Ünsüzler

Sürekli sert ünsüzler, ses yolunun daralma durumunda oluşan ünsüzlerdir. Türkçede sürekli sert ünsüzler şunlardır: f; h; s; ş. Ünsüzler, ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre sert (tonsuz) ve yumuşak (tonlu) olarak ikiye ayrılır.

Benzeşmenin diğer adı asimilasyon veya temessül olarak kullanılabilir. Asimilasyon, bir sesin, çevresindeki seslere uyum sağlaması anlamına gelir ve fonetik benzeşmenin bir türüdür. Temessül hakkında ise bilgi bulunamamıştır.

Türkçe alfabede 8 sert ünsüz harf bulunmaktadır: P, Ç, K, H, T, Ş, F, S.

Süreksiz sert ünsüzler, ses yolunun kapalı olduğu durumlarda oluşan ünsüzlerdir. Türkçedeki süreksiz sert ünsüzler: p; ç; t; k.

Yumuşak ge (Ğ) harfi, Türkçede g sesinden kaynaklanmıştır: aga > ağa; bag > bağ; yogurt > yoğurt; yag- > yağ-; bagır- > bağır-. Ayrıca, Ğ harfi alfabedeki sessiz harflerin yedincisi olarak yer alır ve Türkçede kelimelerin başında hiç kullanılmaz, ancak içinde sık sık geçer.

Thomsen'in kuralı olarak iki farklı durum değerlendirilebilir: Vilhelm Ludwig Thomsen'in sessiz yumuşaması kuralı. Christian Jürgensen Thomsen'in tarih öncesi dönem sınıflandırması.

Türkçede T ve D harflerini ayırt etmek için şu özellikler kullanılabilir: Telaffuz: T harfi tonsuz (ötümsüz), D harfi ise tonlu (ötümlü) olarak telaffuz edilir. Ses oluşumu: T harfi, dil ucunun damağın ön kısmına, üst diş köklerine dokunup açılmasıyla meydana gelir. Ayrıca, bazı lehçelerde ve kelimelerde T ve D değişimi görülebilir.

Dudak ünsüzlerinin uyumu, Türkçede "b" ünsüzünün kendinden önceki "n" sesini "m"ye dönüştürmesi olayıdır. Örnekler: sakla(n)baç → sakla(m)baç; te(n)bel → te(m)bel; a(n)bar → a(m)bar. Özel adlarda ve bileşik sözcüklerde bu kural uygulanmaz.

Arapça ve Farsça kökenli kelimelerde ince okunduğunu göstermek için düzeltme işareti (^), ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlülerinin üzerine konur. Örnekler: dergâh; gâvur; tezgâh; yadigâr; dükkân; hikâye; kâfir; kâğıt; Hakkâri; Kâzım. Ayrıca, kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır. Örnekler: Halûk; Lâle; Nalân; Balâ; Elâzığ; İslâhiye; Lâdik; Lâpseki.

Ünsüz türemesi ve ünsüz değişiminin farkı şu şekilde açıklanabilir: Ünsüz türemesi, kelimenin aslında bulunmayan bir sesin, genellikle ek getirilmesi veya başka bir kelimeyle birleşme sonucunda ortaya çıkmasıdır. Ünsüz değişimi ise, genellikle "ben" ve "sen" zamirlerinin yönelme hâli eki aldığında meydana gelir. Özetle, ünsüz türemesi kelimenin hece sayısını değiştirmezken, ünsüz değişimi "e" ünlüsünün "a"ya dönüşmesi gibi durumlarla ilgilidir.

Ötümlü sesler, ses tellerinin titreşmesiyle oluşan seslerdir. Türkçedeki ötümlü sesler: b, c, d, g, j, l, m, n, r, v, y, z. Ötümlü seslere örnek kelimeler: bas, can, del, gaz, zil.

Ses bilgisinde süreklileşme ve süreksizleşme şu şekilde açıklanabilir: Süreklileşme. Süreksizleşme. Bazı süreklileşme ve süreksizleşme örnekleri şunlardır: Süreklileşme örnekleri. b > v (ber- > ver-); s > z (domates > domatez); g > ğ (yag > yağ). Süreksizleşme örnekleri. muhtar > muktar; jandarma > candarma; sütlü aş > sütlaç.

Türkçede bazı ünsüz ikilileri yan yana gelmez: Kelime başında iki ünsüz yan yana gelmez. Aynı hecede iki ünlü yan yana gelmez. Belirli ünsüz ikilileri dışında, sözcük sonunda veya içinde yan yana gelen ünsüzler yabancı kökenlidir. Bu ünsüz ikilileri şunlardır: -lç: ölç; -lk: ilk, kalk; -lp: alp; -lt: alt, bunalt, salt; -nç: dinç, genç, gülünç, sevinç; -nk: denk; -nt: ant, yont-; -rç: sürç, borç; -rk: Türk, bark, görk; -rp: sarp, serp; -rs: sars, pars, ters; -rt: art, kart, kurt, ört, yırt, yurt; -st: ast, üst. İstisnalar: "anne", "elli", "bellemek" gibi kelimeler bu kurallara istisna oluşturur.

Yumuşak "g" harfi, sert ünsüz harflerle (p, ç, t, k) biten kelimelere sesli harfle başlayan bir ek geldiğinde sertleşir. Örnek: "gök" kelimesi sert ünsüz "k" ile biter, ancak sesli harfle başlayan bir ek aldığında "ğ" olarak yumuşar.

Evet, kaynaştırma ünsüzü bir ünsüz türemesi türüdür.

Sessiz ve sert ünsüzler Türkçede "f, s, t, k, ç, ş, h" harfleridir.

Yumuşak ve sert sesliler (ünsüzler) şu şekilde ayrılır: 1. Yumuşak Ünsüzler: Ses tellerinin titreşmesiyle oluşur. 2. Sert Ünsüzler: Ses tellerinin titreşmeden oluşur.

Kaynaştırma ünsüzü, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kök veya gövdenin sonuna eklenen ve yine bir ünlü ile başlayan ekin önüne (iki ünlü arasına) gelen ünsüzü belirtir. Sadece Türkiye Türkçesi için değil, bütün tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde temel kaynaştırma ünsüzleri /y/ ve /n/ sesleridir. Kaynaştırma ünsüzünün kullanıldığı bazı durumlar şunlardır: İlgi ve iyelik eklerinden önce. Üleştirme ekinden önce. Fiil çekimlerinde. Ayrıca, "idi", "ile", "imiş" gibi ayrı da yazılabilen sözcüklerde iki ünlü art arda gelmediği hâlde kaynaştırma ünsüzü görülür.

Yumuşak ve sert ünsüz benzeşmesi şu şekilde bulunur: 1. Sert ünsüzle biten kelimelere yumuşak ünsüzlerden "c, d, g" ile başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki ünsüz değişerek sertleşir. 2. Kök içerisindeki heceler de ünsüz benzeşmesine uyabilir; eğer bir hece ünsüz harfle bitiyorsa ve kendinden sonraki hecenin ilk harfi de ünsüz ise, bu harfler ünsüz benzeşmesine uyar. Örnekler: - "dolapta" (sert ünsüz "p" yumuşak ünsüz "v"ye benzeşerek sertleşmiştir); - "aptal, eksik" (kök içindeki ünsüz benzeşmesi).

Sert ünsüzler (ç, f, h, k, p, s, ş, t) ile yumuşak ünsüzler (b, c, d, g) benzeşmez.