Ünsüzler

Benzeşmenin diğer adı "ünsüz benzeşmesi" veya "ünsüz sertleşmesi" olarak bilinir.

Türkçede 8 tane sert ünsüz vardır: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

Süreksiz sert ünsüzler şunlardır: ç, k, p, t.

Yumuşak ge (ğ) harfi, Türkçede sesbilim bakımından akıcı, sızıcı, sürekli ve yumuşak bir ünsüz olarak kullanılır. Bu harf, kalın ünlülerle art damak, ince ünlülerle ön damak ünsüzü olup, kelimelerin sonunda tek heceli kelimelerde bulunur. Yumuşak ge harfi, Türkçe'nin yanı sıra Azerice, Kırım Tatarcası, Kazan Tatarcası ve Lazca, Gürcüce ve Megrelce gibi dillerde de mevcuttur.

Thomsen'in kuralı, Danimarkalı bilim insanı Vilhelm Thomsen'in Orhon ve Yenisey Yazıtları'nın runik yazısını çözerken bulduğu belirli ünsüzlerin belirli ünlülerle kullanılması şeklindeki değişmez imlâ kuralıdır.

Türkçede "T" ve "D" ünsüzleri, ses tellerinin titreşip titreşmemesine göre ayırt edilir: - Ses telleri titreşerek oluşan ünsüzlere yumuşak (tonlu) ünsüzler denir ve bunlar arasında "b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z" bulunur. - Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere ise sert (tonsuz) ünsüzler denir ve bunlar "ç, f, h, k, p, s, ş, t"dir. Bu nedenle, "T" sert bir ünsüzken, "D" yumuşak bir ünsüzdür.

Dudak ünsüzleri uyumu, Türkçede "b" (çift dudak) ünsüzünden önce gelen "n" (üst damak) ünsüzünün "m" ünsüzüne dönüşmesi olayıdır. Bu ses değişikliği, dudakların birleşme noktası nedeniyle dudak ünsüzlerinin benzeşmesi sonucu ortaya çıkar.

Dilimize giren Arapça ve Farsçadan sözcüklerde ince okunduğunu göstermek için düzeltme işareti (^) kullanılır.

Ünsüz türemesi ve ünsüz değişimi farklı ses olaylarıdır: 1. Ünsüz Türemesi: Bir sözcük ek aldığında veya başka bir sözcükle birleştiğinde, kelimenin sonunda bulunmayan bir ünsüzün ortaya çıkmasıdır. 2. Ünsüz Değişimi (Benzeşmesi): Sert ünsüzle biten bir sözcüğe yumuşak ünsüzlerden "c, d, g" ile başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki ünsüzün sertleşerek "ç, t, k" olması durumudur.

Ses bilgisinde süreklileşme ve süreksizleşme, ünsüzlerin oluşumundaki hava akımının özelliğine göre yapılan sınıflandırmalardır. Süreklileşme, süreksiz ünsüzlerin (b, c, ç, d, g, k, p, t) akıcı ya da sızıcı sürekli ünsüzlere (f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z) dönüşmesidir. Süreksizleşme ise sürekli ünsüzlerin süreksiz ünsüzlere dönüşmesidir.

Ötümlü sesler, ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlerdir.

Türkçede söz başında iki ünsüz yan yana gelmez.

Evet, kaynaştırma ünsüzü bir ünsüz türemesi türüdür.

Yumuşak "g" harfi, sert ünsüz harflerle (p, ç, t, k) biten kelimelere sesli harfle başlayan bir ek geldiğinde sertleşir. Örnek: "gök" kelimesi sert ünsüz "k" ile biter, ancak sesli harfle başlayan bir ek aldığında "ğ" olarak yumuşar.

Sessiz ve sert ünsüzler Türkçede "f, s, t, k, ç, ş, h" harfleridir.

Yumuşak ve sert sesliler (ünsüzler) şu şekilde ayrılır: 1. Yumuşak Ünsüzler: Ses tellerinin titreşmesiyle oluşur. 2. Sert Ünsüzler: Ses tellerinin titreşmeden oluşur.

Yumuşak ve sert ünsüz benzeşmesi şu şekilde bulunur: 1. Sert ünsüzle biten kelimelere yumuşak ünsüzlerden "c, d, g" ile başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki ünsüz değişerek sertleşir. 2. Kök içerisindeki heceler de ünsüz benzeşmesine uyabilir; eğer bir hece ünsüz harfle bitiyorsa ve kendinden sonraki hecenin ilk harfi de ünsüz ise, bu harfler ünsüz benzeşmesine uyar. Örnekler: - "dolapta" (sert ünsüz "p" yumuşak ünsüz "v"ye benzeşerek sertleşmiştir); - "aptal, eksik" (kök içindeki ünsüz benzeşmesi).

Kaynaştırma ünsüzü, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kök veya gövdenin sonuna eklenen ve yine bir ünlü ile başlayan ekin önüne (iki ünlü arasına) gelen ünsüzü belirtir. Yaygın olarak kullanılan kaynaştırma ünsüzleri: "n", "s" ve "y" harfleridir.

Evet, kaynaşma ünsüzleri ses türemesi olarak kabul edilir. Kaynaşma, ünlü ile biten bir kelimenin sonuna ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde iki ünlünün arasına "y, s, ş, n" harflerinden birinin eklenmesi durumudur.

Sert ünsüzler (ç, f, h, k, p, s, ş, t) ile yumuşak ünsüzler (b, c, d, g) benzeşmez.