Meşrutiyet

Türkiye'de meşrutiyet, 1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilan edilmesiyle başlamıştır. I. Meşrutiyet ise 23 Aralık 1876'da ilan edilmiş, ancak 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın etkisiyle 14 Şubat 1878'de sona ermiştir.

Osmanlı fikir akımları, İkinci Meşrutiyet döneminde, Osmanlı'nın dağılma sürecine girdiği dönemde ortaya çıkmıştır.

1879 ve 1881 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşanan bazı önemli olaylar şunlardır: 1879: Mehakim-ı Nizamiye Teşkilatı Kanunu kabul edildi. Mekatib-i Sıbyaniye Dairesi kuruldu ve Maarif merkez teşkilatı yeniden düzenlendi. Usul-ı Muhakemat-ı Cezaiyye Kanunu kabul edildi. 1881: II. Abdülhamid, İttihat ve Terakki yanlılarının etkisiyle II. Meşrutiyeti ilan etti. Düyun-ı Umumiye İdaresi kuruldu. Duyun-u Umumiye İdaresinin kurulmasıyla Osmanlı Devleti'nin ekonomik bağımsızlığına gölge düştü.

II. Meşrutiyet döneminde kuduz aşısı, Osmanlı Devleti'nde, Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şahane'de (günümüzde Gülhane Askeri Tıp Akademisi) üretilmiştir. 1887 yılının başlarında Fransa'dan dönen ekip, yanlarında getirdikleri teknoloji ile Osmanlı'da ilk mikrobiyolojik çalışmaların yapıldığı Dârülkelp ve Bakteriyoloji Ameliyathanesi'ni (Kuduz Tedavi Müessesesi) kurmuştur.

Hasan Tahsin Paşa, II. Meşrutiyet'in ilanından sonra İttihatçılar tarafından, Serasker Mehmed Rıza Paşa, Râtıb Paşa, Zeki Paşa ve Şehremini Reşid Paşa ile birlikte Sakız Adası'na sürgün edilmiştir. Bunun sebebi, uzun süren sansür ve jurnal döneminde yönetim sistemi içerisinde önemli bir görev icra eden devlet adamlarından biri olmasıdır.

İkinci Meşrutiyet döneminde basın hayatı, sansürsüz ve özgür bir ortamda gelişmiştir. Bu dönemde basın, siyasi fikirlerin özgürce ifade edildiği bir platform haline gelmiştir. İkinci Meşrutiyet döneminde yayımlanan bazı gazeteler: Feyz-i Hürriyet. Tanin. Bu dönemde, yüzlerce süreli yayın basın hayatına katılmıştır.

Pankuş Meclisi'nin bulunması, Hititlerde meşruti monarşi yönetim anlayışının olduğunu gösterir. Pankuş, Hitit kralının danışma meclisi olarak hizmet vermiş ve zaman içinde yargılama yetkisi de alarak devlet idaresindeki etkinliğini artırmıştır.

Osmanlı'da kadın hareketi, Tanzimat Fermanı'nın ilan edildiği 1839 yılında başlamıştır. Ancak, kadın hareketinin örgütlü bir şekilde ivme kazanması II. Meşrutiyet (1908) sonrasında gerçekleşmiştir.

Osmanlı Devleti, Tersane Konferansı'na (İstanbul Konferansı) iç işlerine karışılacağı endişesi nedeniyle katılmadı. Konferansın toplandığı gün, I. Meşrutiyet'i ilan ederek, tüm Osmanlı tebasının kendisini mecliste temsil edebileceğini bildirdi ve konferansı terk etti. Ancak, Osmanlı yetkilileri, Balkanlar'daki Hristiyanların Kanun-i Esasi'yle kazandıkları özgürlüklerin, Avrupa ülkeleri tarafından Osmanlı'nın yönetimini altında bırakılacağını hesaplamıştı. Konferansta Sırbistan ve Karadağ için bağımsızlık, Bulgaristan ve Bosna-Hersek'e özerklik kararları alındı.

Osmanlı'da ilk meşrutiyet ve İran'daki meşrutiyet arasındaki bazı farklar: Meşrutiyetin İlanı: Osmanlı'da ilk meşrutiyet, 1876'da Tanzimat'ın bir devamı olarak devlet adamlarının idaresiyle ilan edilmiştir. Toplumsal Destek: Osmanlı'da meşrutiyet hareketine modern okullardan yetişen, eğitime sahip bürokratlardan oluşan bir orta sınıf destek vermiştir. Anayasa ve Haklar: Osmanlı anayasası, tebaanın tamamını kanun önünde eşit kabul etmiş ve halkın can, mal, namus ve mesken güvenliğini teminat altına almıştır. Yönetim Yapısı: Osmanlı'da yürütme erki, II. Abdülhamid döneminde Saray'dan Babıali'ye kaymıştır. Sonuç: Osmanlı'da Jön Türk Devrimi kalıcı siyasi kurumlar yaratabilirken, İran'da Meşrutiyet Devrimi siyasi kültürü dönüştürmekle yetinmiştir.

Resneli Niyazi Bey, II. Abdülhamid'e meşrutiyeti zorla kabul ettirmek ve Makedonya'ya bağımsızlık verilmesini önlemek amacıyla 3 Temmuz 1908'de dağa çıkmıştır. Niyazi Bey, bu amaçla emrindeki 150 asker ve gönüllü ile Ohri yakınlarına giderek II. Meşrutiyet’in ilanına yol açan ayaklanmayı başlatmıştır.

1876 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nda Birinci Meşrutiyet ilan edilmiştir. 23 Aralık 1876'da II. Abdülhamid tarafından ilan edilen Kanun-i Esasi ile anayasal monarşi rejimi başlamıştır. Aynı yıl, 31 Ağustos'ta Abdülmecid'in şehzadesi II. Abdülhamid tahta çıkarken, liberal darbeci grup, anayasayı ilan edeceği sözünü vermiştir. 1876 yılı, Osmanlı tarihinde “üç padişahlı” yıl olarak da anılır.

II. Abdülhamid'in meşrutiyete karşı tutumu, iktidara geldiği ilk yıllarda destekleyici, daha sonraki yıllarda ise kısıtlayıcı olmuştur. Destekleyici Tutum: Meşrutiyet yönetimini tahta geçebilmek için kabul etmiştir. 19 Mart 1877'de Meclis-i Mebusan'ı açmış ve bir konuşma yapmıştır. Kısıtlayıcı Tutum: 1878'de Osmanlı-Rus Savaşı'nı bahane ederek Meclisi Mebusan'ı süresiz kapatmış ve anayasayı askıya almıştır. 33 yıl boyunca Meclisi tekrar toplantıya çağırmamıştır. II. Abdülhamid, meşrutiyeti yeniden ilan etmiş, ancak yeni mecliste "hainlerin" yer almasını önlemek istemiştir.

Meşrutiyet dönemi toplum yapısı, Osmanlı Devleti'nde padişahın yetkilerinin anayasa ve meclis tarafından sınırlandığı bir yönetim sistemine geçişle karakterize edilir. Bu dönemde: Halkın seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır. Temel hak ve özgürlükler kabul edilmiştir. Sivil toplum kuruluşlarının etkinliği artmıştır. İfade ve basın özgürlüğü gelişmiştir. Eğitim alanında modernleşme çabaları başlamış, yeni eğitim teknikleri ve araç-gereçler kullanılmaya başlanmıştır. Ancak, uzun yıllar süren savaşlar, göçler ve hastalıklar nedeniyle toplumsal bir çöküntü ve çözülüş yaşanmıştır.

II. Meşrutiyet döneminde yayımlanan bazı gazeteler: Tanin. Eşek. Hukuk-ı Umumiye. İkdam, Sabah, Yeni Gazete. Tercüman-ı Hakikat, İstiklâl, Hak, Hâdisat, Vakit. Bomba, Süngü, Silah. Tanzimat, Tesisat, Şehrak, Hemrak, Darbe, Alemdar, Yeni İkdam. Bu dönemde gazete imtiyazı alanların sayısında büyük artışlar olmuş, iki ay içinde 200’den fazla gazete ve dergiye yayın izni verilmiştir.

Jön Türklerin hedefledikleri yönetim şekli meşrutiyettir. Jön Türkler, azınlık isyanlarını önlemek için padişahın ülkeyi tek başına yönetmemesi, Avrupa'da olduğu gibi bir anayasa hazırlanması, meclis açılması ve bu mecliste azınlıklara da temsil hakkı verilmesi gerektiğini savunmuşlardır.

1876'da meşrutiyetin ilan edilmesiyle Osmanlı Devleti, anayasal monarşi (meşrutiyet) yönetim biçimine geçmiştir. Bu dönemde: Meclis-i Mebusan üyelerini halk seçerdi. Meclis-i Âyan üyeleri ise doğrudan padişah tarafından atanırdı. Yürütme yetkisi padişahta kalırdı; padişah, sadrazam ve vekilleri (bakanları) istediği gibi atayıp görevden alabilirdi. Padişah, savaş ve barış yapma, meclisi kapatma ve yeniden seçimlere götürme gibi yetkilere sahipti.

Monarşi ve meşrutiyet arasındaki temel fark, hükümdarın yetkilerinin sınırlanıp sınırlanmamasıdır. Monarşi: Hükümdarın yetkilerinin sınırsız olduğu ve genellikle yaşam boyu elinde bulundurduğu bir yönetim biçimidir. Meşrutiyet (Meşruti Monarşi): Hükümdarın yetkilerinin anayasa ve halk tarafından seçilen bir meclis tarafından sınırlandırıldığı bir yönetim biçimidir. Özetle: - Monarşi: Sınırsız yetki, yaşam boyu hükümdar. - Meşrutiyet: Sınırlı yetki, anayasa ve meclis ile denetim.

Siyasal anılar, genellikle belirli bir dönemin siyasi olaylarını, yazarın kişisel deneyimleri ve gözlemleri üzerinden anlatır. Hüseyin Cahit Yalçın'ın "Siyasal Anılar" kitabı, 1908-1918 yılları arasındaki Meşrutiyet dönemini ele alır. Ayrıca, Yalçın Doğan'ın "Dar Sokakta Siyaset" adlı kitabında, 12 Eylül sonrası siyasi gelişmeler ve SODEP'in kuruluşu gibi olaylar anlatılır. Siyasal anılar, dönemin siyasi atmosferini anlamak için birinci elden kaynaklar sunar.

Jön Türkler, meşrutiyetçi ve II. Abdülhamid Dönemi'ne muhalif bir aydın kuşağı olarak tanımlanır. Benimsediği akımlar: Burjuva ideolojisi: Jön Türklerin ideolojik temelleri, Fransa'daki burjuva sınıfının bakış açısıyla benzerlik gösterir. Yenilikçilik: Jön Türkler, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde modernleşme ve yeniliklerin savunucusu olmuştur. Jön Türkler, padişahlık yönetiminin yanında bir meclisin de bulunarak yönetime dahil olması gerektiğini savunmuş, ancak bu düşünce yapısı cumhuriyet kurma niyetiyle ilgili olmamıştır.