Rüzgarlar

Türkiye'yi etkileyen yerel rüzgarlar, genellikle meteorolojik haritalarda ve coğrafi bilgi sistemlerinde gösterilir. Örneğin, Türkiye'de Rüzgarın Etkili Olduğu Alanlar Haritası gibi özel haritalar, belirli rüzgar türlerinin dağılımını ve yönlerini gösterir. Daha detaylı bilgi için Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nün (MGM) web sitesinde yer alan "Sık Sorulan Sorular" bölümünde mahalli rüzgar isimleri ve özellikleri hakkında bilgiler bulunmaktadır.

Hadley döngüsü, ekvator yakınında yükselen havanın, 12-15 km yükseklikte tropopoz yakınında kutba doğru aktığı küresel ölçekli bir tropikal atmosferik dolaşımdır. Döngü şu şekilde gerçekleşir: Güneş ışınlarının dik geldiği ekvatorda hava ısınarak yükselir ve yüksek basınç merkezi oluşturur. Yükselen hava, atmosferin üst katmanlarında kutuplara doğru hareket eder. Subtropikal bölgeye ulaştığında alçalarak yeniden ekvatora doğru yönelir. Bu döngü, alize (ticaret) rüzgarları ve jet stream'in oluşmasına neden olur. Hadley döngüsü, adını 1735 yılında bu tür bir dolaşım öneren George Hadley'den almıştır.

Fön rüzgârları, dağların ve tepelerin yamaçları boyunca alçalan havanın hareketleriyle oluşan sıcak ve kurak rüzgârlardır. Özellikleri: Diğer adı: Alize. Etkisi: Hava sıcaklığını 1-2 saat içinde 10-15 derece artırabilir. Zararları: Kış aylarında su baskınları ve çığlara, yaz aylarında ise orman yangınları ve ürün kurumalarına neden olabilir. Türkiye'de görüldüğü yerler: Akdeniz ve Karadeniz kıyıları ile Konya çevresi. Fön rüzgârları, nemli hava kütlelerinin bir dağ sırasını aşıp diğer yamaçta alçalması sonucu oluşur.

Alize rüzgârları, her iki yarım kürede 30° Kuzey ve 30° Güney enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, Ekvator’daki termik alçak basınç alanına doğru eser. Ters alize rüzgârları ise, Ekvatoral bölgede ısınıp yükselen havanın troposfer ve stratosfer arasında yatay hava akımlarına yakalanması ile oluşur. Bu nedenle, alize rüzgârları tropikal kuşakta görülür. Alize rüzgârları, karaların doğu kıyılarında bol yağışlara neden olurken, kara içlerinde ve karaların batı kıyılarında kuru rüzgârlar olarak eser.

Yerel rüzgarlar, belirli bir bölgede sürekli hakim olan ve yıl boyu şiddeti değişen rüzgarlardır. İşte bazı yerel rüzgarlar: 1. Mistral: Fransa'nın kuzey kuzeybatısından esen, soğuk ve kuru bir rüzgardır. 2. Sirokko: Büyük Sahra'dan Cezayir, Tunus, İspanya, Sicilya ve İtalya kıyılarına esen, sıcak ve kuru bir rüzgardır. 3. Bora: Adriya Denizi'nden kıyılara esen, soğuk ve kuru bir rüzgardır. 4. Hamsin: Mısır ve Libya kıyılarına çölden esen, sıcak, kuru ve tozlu bir rüzgardır. 5. Krivetz: Romanya'da etkili olan, kuru ve soğuk bir rüzgardır. 6. Fön: İç Anadolu bölgesinde tarım ürünlerine zarar veren, adyabatik olarak ısınan ve kuru karaktere sahip bir rüzgardır. 7. Meltem: Günlük sıcaklık farkından kaynaklı oluşan, gece ve gündüz farklı yerlerden esen rüzgarlardır.

Alizeler, 30° kuzey ve 30° güney paralelleri çevresindeki dinamik yüksek basınç kuşaklarından, ekvatora doğru olan rüzgârlar olduğu için doğudan batıya eser. Kuzey Yarım Küre’de kuzeydoğudan, Güney Yarım Küre’de ise güneydoğudan eser. Bunun nedeni, Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü sırasında rüzgârların yön değiştirmesidir.

Cıstaklı rüzgar, yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru eser.

Kıyıköy'de havanın soğuk olmasının nedeni, bölgenin Karadeniz iklimine sahip olması ve kışın Karadeniz rüzgarlarının etkisi altında kalmasıdır.

Rüzgarlar, yüksek basınç (antisiklon) alanlarından alçak basınç (siklon) alanlarına doğru eser.

Sıcaklık ve basınç farkından oluşan rüzgarlar şunlardır: 1. Alize Rüzgarları: Kuzey Yarım Küre’de kuzeydoğudan, Güney Yarım Küre’de ise güneydoğudan eser. 2. Batı Rüzgarları: 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru eser. 3. Mevsimlik (Devirli) Rüzgarlar: Basınç merkezlerinin yıl içinde değişmesi nedeniyle, esiş yönleri değişen rüzgarlardır. 4. Yerel Rüzgarlar: Atmosferdeki genel hava dolaşımının zayıfladığı yerlerde oluşan ve etki alanı dar olan rüzgarlardır.

Alize rüzgarları, 30° kuzey ve 30° güney paralelleri çevresindeki dinamik yüksek basınç alanlarından (DYB) ekvatora doğru eser. Bu rüzgarlar, Dünya'nın dönmesi sonucu yön değiştirir: Kuzey Yarım Küre'de kuzeydoğudan güneybatıya doğru eser. Güney Yarım Küre'de güneydoğudan kuzeybatıya doğru eser.

Batı rüzgarları, Türkiye'yi çeşitli şekillerde etkiler: 1. Lodos: Türkiye'nin batı kesimlerinde, güneybatı yönlerinden esen sıcak bir rüzgardır. 2. Günbatısı: Batıdan esen sıcak ve nemli bir rüzgardır. 3. Özel etkileri: Batı rüzgarları, migren ağrılarını tetikleyebilir ve migren hastaları üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir.

Mistral ve Bora rüzgarları, yerel rüzgar türleridir. Mistral, Fransa'nın kuzey ve kuzeybatı bölgelerinden esen, soğuk ve kuru bir rüzgardır. Bora ise Adriyatik Denizi kıyılarından esen, kuzeydoğudan gelen, soğuk ve şiddetli bir rüzgardır.

Deniz kenarının daha serin olmasının nedeni, kara ve deniz arasındaki sıcaklık farkından kaynaklanan meltem rüzgarlarıdır. Gündüzleri, güneşin ısıtıcı etkisi kara bölgelerde daha etkili olur ve karalar daha çabuk ısınırlar.

Sirocco rüzgarları doğrudan Türkiye'yi etkilemese de dolaylı etkileri olabilir. Sirocco, Sahra Çölü'nden doğan ve Akdeniz üzerinden geçerek İtalya, İspanya ve Yunanistan gibi ülkeleri etkileyen sıcak ve kuru bir rüzgardır. Türkiye'de özellikle Akdeniz ve Ege bölgelerinde sirocco etkisiyle sıcak hava dalgaları yaşanabilir ve hava kalitesi düşebilir.

Föhn etkisi, dağ yamaçları boyunca alçalan hava kütlelerinin ısınması sonucu oluşan sıcak ve kuru rüzgarların meydana getirdiği olaydır. Bu etki şu şekilde gerçekleşir: Nemli bir hava kütlesi bir dağ yamacını tırmanırken nemini kaybeder ve kuru bir hava kütlesi haline gelir. Föhn rüzgarları, Türkiye'de Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar'da görülür ve genellikle kış mevsiminde karların erken erimesine, su baskınlarına ve çığ olaylarına neden olur.

Orta kuşakta karaların batı ve doğu kıyılarındaki sıcaklık farkının nedeni, okyanus akıntıları ve rüzgarların etkisidir. - Batı kıyıları, sıcak su akıntılarının etkisiyle daha sıcaktır. - Doğu kıyıları ise soğuk su akıntılarının etkisiyle daha soğuktur. Ayrıca, batı rüzgarları ve bunların sebep olduğu yağışlar da sıcaklık farklarına katkıda bulunur.

Karadeniz ve Akdeniz ikliminin ülkemizin kıyı kesimlerinde görülmesinin sebepleri şunlardır: 1. Coğrafi Konum: Karadeniz kıyısı, nemli hava kütlelerinin etkisindeyken, Akdeniz kıyısı sıcak ve kuru hava kütlelerinin etkisindedir. 2. Deniz Etkisi: Denizler, kıyı kesimlerinde ılıman bir iklim oluşturur. 3. Dağlar: Karadeniz’deki dağlar, nemli havayı kıyı boyunca tutar. 4. Rüzgarlar: Karadeniz’de nemli rüzgarlar yağış getirirken, Akdeniz’de sıcak ve kuru rüzgarlar hakimdir.

Yön değiştiren rüzgarlara "devirli rüzgarlar" veya "mevsimlik rüzgarlar" adı verilir.