Jeomorfoloji

Türkiye'nin eni (doğudan batıya olan en geniş noktası) yaklaşık 2.000 kilometre, boyu (kuzeyden güneye en uzun noktası) ise yaklaşık 1.600 kilometredir.

Menderes ve seki (taraça), akarsuların hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetleriyle oluşan yer şekilleridir. Menderes, akarsu yatağının eğiminin azaldığı yerlerde büklümler yapması sonucu oluşan şekillerdir. Seki ise, akarsuyun alüvyonlarını biriktirip, epirojeneze bağlı olarak yükselmesiyle oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir.

Evet, lagün ve tombolo dalga biriktirmesi şekilleridir. - Lagün, kıyı kordonlarının bir koy ya da körfezin önünü kapatması sonucunda arkada oluşan göle verilen isimdir. - Tombolo, kıyı oklarının adaları karaya doğru bağlaması sonucunda oluşan şekillere verilen isimdir.

Yükselti ve engebe kavramları farklı anlamlara sahiptir: - Yükselti, bir yerin deniz seviyesine göre olan dikey mesafesini ifade eder. Başka bir deyişle, bir bölgenin ne kadar yüksek olduğunu belirtir. - Engebe ise, bir bölgedeki arazinin topoğrafyasındaki girintiler ve çıkıntılar, yani arazinin ne kadar dağlık ve engebeli olduğunu ifade eder.

Dev kazanları, akarsuların oluşturduğu aşınım şekillerine örnektir.

Subsekant ve obsekant terimleri, jeomorfolojide akarsuların vadi oluşumuyla ilgili yapı türlerini ifade eder. - Subsekant: Monoklinal yapıdaki vadilerde, tabakaların eğim yönüne ters yönde akan akarsulara denir. - Obsekant: Subsekant akarsuyun veya depresyonun dik yamacında yer alan akarsulara denir.

Akarsu aşındırma ve biriktirme şekilleri iki ana gruba ayrılır: 1. Akarsu Aşındırma Şekilleri: Vadi Tipleri: Çentik vadi, dar ve derin vadi (kanyon), geniş ve tabanı düz vadi (menderesli vadi). Diğer Aşındırma Şekilleri: Dev kazanları, peri bacaları, yardang, tafoni. 2. Akarsu Biriktirme Şekilleri: Birikinti Konisi ve Yelpazesi: Dağ yamaçlarından inen akarsuların taşıdıklarını biriktirmesiyle oluşur. Dağ Eteği ve İçi Ovaları: Birikinti konilerinin birleşmesiyle meydana gelir. Taban (Kaide) Seviyesi Ovası: Akarsuların denize yaklaştığı yerde taşıdıkları alüvyonları biriktirmesiyle oluşur. Delta: Akarsuların taşıdıkları malzemeleri deniz kıyısında biriktirmesiyle oluşur. Irmak (Kum) Adası: Akarsu yatağında eğimin azaldığı ve yatak eğiminin değiştiği yerlerde oluşur.

Birikinti konisi, akarsuların biriktirme şekillerine örnektir.

Türkiye'yi 3 bölgeye ayıran ovalar şunlardır: 1. Kıyı Ovaları: Deniz seviyesine yakın, akarsu ağız kısmında oluşan delta ovaları ve kıyıya yakın taban seviyesi ovalarıdır. 2. İç Ovalar: Fay hatları boyunca uzanan tektonik ovalardır. 3. Karstik Ovalar: Eriyebilen kayaçlar üzerinde oluşan polye ovalarıdır.

Dalga ve akıntıların oluşturduğu birikim şekilleri 10. sınıfta şu şekilde öğretilmektedir: 1. Kumsal (Plaj): Dalga ve akıntıların taşıdığı kum ve çakılları kıyı boyunca biriktirmesiyle oluşur. 2. Kıyı Seti: Dalga ve akıntıların taşıdığı malzemelerin deniz tabanında birikmesiyle sığ kıyılarda meydana gelir. 3. Kıyı Oku: Dalga ve akıntıların malzemeleri kıyıya dik bir şekilde biriktirmesiyle oluşan çıkıntılardır. 4. Tombolo: Kıyıya yakın bir adanın kıyı okları tarafından karaya bağlanmasıyla oluşur. 5. Lagün (Deniz Kulağı): Koy veya körfez ağızlarının kıyı oklarıyla kapanması sonucu kıyı gerisinde oluşan göllerdir.

Türkiye kıyılarında 30'dan fazla tombolo bulunmaktadır.

Coğrafi sınıflandırma, Dünya'nın yüzeyini ve üzerindeki doğal ile insan yapımı özellikleri farklı kriterlere göre gruplandırma yöntemidir. Başlıca coğrafi sınıflandırma türleri şunlardır: 1. Kıtalar ve Okyanuslar: Dünya'yı ana kıtalara (Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa, Asya, Afrika, Antarktika, Avustralya) ve okyanuslara ayırma. 2. Jeomorfolojik Bölgeler: Dağları, tepeleri, platoları, ovaları ve kıyı bölgelerini içeren yeryüzü şekillerine göre sınıflandırma. 3. İklim Bölgeleri: Tropikal, subtropikal, ılıman, subpolar ve kutup bölgeleri gibi uzun vadeli hava durumu modellerine göre sınıflandırma. 4. Bitki Örtüsü Bölgeleri: Ormanlar, çayırlar, çalılıklar, tundralar ve çöller gibi bitki topluluklarına göre sınıflandırma. 5. Beşeri Bölgeler: Nüfus, yerleşme, kültür, sanayi, hammadde ve siyasi-askeri iş birliği gibi insan faaliyetlerine göre sınıflandırma.

Watt ve haliçli kıyılar farklı bölgelerde görülür: 1. Watt Kıyılar: Gel-git sonucunda suların geri çekilmesiyle deniz diplerinin ortaya çıktığı kıyılardır. 2. Haliçli Kıyılar: Akarsu vadilerinin gelgit sonucunda sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.

Yer şekilleri, ulaşımı çeşitli şekillerde etkiler: 1. Dağlık Bölgeler: Dağlar, karayolu ve demiryolu ulaşımını zorlaştırır. 2. Düz Araziler: Ovalar ve düzlükler ulaşımı kolaylaştırır. 3. Nehirler: Nehirler, doğal ulaşım yolları oluşturur. 4. Adalar: Adalarda kara ile bağlantı sınırlı olduğundan, ulaşım genellikle feribotlar veya deniz yollarıyla sağlanır. 5. Kanyonlar ve Vadiler: Bu tür yer şekilleri, ulaşım yollarının daralmasına ve kıvrımlı hale gelmesine neden olur.

Dünyanın en uzun nehir kanalı Panama Kanalı'dır. Bu kanal, Orta Amerika'nın en güney ülkesi olan Panama topraklarında yer alır ve Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus'u birbirine bağlar.

3 tarafı su ile çevrili, bir tarafı karaya bağlı kara parçasına yarımada denir.

İzmir, hidrografik açıdan önemlidir çünkü: 1. Akarsuların Jeomorfolojik Oluşumu: İzmir'deki akarsular (çay ve dereler), jeomorfolojik oluşuma bağlı olarak henüz organize olmamıştır. 2. Doğal Bitki Örtüsünün Tahribi: Körfez ve çevresindeki yamaçlardaki doğal bitki örtüsü, insan etkileri nedeniyle büyük oranda tahrip edilmiştir. 3. Su Kaynakları ve Kirlilik: İzmir'in yeraltı suyu kaynakları zengindir ve bu sular bazı önemli soğuk su ve termal kaynaklar şeklinde yüzeye çıkar. 4. İklim Koşulları: İzmir, Akdeniz iklimine sahiptir ve bu iklim, tarım, turizm ve enerji tüketimi gibi ekonomik faaliyetleri etkiler.

Elazığ'ın dağlık ve engebeli olmasının nedeni, bölgenin jeomorfolojik yapısı ve jeolojik oluşumlarıdır. Bu bölgede Orta yükseklikteki dağlar (2.000 m dolaylarında) ve akarsu vadileriyle derin oluklar bulunmaktadır.

Jeomorfoloji, fiziki coğrafyanın en önemli alt dallarından biridir.

Birikinti yelpazesi ve birikinti konisi aynı şeyler değildir, ancak birbirleriyle ilişkilidir. Birikinti konisi, dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsuların, taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde yarım koni şeklinde biriktirmesiyle oluşan şekillerdir. Birikinti yelpazesi ise, birikinti konisinin daha yayvan halidir ve akarsuların taşıdıkları maddeler ince olduğunda, geniş bir alana yelpaze gibi yayılması sonucu ortaya çıkar.