Sanayileşme

Petrolün dünya için önemi, motorlu araçların yaygınlaşmasıyla birlikte XIX. yüzyılın sonlarında artmıştır. Ayrıca, II. Dünya Savaşı sonrası hızlı sanayileşme ve enerji kaynağı olarak taş kömürünün yerini alması da petrolün önemini daha da yükseltmiştir.

1908-1930 yılları arasında Türkiye'deki ekonomik ortam genel olarak şu şekilde özetlenebilir: - 1908 sonrası: İttihatçıların ve Kemalistlerin modern bir kapitalist ekonomi oluşturma çabalarıyla devlet, bireyleri zenginleştirecek ortamı ve desteği sağladı. - 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı: Bu bunalım, özellikle tarımsal ürünlerde fiyat düşüşlerine yol açtı ve Türkiye'yi derinden etkiledi. - 1930'lar: Bu dönemde devlet, yatırımcı, işletmeci ve denetleyici bir unsur olarak iktisadi hayatın işleyişine egemen oldu. Bu yıllarda Türkiye ekonomisi, dışa bağımlı hale geldi ve kronik dış açıklar verdi.

"Modern Zamanlar" (1936) filmi, 1930'lu yıllarda ABD'de yaşanan ekonomik buhran dönemini konu alır. Ana temalar arasında: - Sürü psikolojisi: İnsanların sistem içinde nasıl birer robot gibi davrandıkları ve birbirlerine benzedikleri. - Otomasyon çılgınlığı: İnsanın her zamanının nasıl otomasyonlaştırıldığı ve basit insani ihtiyaçların bile nasıl sorun haline geldiği. - Yabancılaşma: İnsanın işine ve kendine yabancılaşması. Film, aynı zamanda toplumcu bir bakış açısıyla dönemin sosyal ve ekonomik konumunu gerçekçi bir şekilde yansıtır.

Erken Cumhuriyet döneminde işçi konutları, sanayileşme ve modernleşme çabalarının bir parçası olarak görülmüştür. Özellikler: - İşçi lojmanları, sanayi komplekslerinin bir parçası olarak, belirli bir çalışma kültürünün üretildiği alanlar olarak işlev görmüştür. - Planlı yerleşkeler içinde, çamaşırhane, aşevi ve okul gibi sosyal tesisler de yer almıştır. - Konut tipleri, bekar ve evli işçiler için farklı şekillerde tasarlanmış, az katlı ve yeşil alan içinde yer almıştır. - Örnek projeler arasında, Seyfi Arkan'ın Zonguldak Kozlu M.K.İ. İşçi Evleri Sitesi ve Hermann Jansen'in Ankara için öngördüğü "Amele Mahallesi" yer alır. Bu dönemde, gecekondulaşma da hızlı bir şekilde artmış, özellikle kamu arazilerinde işçi konutları inşa edilmiştir.

1975 ve 1977 yılları arasında Türkiye ekonomisi genel olarak istikrarsızlık ve zorluklarla karakterize edilmiştir. Bu dönemde yaşanan bazı ekonomik gelişmeler şunlardır: - Sanayileşme ve Teknolojik Gelişmeler: Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı kapsamında sanayileşme ve teknolojik gelişmeye devam edilmiştir. - Dış Ticaret ve İhracat: Dış ticaretin artırılması önem taşımış, ancak dış ticaret açıkları devam etmiştir. - Petrol Krizi: 1973 yılında yaşanan petrol krizi, Türkiye'nin ekonomik gelişimini olumsuz etkilemiş, döviz rezervlerinin büyük bir kısmını petrole yatırmak zorunda kalınmıştır. - Ekonomik Büyüme: 1975 yılında GSMH büyüme hızı %7,9 olarak gerçekleşmiş, ancak 1977'den itibaren petrol krizinin etkileriyle büyüme hızı düşmüştür. - Enflasyon ve Borçlar: Enflasyon artmış ve dış borçlar birikmiştir.

"Yokuşa Akan Sular" kitabı, tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş sürecinde yaşanan maddi ve manevi toplumsal sorunları Karslı bir işçi olan Cevher Bican ve çevresindekilerin başından geçen olaylarla ele almaktadır. Bu bağlamda, eser sanayileşmeye ve modernleşmeye derviş gözüyle yapılan bir eleştiri olarak da değerlendirilmektedir.

Apartmanlar, sanayileşmenin getirdiği ekonomik, demografik, teknolojik ve kültürel etkenler sonucunda bir gereklilik olarak yapılmıştır. Başlıca nedenler: - Nüfus artışı ve kentleşme: Endüstrileşme ile ortaya çıkan nüfus artışı, sınırlı alanlarda daha fazla kişinin barınmasını sağlamak için katlı yapıların yapılmasını gerektirdi. - Konfor ve lüks yaşam: Apartmanlar, modern teknolojinin ürünü olup, içinde yaşayan bireylere konforlu ve lüks bir yaşam sundu. - Ekonomik zorunluluk: 2. Dünya Savaşı sonrası Anadolu'dan kente göç ve arsa fiyatlarının artması, apartmanları ekonomik bir çözüm haline getirdi. - Yatırım aracı: Apartmanlar, hem kişisel yaşam alanı hem de yatırım ve kazanç aracı olarak tercih edildi.

Cumhuriyet döneminde Bursa nüfusunun artmasının başlıca nedenleri şunlardır: 1. Sanayileşme: Bursa'da dokuma ve ipek fabrikalarının kurulması, sanayileşmeyi hızlandırmış ve iş imkanlarını artırmıştır. 2. Ulaşım Avantajları: Bursa'nın coğrafi konumu ve deniz ulaşımına sahip olması, şehrin önemini artırmış ve göç almasını kolaylaştırmıştır. 3. Göç Politikaları: Cumhuriyet döneminde uygulanan göç politikaları ve mübadele, farklı kültürlerden insanların Bursa'ya yerleşmesine yol açmıştır.

Sosyal hizmet mesleği, insan-toplum etkileşimi ve yaşanan sosyal sorunlar nedeniyle ortaya çıkmıştır. Başlıca nedenler: - Sanayileşme: Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya çıkan sosyal sorunlarla mücadelede eğitimli insanlara ihtiyaç duyulması. - Dini ve insani değerler: Dinsel bağlamda sevap edinme ve sosyal dayanışma duygusu, sosyal hizmetin temellerini oluşturmuştur. - Sosyal reform talepleri: İşçilerin ve emekçilerin sosyal reform talepleri, sosyal hizmetin mesleki bir kimlik kazanmasına katkıda bulunmuştur. Ayrıca, kapitalist kalkınma da sosyal hizmetin ortaya çıkmasında önemli bir rol oynamıştır.

Osmanlı Devleti'nin sanayileşmeyi başaramamasının birkaç nedeni vardır: 1. Ekonomik Yetersizlik: Osmanlı ekonomisi, sermaye birikimi ve sanayi için gerekli finansal kaynakları sağlayamadı. 2. Teknolojik Geri Kalma: Sanayi ve bilim alanındaki gelişmeleri on yıl geriden takip etti, bu da teknolojik altyapının yetersiz kalmasına yol açtı. 3. Geleneksel İktisadi Düşünce: Eski kafalarda kalan geleneksel iktisadi düşünce biçimi, sanayileşmenin önünde engel oldu. 4. Yabancı Tüccarların Etkisi: Yabancı tüccarlara tanınan haklar, sermayenin bir kısmının yabancılarda toplanmasına neden oldu ve bu sermaye Osmanlı'da kalmadı. 5. Savaşların Maliyeti: Sık sık yaşanan yüksek maliyetli savaşlar, sanayileşmeye ayrılacak bütçeyi kısıtladı. Ayrıca, Osmanlı'nın sömürge yarışında geri kalması ve Avrupa'nın sanayileşme hızına ayak uyduramaması da sanayileşmenin başarısız olmasında etkili oldu.

Türkiye'de 1980'lere kadar ithal ikameci sanayileşme stratejisi uygulanmıştır. 1980'den sonra ise dışa açılmayı ve ihracatı özendirmeyi hedefleyen ihracata dayalı sanayileşme stratejisi benimsenmiştir.

Cumhuriyet'in ilk yıllarında Türkiye ekonomisi büyük ölçüde savaşlarla yıpranmış bir ülkenin yeniden inşası süreciyle şekillenmiştir. Öne çıkan ekonomik hamleler şunlardır: 1. İzmir İktisat Kongresi (1923): Ekonomik stratejiyi belirlemek için toplanmış, yerli üretimin teşvik edilmesi ve sanayileşme hedefleri kararlaştırılmıştır. 2. Tarım Reformları: Toprak dağıtımı ve modern tarım tekniklerinin öğretilmesi gibi reformlarla tarım sektörü desteklenmiştir. 3. Sanayileşme: Devletçilik ilkesi doğrultusunda sanayi yatırımları devlet tarafından yapılmış, Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1938) ile tekstil, demir-çelik, madencilik ve kimya sektörlerinde fabrikalar kurulmuştur. 4. Ulaşım ve Altyapı Yatırımları: Demiryolu inşası ve karayollarının genişletilmesi gibi yatırımlarla ticaretin ve sanayileşmenin önündeki engeller kaldırılmaya çalışılmıştır. 5. Dış Ticaret Politikaları: Koruyucu gümrük tarifeleri uygulanarak yerli sanayi korunmuş ve dışa bağımlılık azaltılmıştır. Bu politikalar, Türkiye'nin ekonomik bağımsızlığını kazanmasına ve kendi kendine yeterli bir ekonomik yapıya sahip olmasına katkı sağlamıştır.

"Makinalaşmak İstiyorum" şiirinin teması, toplumun sanayileşme ve teknolojik ilerleme yolunda makineleşmesi olarak belirlenmiştir.

"Kuşlar da Gitti" kitabı, çeşitli açılardan değerlendirilebilir: 1. Tematik Değerlendirme: Kitap, çevreci eleştiri kuramı bağlamında incelenebilir. 2. Anlatım ve Üslup: Eser, akıcı bir dile sahiptir ve gerçekçi gözlemlere dayalı tasvirlere ağırlık verilmiştir. 3. Karakterler ve Olay Örgüsü: Kitapta, geçimlerini kuş satarak sağlayan üç arkadaşın hikayesi anlatılmaktadır. 4. Eleştirel Yaklaşım: Bazı eleştirmenler, kitabın toplumsal ve ahlaki çöküşü yansıttığını, değişen dünyanın acımasızlığını ve merhametsizliğini vurguladığını belirtmişlerdir.

1950 yılında Türkiye ekonomisi devletçi anlayıştan liberal ekonomiye geçiş sürecindeydi. Öne çıkan gelişmeler: - Yabancı Sermaye: 1951'de "Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu" çıkarılarak yabancı sermayenin ülkeye gelmesi kolaylaştırıldı. - Tarım: Ekonomide tarıma öncelik verildi, tarımsal üretimde artış sağlandı. - Sanayileşme: Sanayide özel sektöre dayalı bir siyaset izlendi. - Ekonomik Sıkıntılar: 1954'ten itibaren yaşanan döviz darboğazı ve dış ticaret açıkları nedeniyle ekonomide daralma yaşandı. Bu dönemde Türkiye, Marshall Planı kapsamında ABD'den önemli miktarda yardım aldı ve bu yardımlar daha çok tarım ve sanayi yatırımlarına yönlendirildi.

1930-1940 yılları arasında Türkiye'nin ekonomik durumu genel olarak şu şekilde özetlenebilir: - Devletçilik Politikası: Bu dönemde devletçilik politikası benimsenmiş, devlet iktisadî faaliyete iştirak etmiştir. - Sanayileşme Çabaları: Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmış ve uygulanmış, bu sayede hızlı bir sanayileşme süreci yaşanmıştır. - Tarım Politikaları: Tarım üretimi devlet çiftlikleriyle ve köylünün yaşam koşullarının iyileştirilmesiyle geliştirilmeye çalışılmıştır. - Ekonomik Dengesizlikler: Savaş koşulları nedeniyle üretici nüfusun askere alınması, yatırımların durması ve dış ticaretin daralması gibi nedenlerle ekonomik dengeler bozulmuştur. - Finansal Düzenlemeler: 1930 yılında T.C. Merkez Bankası kurulmuş, 1946 yılında ise Türk parasının değeri düşürülmüştür.

Nazım Hikmet, "Makinalaşmak" şiirini toplumsal ve bireysel problemlerin çözümünde sanayileşmeyi önemli bir etken olarak gördüğü için yazmıştır. Şiirde, teknolojik imkanların geliştirilmesi ve ekonomi ile sanayi alanlarında yenilikler yapılması gerektiği vurgulanmaktadır.

Fakir Baykurt'un "Büyük Mağazada İşçiler" adlı hikayesinde, farklı uluslardan işçilerin bir arada çalıştığı bir mağazada geçen olaylar anlatılmaktadır. Hikayede, özellikle Türk işçiler Ökkeş ve Ergün'ün, kendi ülkelerinin kitaplarını en üst rafa koyma mücadelesi ele alınmaktadır.

Misak-ı İktisadi'de özel teşebbüslere kredi sağlayacak bir devlet bankasının kurulması kararı, ekonomik bağımsızlığın sağlanması ve özel sektörün gerçekleştiremediği yatırımların devlet tarafından yapılması amacıyla alınmıştır. Bu karar, sanayileşmenin güçlendirilmesi ve dış rekabete dayanabilmek için sanayinin toplu ve bütün olarak kurulması gibi diğer ekonomik hedeflerle de uyumluydu.

"Vadim O Kadar Yeşildi ki" (How Green Was My Valley) Richard Llewellyn'in aynı adlı romanından uyarlanan bir filmdir. Film, yüzyılın başında Galler bölgesinde bir madenci ailesinin hayatını ailenin en küçük çocuğunun gözlemleriyle anlatır. Konusu, cennet gibi yeşil bir vadinin ekonomik çöküş ve sanayileşme ile nasıl bozulduğunu ve insanların hayatlarındaki büyük değişimleri işlemektedir.