HalkŞiiri

Bazı halk şairleri: Yunus Emre (1250 – 1320). Hacı Bayram-ı Veli (1352 – 1430). Kaygusuz Abdal (15. yüzyıl). Köroğlu (16. yüzyıl). Karacaoğlan (1606? - 1697). Dertli (1772 - 1845). Erzurumlu Emrah (? – 1860). Seyrani (1807 - 1866). Dadaloğlu (1785? - 1868?). Âdem Kenger (Âdemî) (d. 1967). Ayrıca, 20. yüzyılda halk şiirine katkıda bulunan bazı şairler: Âşık Veysel; Ali İzzet Özkan; Talibi Coşkun; Aşık Feymani; Hacı Karakılçık; Adanalı Ferrahi. Halk şairleri, icra tarzlarına göre ozan, âşık, saz şairi ve kalem şairi olarak sınıflandırılabilir.

Alkış ve kargış, halk edebiyatında iyi dilekleri ifade etmek için kullanılan dua ve beddua niteliğindeki kalıplaşmış sözlerdir. Alkış, bireyin kendisi ve çevresi için Tanrı’dan iyilikler, esenlikler dilediği seslenişlerdir. Kargış, Tanrı’dan başkaları için olumsuz durumlar talep etmektir. Alkış ve kargışlar, anonim halk şiiri olarak, toplumun değer yargılarını ve milli karakterin izlerini taşıyan, kuşaktan kuşağa aktarılarak gelen özlü söz kalıplarıdır.

Halk şiiri, önemli birkaç nedenle değer taşır: Halkın Sesi: Halk şiiri, halkın duygularını, düşüncelerini ve yaşam tarzını en yalın haliyle anlatır. Kültürel Miras: Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinden önceki sözlü geleneğin devamı niteliğindedir ve Anadolu’nun kültürel mirasını yansıtır. Edebî Çeşitlilik: Anonim halk şiiri, âşık edebiyatı ve dinî-tasavvufî halk şiiri gibi farklı kollarda gelişir. Toplumsal Eleştiri: Mizah ve ironi kullanarak iktidar, otorite ve süregelen yapıya karşı eleştirel bir tutum sergiler. Yeni Edebiyata Etkisi: Halk şiiri, yeni Türk edebiyatı üzerinde etkili olmuş, birçok şair tarafından benimsenmiştir.

Şairname, halk şairlerinin yaşamlarını ve yapıtlarını konu edinen bir halk şiiri türüdür. Özellikleri: Nazım birimi: Kıta. Bent sayısı: 20-50 arası. Yazılış amacı: Övgü veya taşlama yoluyla değer yargılarını ifade etme. İçerik: Şairlerin yetiştikleri yer, kimlerden etkilendikleri ve sanatlarının özellikleri. Örnekler: Gubari Şairnamesi; Sun'i Şairnamesi; Kangallı Noksani Şairnamesi; Aşık Ömer'in şairnamesi.

Ahmet Kutsi Tecer'in edebi kişiliği şu şekilde özetlenebilir: Şiir: Tecer, halk şiiri anlayışını benimsemiş, şiirlerinde aşk, doğa, ölüm, özlem gibi temaları işlemiştir. Tiyatro: Batı tekniği ile folklor ve halk malzemesini birleştirerek özgün eserler yazmıştır. Folklor Araştırmaları: Karacaoğlan, Yunus Emre gibi şairlerin hayatına ışık tutmuş, Âşık Veysel'i tanıtmış ve halk müziği derlemecisi Muzaffer Sarısözen'i keşfetmiştir. Edebi Akım: Tecer, "Memleketçi Edebiyat" anlayışını devam ettiren şiirler kaleme almıştır. Etkilendikleri: Ziya Gökalp'in "Halka Doğru" ilkesinden etkilenmiş, bu ilkeyi sanat ve edebiyatında uygulamıştır. Tanınan Eserleri: "Orda Bir Köy Var Uzakta", "Köşebaşı", "Koçyiğit Köroğlu".

En iyi atma türküsü hakkında kesin bir görüş yoktur. Ancak, Karadeniz atma türküleri arasında öne çıkan bazı isimler ve örnekler şunlardır: Osman Efendioğlu: 2016 yılında UNESCO tarafından "yaşayan insan hazineleri" listesine alınmıştır. Ahmet Çakar: 2018 yılında trafik kazasında hayatını kaybetmiştir. İlyas Kazdal: Osman Efendioğlu ile yaptığı "karşı beri atışma" bilinmektedir. Örnek bir atma türküsü: > Paşundaki çomberun Otuz içi dali var E giz senun gocanun Bir şamarluk hali var. Atma türküleri, genellikle düğün, yayla şenlikleri gibi ortamlarda, kemençe eşliğinde, önceden hazırlık yapmadan söylenir.

Ninniler, anonim halk şiiri kapsamında değerlendirilen bir nazım türüdür. Özellikleri: Genellikle hece ölçüsüyle söylenir. Annenin çocuğuna karşı hissettiği duyguları (sevgi, öğüt, dilek, temenni, dua, şikâyet vb.) ifade eder. Mani nazım şekliyle söylenir, ancak düzenli bir yapı göstermez. Kalıplaşmış ifadeler içerir. İşlevi çocuğu uyutmak veya sakinleştirmek olduğundan, ezgi ön plana çıkar.

Dursun Ali Akınet, halk şiiri türünde eserler veren bir şairdir. Şiirlerinde sosyal temalar, sevgi, ayrılık ve ümitsizlik gibi bireysel konular işlemiştir.

Divan ve halk şiirinin ortak özellikleri şunlardır: Aynı gelenekten beslenmeleri. İçerik benzerliği. Nazım türleri. Günlük hayata dair unsurlar. Bazı şiirsel unsurlar. Ayrıca, divan şiirinde hece ölçüsüyle yazılmış şiirler ve halk şiirinde dedim-dedi kalıbıyla yazılmış karşılıklı konuşma biçiminde düzenlenmiş şiirler de bulunur.

"Yiğit Muhtaç Olmuş Kuru Soğana", Aşık Mahzuni Şerif'in bir türküsünün adıdır. Bu türküde, bir kişinin en ucuz olması gereken soğana bile muhtaç hale getirilmesi eleştirilir. Ayrıca, bu ifade, Hititli Metal Ustası Şittili'nin Ana Tanrıça Arinniti'ye "Yaşamın anlamı nedir?" diye sorması ve Tanrıça'nın ona bir baş soğan vermesi hikayesiyle de ilişkilendirilir. Son olarak, bu ifade, Fakir Baykurt'un öğretmenlik yaptığı köylerde çocuklara soğanı öğütlemesini de hatırlatır; Baykurt, "Soğanı, sabahları kendin ye, öğle zamanı dostuna, akşamları düşmanına yedir" der.

"Eski Libas Gibi Aşıkın Gönlü" sözleri, halk şairi Seyrani'ye aittir.

Halk şiirinde telmih, bir anlatımda doğrudan söylenmeden, bir olay, kişi, atasözü ya da başka bir unsura üstü kapalı şekilde işaret edilmesi, anımsatılması anlamına gelir. Telmih sanatında amaç, ifadeyi zenginleştirmek, derinlik katmak ve dinleyici ya da okuyucunun zihninde çağrışımlar uyandırmaktır. Halk şiirinde telmih genellikle atasözleri, destanlar ya da halk hikâyelerine yapılır. Telmih, Türk edebiyatında özellikle Divan şiirinde sıkça kullanılır; mitolojik, dini veya tarihi olaylara göndermeler yaygındır. Telmihin başarılı olması için okuyucunun dolaylı anlatıma konu olan düşünceyi kolayca anlayabilmesi gerekir.

Halk şiiri ve divan şiiri arasındaki bazı farklar şunlardır: Nazım birimi: Halk şiirinde nazım birimi dörtlük, divan şiirinde ise beyittir. Ölçü: Halk şiirinde ölçü hece ölçüsü, divan şiirinde ise aruz ölçüsüdür. Dil: Halk şiirinde dil, halkın konuştuğu günlük konuşma dilidir; divan şiirinde ise Arapça, Farsça ve Türkçe karışımı olan Osmanlıcadır. Uyak: Halk şiirinde genellikle yarım uyak, divan şiirinde ise tam ve zengin uyak kullanılmıştır. Konu: Divan şiirinde soyut konular, halk şiirinde ise somut konular işlenmiştir. Şairlerin kimliği: Divan şairleri tahsilli, Arapça ve Farsçaya hakim kişilerdir; halk şairleri ise genellikle okuma yazma bilmeyen halktan kişilerdir. Etkileşim: Zamanla karşılıklı etkileşim sonucunda bazı ortak özellikler de ortaya çıkmıştır.

Zileli Ceyhunî, koşma, destan, divan, semai, kalendâr ve satranç gibi halk şiiri türlerinde yazdığı şiirlerle tanınmıştır. Ceyhunî, şiirlerinde tasavvuf, aşk, doğa ve ayrılık gibi temaları işlemiştir. Ceyhunî'nin şiirleri cönklerde ve dergilerde yer almış, ancak kitaplaşmamıştır.

Âşık Paşa, hem hece hem de aruz ölçüleriyle şiirler yazmıştır. Hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinde Ahmet Yesevi ve Yunus Emre’nin etkileri görülmektedir. Âşık Paşa’nın bazı şiirlerinin türleri şu şekildedir: Gazeller. Manzumeler. Âşık Paşa’nın en önemli ve kendisine asıl şöhretini kazandıran eseri ise 12.000 beyit dolayında olan ve dini-tasavvufi konulu bir mersiye olan Garibname’dir.

Anonim halk şiiri alkış, halk edebiyatında karşıdaki kişinin iyiliğinin istendiğini gösteren söz kalıplarıdır. Alkışların bazı özellikleri: Kısa ve özlü yapı: Düşünce ve yargılar, belirli kalıplara sığdırılarak ifade edilir. Sanat değeri: İmge, düşünce ve çağrışım buluşlarında başarılı olan alkışlar, küçük birer sanat eseri olarak kabul edilir. Kullanım alanı: Belirli bir yaygınlık taşımaz; kullanım alanları duygulara bağlı olarak özel dileklerle sınırlıdır. Toplumsal yansıma: Toplumun değer yargılarını, milli karakterin izlerini taşır. Alkışlar, genellikle belirli bir nazım şekline sahip değildir; mani veya koşma gibi şekillerle de kullanılabilir.

Yunus Emre, özellikle Alevi-Bektaşi şiiri üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Yunus Emre'nin etkilediği diğer halk şiiri türleri arasında divan şiiri ve tekke şiiri de bulunmaktadır. Yunus Emre'nin etkilediği bazı halk şairleri: Abdal Musa; Kaygusuz Abdal; Pir Sultan Abdal.

Halk şiirinin en etkileyici şiiri olarak değerlendirilebilecek bir eser yoktur, çünkü halk şiiri, farklı temalar ve nazım biçimleriyle geniş bir yelpazeye sahiptir. Etkileyici halk şiirlerinden bazıları şunlardır: Aşık Veysel - Uzun İnce Bir Yoldayım. Pir Sultan Abdal - Dönen Dönsün. Karacaoğlan - Ben Güzele Güzel Demem. Köroğlu - Benden Selam Olsun Bolu Beyine. Dadaloğlu - Ilgıt ılgıt bir yel esti.

Halkın yaşam tarzını anlatan şiirlerin bazı temsilcileri: Mehmet Akif Ersoy. Yunus Emre, Karacaoğlan, Dadaloğlu, Aşık Veysel, Aşık Mahzuni Şerif gibi halk şiiri temsilcileri de halkın yaşam tarzını yansıtan eserler vermiştir. Ayrıca, toplumcu gerçekçi şiir temsilcileri de halkın yaşam mücadelesini ve sosyal sorunları işlemiştir.

Kütahya şiir geleneği, tarih boyunca güçlü bir edebî ortam oluşturmuş ve farklı şiir türlerini barındırmıştır. Bazı özellikleri: Germiyan Beyliği Dönemi: Süleyman Şah ve II. Yakub Çelebi'nin âlim ve şairlere önem vermesiyle ciddi bir edebî ortam oluşmuştur. XIX. Yüzyıl: Âşıklık geleneğinden yetişen Ârifî, Pesendi, Âşık Şükrü gibi şairler, halk şiiri geleneğini sürdürmüştür. Tekke ve Halk Şiiri: Kütahya, tekke ve halk şiiri geleneğinde de önemli bir yere sahiptir. Kütahya, yetiştirdiği yüz aşkın şairle Osmanlı coğrafyasında altıncı edebiyat ve kültür merkezi olarak kabul edilmektedir.