Rüzgarlar

Doğu ve batı rüzgarları, yeryüzündeki basınç farklarından dolayı oluşur. Doğu rüzgarı (keşişleme), güneydoğu yönünden esen kuru ve sıcak bir rüzgardır. Batı rüzgarı ise 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç kuşaklarından yine aynı enlemlerdeki kutup cephelerine (dinamik alçak basınç alanları) doğru eser.

Kuzey rüzgarları kuzeybatı (karayel) ve kuzeydoğu (poyraz) yönlerinden eser.

Muson ve mevsimlik rüzgarlar arasındaki temel fark, esme yönlerinin mevsimlere göre değişmesidir. Muson rüzgarları, kara ve denizlerin yıl içinde farklı derecede ısınmaları nedeniyle oluşan basınç farklarından kaynaklanır ve yaklaşık altı aylık sürelerle birbirlerinin tersi yönünde eser. Mevsimlik rüzgarlar ise, basınç merkezlerinin yıl içinde değişmesi nedeniyle esiş yönleri değişen rüzgarlardır.

Tropik rüzgarların diğer adları arasında "kasırga" ve "tayfun" bulunur.

Mevsim rüzgarlarının en güçlüsü olarak muson rüzgarları kabul edilir.

Kum fırtınası, kurak ve yarı kurak bölgelerde yaygın olan meteorolojik bir olaydır ve çeşitli nedenlerle meydana gelir: 1. Kuraklık: Uzun süre yağış olmaması ve toprağın kuruması, kum fırtınalarının oluşmasında önemli bir faktördür. 2. Ani rüzgarlar: Ani basınç dalgaları ve kuvvetli rüzgarlar, kum ve tozun havada uçurulmasına neden olur. 3. Kaynak bölgeler: Sahra Çölü, Arap Yarımadası, İran, Pakistan ve Hindistan gibi yerler, havaya karışan kum ve tozun başlıca kaynaklarıdır. Ayrıca, insan faaliyetleri de kum fırtınalarının oluşumuna katkıda bulunabilir; örneğin, ormansızlaşma ve tarım faaliyetleri toprak erozyonunu artırarak bu tür olayların sıklığını yükseltebilir.

Föhn (fön) rüzgarı, Türkiye'de Toros Dağları ve Kuzey Anadolu Dağları'nın eteklerinde görülür.

Coğrafya'da basınç ve rüzgarlar şu şekilde tanımlanır: 1. Basınç: Dünya'yı çevreleyen gazların yer çekimi etkisiyle yeryüzüne uyguladığı kuvvete denir. - Normal basınç: 45° paralellerinde ve 15 °C sıcaklıkta atmosfer basıncı 760 mm olarak ölçülür. - Yüksek basınç (antisiklon): Basınç fazla olduğunda oluşur. - Alçak basınç (siklon): Basınç az olduğunda oluşur. 2. Rüzgarlar: Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru meydana gelen yatay hava hareketleridir. - Rüzgar hızı: Saniyede metre (m/sn) ya da saatte kilometre (km/sa) olarak ifade edilir. - Rüzgar yönü: Bulunulan noktaya göre belirlenir ve rüzgarın geldiği coğrafi yöne göre adlandırılır.

Mutlak nemi etkileyen faktörler şunlardır: 1. Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça buharlaşma miktarı da artar ve dolayısıyla mutlak nem de yükselir. 2. Buharlaşma Yüzeyi: Okyanus, deniz, akarsu, göl gibi su yüzeylerinin genişliği mutlak nemi etkiler; bu yüzeyler genişledikçe mutlak nem artar. 3. Rüzgarların Esme Yönü: Nemli rüzgarlar mutlak nemi artırır. 4. Okyanus Akıntıları: Sıcak su akıntılarının etkili olduğu yerlerde mutlak nem fazladır. Ayrıca, karasallık ve yükselti gibi faktörler de mutlak nemi etkileyen diğer unsurlardır.

İstanbul en çok lodos rüzgarından etkilenir.

Kayseri ve Kahramanmaraş'ın soğuk olmasının birkaç nedeni vardır: 1. Hava Sıcaklıklarının Düşmesi: Her iki şehirde de hava sıcaklıklarının sıfırın altına düşmesi, soğuk hava dalgalarının etkili olmasına neden olur. 2. Kuvvetli Rüzgarlar: Bölgede esen kuzey yönlü rüzgarlar, hava sıcaklığını daha da düşürür. 3. Tarım Faaliyetleri: Özellikle tarım arazilerinde görülen soğuk hava, ürün kayıplarına yol açar ve üreticileri zor durumda bırakır.

Çiğli'nin soğuk olmasının nedeni, bölgedeki hava koşulları ve deniz etkisi olabilir. İzmir'in genel iklimi Akdeniz iklimi etkisindedir ve yazları sıcak, kışları ise ılımandır.

Meltem ve yerel rüzgarlar arasındaki fark şu şekilde özetlenebilir: Meltem rüzgarları, günlük sıcaklık farklarına bağlı olarak ortaya çıkan, dar alanlarda etkili olan ve kısa süreli yerel rüzgarlardır. Yerel rüzgarlar ise daha geniş alanlarda etkili olabilir ve sürekli veya mevsimlik olabilir.

Doğu ve batı rüzgarları, farklı basınç alanlarında oluşur: - Doğu rüzgarları (Alize rüzgarları), 30° enlemleri çevresindeki dinamik yüksek basınç alanlarından Ekvator çevresindeki termik alçak basınç alanlarına doğru eser. - Batı rüzgarları, 30° enlemlerinden dinamik yüksek basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır.

Mevsimlik rüzgarlar, yaz ve kış mevsimleri arasında oluşan sıcaklık ve basınç farklarına bağlı olarak ortaya çıkan rüzgarlardır. Başlıca mevsimlik rüzgarlar şunlardır: 1. Yaz Musonları: Yaz aylarında çevresindeki okyanuslardan daha çok ve çabuk ısınan Asya kıtası üzerinde termik alçak basınç alanı oluşur. 2. Kış Musonları: Kış aylarında Asya kıtası üzerinde termik yüksek basınç alanı oluşur. Bu rüzgarlar, yıl içerisinde biri yağışlı, diğeri yağışsız veya az yağışlı iki mevsim oluşmasına neden olurlar.

Kış aylarında kuzeyli rüzgarların görülmesinin nedeni, soğuk bölgelerden esen rüzgarların etkili olmasıdır. Bu dönemde poyraz ve karayel gibi kuzey yönlerden esen rüzgarlar, özellikle Marmara, Karadeniz ve Trakya bölgelerinde soğuk hava ve kar yağışına neden olur.

Sürekli ve mevsimlik rüzgarlar arasındaki temel farklar şunlardır: Sürekli rüzgarlar: - Yıl boyunca aynı yönden eser. - Günlük harekete bağlı olarak Kuzey Yarım Küre'de sağa, Güney Yarım Küre'de sola saparlar. - Estikleri bölgenin iklimini etkilerler. - Örnekler: Alizeler, Batı Rüzgarları, Kutup Rüzgarları. Mevsimlik rüzgarlar (musonlar): - Yaz ve kış mevsimlerinde yön değiştirirler. - Yazın karalar ısınarak alçak basınç alanı, denizler soğuyarak yüksek basınç alanı olur, bu nedenle denizden karaya doğru eser ve yağış getirirler. - Kışın ise karalar soğuyarak yüksek basınç alanı, denizler daha ılık olduğu için alçak basınç alanı olur, bu nedenle karadan denize doğru eser ve kuru olarak eserler. - Örnekler: Yaz Musonları, Kış Musonları.

Fön ve alize rüzgarları farklı türlerdir. Alize rüzgarları, 30° Kuzey ve 30° Güney enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, Ekvator’daki termik alçak basınç alanına doğru esen rüzgarlardır. Fön rüzgarları ise, hava kütlelerinin dağ yamacını aşması sonucu diğer yamaçta alçalmasıyla ortaya çıkan kurak ve sıcak rüzgarlardır.

Doğu rüzgarları ve batı rüzgarlarının özellikleri şunlardır: 1. Doğu Rüzgarları (Gündoğusu): - Yön: Doğudan eser. - Özellikler: Soğuk ve kuru bir rüzgardır. 2. Batı Rüzgarları (Lodos): - Yön: Batıdan eser. - Özellikler: Sıcak ve nemli bir rüzgardır.

Türkiye'yi etkileyen yerel rüzgarlar, haritada şu şekilde gösterilir: 1. Karayel: Kuzeybatıdan gelen ve Trakya bölgesinde etkili olan soğuk rüzgar, haritada kuzeybatı yönünde işaretlenir. 2. Yıldız: Kuzey yönünden esen ve Karadeniz bölgesinde etkili olan rüzgar, haritada kuzey yönünde gösterilir. 3. Poyraz: Kuzeydoğudan gelen, Marmara ve Karadeniz bölgelerinde etkili soğuk ve kuru rüzgar, haritada kuzeydoğu yönünde gösterilir. 4. Samyeli (Keşişleme): Güneydoğudan gelen ve Akdeniz bölgesinde etkili olan sıcak rüzgar, haritada güneydoğu yönünde işaretlenir. 5. Kıble: Güneyden esen ve Ege ile Akdeniz bölgelerinde etkili olan sıcak rüzgar, haritada güney yönünde gösterilir. 6. Lodos: Güneybatıdan esen, Ege ve Marmara bölgelerinde etkili olan ılık ve nemli rüzgar, haritada güneybatı yönünde gösterilir.