakkı ortadan kaldırmaz, sadece engeller.

Evet, zamanaşımı süresi dolmadan sebepsiz zenginleşmeye dayalı dava açılabilir. Türk Borçlar Kanunu'nun 82. maddesine göre, sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Dolayısıyla, zamanaşımı süresi dolmadan dava açılması mümkündür; ancak davacı, geri isteme hakkını öğrendiğini ispat etmelidir.

Kat karşılığı inşaat sözleşmesinde zamanaşımı, taşınmaz yapılarda teslim tarihinden itibaren 5 yıl, yüklenicinin ağır kusuru varsa ayıplı eserin niteliğine bakılmaksızın 20 yıl olarak belirlenmiştir. Açık ayıplar için zamanaşımı, teslim tarihinden itibaren; gizli ayıplar için ise ayıbın ortaya çıktığı tarihten itibaren başlar.

Uzamış dava zamanaşımı, dava zamanaşımını kesen bir sebep ortaya çıktığında kesilir. Dava zamanaşımını kesen sebepler şunlardır: şüpheli veya sanıklardan birinin savcı huzurunda ifadesinin alınması veya sorguya çekilmesi; şüpheli veya sanıklardan biri hakkında tutuklama kararının verilmesi; suçla ilgili iddianame düzenlenmesi; sanıklardan en az biri hakkında da olsa mahkumiyet kararı verilmesi. Dava zamanaşımı kesildiğinde, süre yeniden işlemeye başlar ve ilgili suça ilişkin olarak kanunda belirlenen sürenin en fazla yarısına kadar uzar.

Tutukluluk süresi, ceza olarak kesilmez. Tutukluluk süresi, yargılama sürecinde kişinin özgürlüğünü kısıtlayan bir koruma tedbiridir. Tutukluluk süresi, ceza olarak düşebilir. Eğer kişi hakkında mahkumiyete karar verilirse, tutukluluk süresi cezadan mahsup edilir, yani o güne kadar tutuklu kalınan gün sayısı, ceza süresinden çıkarılır. Örnek: Kişi 3 yıl tutuklu kalmış ve 5 yıl hapis cezasına çarptırılmışsa, tutukluluk süresi cezadan mahsup edilir ve kişi 2 yıl hapis yatar.

Varlık yönetim şirketine devredilen borç, zamanaşımı süresi dolduğunda fiilen silinmiş sayılır. Adi alacaklarda zamanaşımı süresi 10 yıldır. Senetlerde ise zamanaşımı süresi 3 yıldır (Türk Ticaret Kanunu gereğince). Borç, bankadan devredildiği haliyle zaman aşımına girmeye devam eder; varlık yönetim şirketinin devralması bu süreci sıfırlamaz.

Taşkın yapı zamanaşımı, yapının taştığı arazi malikinin taşmayı öğrendiği tarihten itibaren on beş gün içinde itiraz etmemesi durumunda başlar. İyi niyet ise, taşkın yapıyı yapan kişinin, elattığı taşınmazın başkasının mülkü olduğunu bilmemesi veya gerekli dikkat ve özeni göstermesine rağmen öğrenemeyecek durumda olması anlamına gelir. Bu süreler hak düşürücü değildir; itiraz yapılmamış olsa bile, mülk sahibi müdahalenin men’i, yapının kal’i ve ecrimisil taleplerinde bulunabilir.