Ünsüzler

Telsizlerde "tonsuz" ifadesi, ünsüzlerin bir özelliği olan "ötümsüz" veya "sert ünsüz" anlamına gelir. Ötümsüz ünsüzler, ciğerlerden gelen havanın ses tellerinde titreşime uğramadan ve ton almadan boğumlanmasıyla oluşur ve Türkçe'de "ç", "f", "h", "k", "p", "s", "ş", "t" harfleriyle temsil edilir.

"Yumuşak" ve "sert" ünsüzler, Türkçedeki ünsüzlerin (sessiz harflerin) iki sınıflandırmasıdır. Yumuşak ünsüzler, ünlülerle daha yumuşak bir ses uyumu sağlayan ünsüzlerdir ve şu harflerden oluşur: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z. Sert ünsüzler ise ünlülerle daha sert bir ses uyumu sağlayan ünsüzlerdir ve şu harflerden oluşur: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

Ses değişmeleri iki ana kategoriye ayrılır: ünlü değişmeleri ve ünsüz değişmeleri.

S ve Ş harfleri yan yana, Türkçede kaynaştırma ünsüzü olarak kullanılır.

Türkçe'de "s" harfi çeşitli durumlarda kullanılır: 1. Okunuş ve yazım: "S" harfi, Türk alfabesinin 19. harfi olup, okunuşu "esse" olarak bilinir. 2. Ünsüz harf: "S" harfi, ünsüz harfler arasında yer alır ve sert ses çıkarmasıyla tanınır. 3. Zaman zarfı: Sürekli yapılan bir işi, durumu veya alışkanlığı gösteren zaman zarfı ekine de "s" harfi eklenir. 4. İngilizce: İngilizcede tekil bir ismin olumsuz formu oluştururken kullanılır. 5. Matematik: Matematikte yüzey alanını ifade etmek için kullanılan formüllerde ve cebirsel ifadelerde sabit değeri belirtmek için kullanılır.

Ünsüz yumuşamasında p, ç, t, k ünsüzleri yumuşayarak b, c, d, ğ harflerine dönüşür. Ünsüz düşmesinde ise genellikle k ünsüzü düşer.

Kesme işaretinden sonra ünsüz sertleşmesi olmaz. Kesme işareti ('), özel adlara gelen çekim eklerini ayırmak için kullanılır ve bu eklerin başındaki ünsüzlerin sertleşmesine etki etmez.

Ünsüzler dört ana gruba ayrılır: 1. Çıkış durumlarına göre: - Dudak ünsüzleri; - Diş ünsüzleri; - Damak ünsüzleri; - Gırtlak ünsüzleri. 2. Ötüm durumlarına göre: - Ötümlü ünsüzler; - Ötümsüz ünsüzler. 3. Sürek durumlarına göre: - Sürekli ünsüzler; - Süreksiz ünsüzler. 4. Hava yolu durumlarına göre: - Ağız ünsüzleri; - Burun ünsüzleri.

Türkçede söz başında bulunmayan ünsüzlerin yerine başka ünsüzler kullanılır. Örneğin: /c/ ünsüzü yerine /j/ ünsüzü kullanılabilir (örneğin, "cilet" yerine "jilet"). /h/, /f/, /v/ ünsüzleri ikincil olarak bulunabilir ve Türkçenin eski dönemlerine ait başka ünsüzlerden gelişmişlerdir. Ayrıca, yansıma (ses taklidi) kelimelerde l, n, z ünsüzleri de bulunabilir.

Damaksıl ve art damak sızıcısı terimleri, dilbilim alanında farklı anlamlar taşır: 1. Damaksıl: Bir kelimedeki ünsüzün veya kalın ünlü harfin, ön damaktan çıkıp yumuşaması ve incelmesi anlamına gelir. 2. Art damak sızıcısı: Ciğerlerden gelen havanın, dil sırtı yardımıyla art damağın çeşitli noktalarında sızarak oluşturduğu ünsüzdür.

Fstkçşhp harfleri, Türkçe'deki sert ünsüzleri ifade eder.

Artdamaksıl kelimesi, boğumlanma noktası sert damakla yumuşak damak arasında bulunan ünsüz anlamına gelir.

Türkçede süreksiz ünsüzler şunlardır: b, c, ç, d, g, k, p, t.

Ses bilgisinde süreksizleşme, sürekli ünsüzlerin süreksiz ünsüzlere dönüşmesi anlamına gelir.

Rusça'da sesli (ünlü) ve sessiz (ünsüz) harfler şunlardır: Sesli (ünlü) harfler: a, е, ё, и, о, у, ы, э, ю, я. Sessiz (ünsüz) harfler: б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ.

Genizsi ve genizsiz ünsüzler, ses yolunda hava akımının çıkış noktasına göre yapılan bir sınıflandırmadır. Genizsi ünsüzler, boğumlanma sırasında hava akımının burun yolundan çıktığı ünsüzlerdir ve bu gruba m ve n ünsüzleri dahildir. Genizsiz ünsüzler ise ağız yolundan çıkan ünsüzlerdir ve Türkçedeki diğer ünsüzler bu gruba girer.

Türkçede kaynaştırma ünsüzleri dört ana gruba ayrılır: "y", "ş", "s" ve "n".

Dönme ve göçüşme ses olaylarıdır. - Dönme (tekleşme), aynı cinsten ve yan yana bulunan iki ünsüzden birinin dilin ses özelliğine uyarak düşmesidir. - Göçüşme (yer değiştirme), kelimedeki iki ünsüzün yer değiştirmesi şeklinde ortaya çıkan bir ses olayıdır.

Ş.ç. harfleri, damak diş ünsüzleri grubuna girer.

Türkçe sözcüklerin başında m, ğ, l, c, f, r, v, j, p, ş, h, n, z ünsüzleri bulunmaz.