Rüzgarlar

Sirocco, Sahra Çölü'nden geldiği için sıcak eser. Sirocco, Afrika'nın kuzey kıyılarında sıcak ve kuru bir hava olarak oluşur.

Doğu ve batı rüzgarları, Dünya'nın farklı bölgelerindeki sıcaklık ve basınç farklarından kaynaklanır. Batı rüzgarları, 30° ile 60° enlemleri arasında, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru eser. Doğu rüzgarları, genellikle yüksek basıncın görüldüğü Doğu Rusya ve Kafkaslar'dan kaynaklanır. Rüzgarın yönü ayrıca Dünya'nın dönüşü nedeniyle de sapabilir; bu duruma Coriolis etkisi denir.

Muson ve mevsimlik rüzgarlar arasındaki temel fark, oluşum nedenleri ve yön değiştirmeleridir. Muson rüzgarları, yaz ve kış mevsimleri arasındaki sıcaklık ve basınç farklarına bağlı olarak oluşur. Mevsimlik rüzgarlar, birbirine komşu büyük kara parçaları ile okyanusların yıl içindeki farklı oranlarda soğuması ve ısınmasına bağlı olarak meydana gelir. Özetle, muson rüzgarları daha spesifik ve yerel bir fenomenken, mevsimlik rüzgarlar daha genel ve geniş çaplı hava dolaşımının bir sonucudur.

Kuzey rüzgarları, kuzey veya kuzeydoğu yönünden eser. Yıldız (kuzey) rüzgarı, kuzeyden esen ve genellikle soğuk olan bir rüzgardır. Poyraz (kuzeydoğu) ise kuzeydoğudan esen, kışın kar ve soğuk getiren bir rüzgardır.

Tropik rüzgarların diğer adları şunlardır: Kasırga. Tayfun. Siklon. Bu adlar, tropik rüzgarların oluştuğu bölgeye göre değişiklik gösterir: Hint Okyanusu: Siklon. Büyük Okyanus: Tayfun. Meksika Körfezi: Harikeyn (Huricane). Güney Amerika: Tornado. Filipinler: Baguio. Avustralya: Willy Willy.

Mevsim rüzgarlarının en güçlüsü olarak kasırgalar gösterilebilir. Kasırgalar, Beaufort ölçeğine göre saatte 118 km'den fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgarlardır. Diğer güçlü rüzgar türleri: Fırtına: Saatte 61,2 km'nin üzerindeki rüzgarlar fırtına olarak kabul edilir. Gust: Yüksek hızda esen kısa rüzgar patlamaları. Bora: Dalmaçya kıyılarından Adriyatik Denizi'ne esen, kışın etkili olan kuvvetli, kuru ve soğuk karakterli rüzgarlar.

Kum fırtınası, kurak ve yarı kurak bölgelerde yaygın olan meteorolojik bir olaydır. Kum fırtınasının oluşmasının temel sebepleri: Kuru ve gevşek toprak. Şiddetli rüzgar. Ayrıca, tarım alanlarının yanlış kullanımı, ormansızlaşma ve kontrolsüz inşaat çalışmaları da zemini gevşeterek kum fırtınası riskini artırabilir.

Fön (Föhn) rüzgarları, Türkiye'de Akdeniz ve Karadeniz kıyıları ile Konya civarında sıklıkla görülür. Ayrıca, dağların denize paralel uzandığı yerlerde, denizden gelip dağın yamacına çarpan nemli havanın dağı aşması ve karaya bakan yamaçta alçalmasıyla oluşur.

Coğrafya basınç ve rüzgarlar şu şekilde açıklanabilir: Basınç: Atmosfer basıncı. Termik basınç. Dinamik basınç. Rüzgarlar: Sürekli rüzgarlar. Mevsimlik (devirli) rüzgarlar. Yerel rüzgarlar.

Mutlak nemi etkileyen faktörler: Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça mutlak nem de artar. Buharlaşma yüzeyi: Buharlaşmanın etkili olduğu su yüzeylerinde (okyanus, deniz vb.) mutlak nem fazla, karasal yüzeylerde ise azdır. Rüzgarların esme yönü: Nemli rüzgarlar (denizler üzerinden gelen) mutlak nemin artmasına neden olur. Okyanus akıntıları: Sıcak okyanus akıntılarının etkili olduğu yerlerde mutlak nem fazladır. Ayrıca, mutlak nem; ekvatordan kutuplara, kıyılardan iç bölgelere ve yüksek yerlere doğru azalır.

İstanbul'da en çok etkili olan rüzgarlar arasında poyraz ve kuzey ve kuzeydoğudan gelen kuvvetli rüzgarlar bulunmaktadır. Poyraz, Karadeniz'in kuzeydoğuya bakan kıyılarında ve İstanbul Boğazı'nda hasar yaratabilecek şiddette eser. Kuvvetli rüzgarlar ise özellikle Marmara ve Kuzey Ege kıyılarında etkili olur ve ulaşımda aksamalar, çatı uçmaları ve ağaç devrilmeleri gibi olumsuzluklara yol açabilir. Ayrıca, lodos da zaman zaman etkili olabilir; ancak genellikle batı kesimlerinde daha belirgin olarak hissedilir.

Kayseri ve Kahramanmaraş'ın soğuk olmasının bazı nedenleri: Yükseklik: Her iki şehir de deniz seviyesinden yüksek bir konumda yer alır. Yükseklik arttıkça hava sıcaklığı düşer. Hava kütleleri: Bölgede etkili olan soğuk hava kütleleri, özellikle kış aylarında sıcaklıkların düşmesine neden olur. Rüzgâr etkisi: Kuzeyden esen rüzgarlar, hava sıcaklığını daha da düşürür. Coğrafi konum: Kayseri ve Kahramanmaraş'ın bazı bölgeleri, soğuk hava kütlelerinin biriktiği ve etkili olduğu alanlarda yer alır. Kayseri'de kış aylarında soğuk hava, bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve hastalıkların artmasına neden olabilir.

Meltem ve yerel rüzgarlar arasındaki temel fark, etki alanları ve oluşum şekilleridir. Meltem Rüzgarları: Oluşum: Deniz ve kara arasındaki yerel sıcaklık farkı nedeniyle oluşur. Etki Alanı: Kısa sürelidir ve dar bir alanda etkilidir. Örnekler: Deniz meltemi, kara meltemi, dağ meltemi ve vadi meltemi. Yerel Rüzgarlar: Oluşum: Genel hava dolaşımının etkisiyle yerel olarak bazı değişikliklere uğraması sonucu oluşur. Etki Alanı: Daha geniş bir alanda etkilidir. Örnekler: Samyeli, bora, föhn, sirokko, hamsin.

Çiğli'nin soğuk olmasının nedeni, tipik Akdeniz iklimine sahip olması ve kış aylarının ılık ve yağışlı geçmesidir. Ayrıca, Çiğli'nin İzmir Körfezi kıyısında yer alması, denizden gelen serin hava kütlelerinin etkisini artırabilir. Çiğli'de kış aylarının neden soğuk olduğuna dair başka bir bilgi bulunamamıştır.

Doğu ve batı rüzgarları, farklı basınç alanlarında oluşur: Doğu rüzgarları, diğer bir adıyla gündoğusu, 090.0° (doğu) yönünden eser. Batı rüzgarları ise 270.0° (batı) yönünden eser. Bu rüzgarların oluştuğu basınç alanları ise şu şekildedir: Batı rüzgarları, 30° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarına doğru eser. Doğu rüzgarları hakkında bilgi bulunamamıştır. Rüzgarların yönü, basınç merkezlerinin konumu, Dünya'nın günlük hareketi ve coğrafi koşullar gibi faktörlere bağlı olarak değişir.

Mevsimlik rüzgarlar, yaz ve kış mevsimleri arasındaki sıcaklık ve basınç farklarına bağlı olarak oluşur. Başlıca mevsimlik rüzgarlar: Yaz musonları: Yazın Asya kıtası çabuk ısınarak alçak basınç alanı oluştururken, geç ısınan Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus yüksek basınç alanı halindedir. Kış musonları: Kış mevsiminde Asya içleri soğuyup yüksek basınç alanı oluşurken, Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus alçak basınç alanı halindedir. Ayrıca, fön ve hamsin rüzgarları da mevsimlik rüzgarlar arasında yer alır.

Fön ve alize rüzgarları aynı değildir. Alize rüzgarları, her iki yarım küredeki 30° enlemlerindeki yüksek basınç kuşağından Ekvator'daki alçak basınç kuşağına doğru esen rüzgarlardır. Fön rüzgarları ise, yatay yönde hareket eden hava kütlelerinin önlerine çıkan dağ yamaçları boyunca yükselmesi sonucu oluşur. Dolayısıyla, alize rüzgarları genel bir rüzgar türü iken, fön rüzgarları belirli coğrafi koşullarda oluşan yerel bir rüzgar türüdür.

Sürekli ve mevsimlik rüzgarlar arasındaki temel farklar şunlardır: Sürekli rüzgarlar, yıl boyunca aynı yönde eser ve yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareket eder. Mevsimlik rüzgarlar, yaz ve kış mevsimleri arasındaki sıcaklık ve basınç farklarına bağlı olarak yön değiştirir. Sürekli rüzgarlara örnek olarak Alizeler, Batı Rüzgarları ve Kutup Rüzgarları verilebilir. Not: Yerel rüzgarlar, belirli bir bölgenin yüzey özelliklerine ve iklimine bağlı olarak oluşur ve etki alanları dardır.

Kış aylarında kuzeyli rüzgarlar görülür çünkü: Basınç farkları: Kış aylarında Asya kıtası çabuk soğur ve üzerinde termik kökenli yüksek basınç alanı oluşur. Kuzey rüzgarlarının etkisi: Özellikle sonbaharın sonlarından itibaren şiddetli olan güneybatı yönünden esen lodos, kış mevsiminde sıcaklık arttırıcı etki gösterir. Soğuk cepheler: Yıldız ve poyraz gibi kuzeyden esen rüzgarlar, genellikle soğuk bir cephenin geçişinden sonra eser.

Doğu rüzgarları ve batı rüzgarlarının özellikleri şu şekildedir: 1. Doğu Rüzgarları: Özellikleri: Kaynak: Doğudan eser. Etki Alanı: Genellikle geniş bir alanda etkili olur. Sıcaklık: Sıcak veya soğuk olabilir, ancak genellikle kuru ve sabittir. Örnekler: Gündoğusu (doğudan esen). 2. Batı Rüzgarları: Özellikleri: Kaynak: Batıdan eser. Etki Alanı: Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakır. Sıcaklık: Sıcak ve nemli olabilir. Örnekler: Günbatısı (batıdan esen). Özetle, doğu rüzgarları genellikle kuru ve sabit olup, batı rüzgarları ise sıcak ve nemli olup, orta kuşak karalarının batı kıyılarına yağış getirir.