AnlatımTeknikleri

Betimlemenin amacı, anlatılan varlık ya da nesneyi okuyucunun veya dinleyicinin hayalinde canlandırabilmesini sağlamaktır. Betimlemenin diğer amaçları şunlardır: Bilgi verme. Estetik zevk verme. Anıları kalıcı hale getirme. Eğitim.

Edebi sanatlar (söz sanatları) üç ana gruba ayrılır: 1. Mecaza dayalı sanatlar: Teşbih (benzetme). İstiare (eğretileme). Mecaz (değişmece). Mecaz-ı mürsel (ad aktarması). Kinaye (değinmece). Tariz (tersini söyleme). Teşhis (kişileştirme). İntak (konuşturma). 2. Anlama dayalı sanatlar: İham. Tevriye (çift anlamlılık). Tenasüp (uygunluk). Leff ü neşr (sıralı açıklama). Tecahül-i arif (bilmezden gelme). Hüsn-i talil (güzel sebebe bağlama). Mübalağa (abartma). Tezat (zıtlık). 3. Söze dayalı sanatlar: Cinas. Aliterasyon. Asonans. Ulama. Seci. Kalp (değiştirme). İştikak (türetme). Akis (yansıma). İade (geri çevirme).

Alegorinin amacı, soyut kavramları semboller aracılığıyla temsil ederek okuyucuyu veya izleyiciyi düşündürmektir. Alegori, genellikle şu amaçları taşır: Eleştirme ve hicivleme. Siyasallaştırma. Ahlaki, dini veya felsefi talimat verme. Alegori, bu amaçları gerçekleştirmek için bir hikâye üzerinden dolaylı bir anlatım tercih eder.

Dolaylamanın amacı, genellikle şu şekillerde ortaya çıkar: Edebi etki yaratma. Belirli bir kavramı vurgulama. Kaçamak cevaplar verme. Kibar olma. Teknik terimlerden kaçınma. Yabancı dilde iletişim.

İlahi (hakim) bakış açısı ile kahraman bakış açısı arasındaki temel farklar şunlardır: İlahi Bakış Açısı: Anlatıcı, her şeyi bilir; geçmiş, şimdiki zaman ve geleceği görür. Kahramanların iç dünyalarına ve akıllarından geçenlere hakimdir. 3. tekil şahıs ağzıyla konuşur. Kahraman Bakış Açısı: Anlatıcı, olay örgüsünün içindeki bir kahramandır. Olayları kendi perspektifinden, kendi duygu ve düşünceleri doğrultusunda aktarır. 1. tekil şahıs ağzıyla konuşur. Her şeyi bilme, görme ve duyma imkanı, kendi imkanlarıyla sınırlıdır.

İlahi (hakim) bakış açısı ile kahraman bakış açısı arasındaki temel farklar şunlardır: İlahi Bakış Açısı: Anlatıcı, her şeyi bilir; geçmiş, şimdiki zaman ve geleceği görür. Kahramanların iç dünyalarına ve akıllarından geçenlere hakimdir. 3. tekil şahıs ağzıyla konuşur. Kahraman Bakış Açısı: Anlatıcı, olay örgüsünün içindeki bir kahramandır. Olayları kendi perspektifinden, kendi duygu ve düşünceleri doğrultusunda aktarır. 1. tekil şahıs ağzıyla konuşur. Her şeyi bilme, görme ve duyma imkanı, kendi imkanlarıyla sınırlıdır.

Öykülemenin bazı özellikleri: Olay, kişi, mekân ve zaman ortak unsurlardır. Olay akışı vardır; olaylar birbiri üzerine gelişir ve zaman durmadan geçer. Genellikle haber kipleriyle çekimlenmiş yüklemler kullanılır. Hareketli bir yaşam kesiti bir olaya bağlı olarak anlatılır. Amaç, okuyucuyu olayların içinde yaşatmaktır. Anlatıcı, olayı genellikle geçmiş zaman kipiyle aktarır. Varlıklar, hareket halinde sunulur. Merak unsuru ön plandadır; duygu yerine merak uyandırılır. Olaylar, genellikle oluş sırasına göre aktarılır. Betimleyici anlatım ile birlikte kullanılır. Öyküleme, roman, hikâye, masal, tiyatro, biyografi, otobiyografi, anı ve gezi türlerinde sıkça başvurulur.

Telmih sanatının amacı, bilinen bir hadise, kişi, nükte, fıkra, atasözü gibi unsurları dolaylı biçimde anımsatarak okuyucuya ifadeyi zenginleştirmektir. Telmihin diğer amaçları arasında: Övgü veya eleştiri: Eserde başka bir eser veya yazara gönderme yaparak övgü veya eleştiri yöneltmek. Kültürel birikim ve entelektüel derinlik: Yazarın kültürel birikimini ve entelektüel derinliğini sergilemek. Geleneğin devamı: Geçmiş edebi geleneği hatırlayarak, idame ettirmek ve gelecek kuşaklara aktarmak.

Yaşanmış gerçek bir hikaye yazmak için aşağıdaki adımlar izlenebilir: 1. Başlık Seçimi: Hikayenin özünü yansıtan ve okuyucuların ilgisini çekecek bir başlık belirlenmelidir. 2. Ana Karakterin Tanıtımı: Hikayenin merkezindeki kişi detaylı bir şekilde tanıtılmalı, kişiliği, duyguları ve deneyimleri hakkında bilgi verilmelidir. 3. Olayların Sıralanması: Zaman çizelgesi oluşturularak, hikayenin başlangıcından sonuna kadar olan olaylar doğru sırayla anlatılmalıdır. 4. Temaların İşlenmesi: Hikayenin içindeki önemli mesajlar ve öğretiler vurgulanarak, okuyucuların hikayeden alacakları dersler güçlendirilmelidir. 5. Dil ve Anlatım: Sade ve yalın bir dil kullanılmalı, karmaşıklıktan kaçınılmalı ve öyküleme anlatım biçimi tercih edilmelidir. Ayrıca, hikayenin gerçek ve samimi olması, kendi deneyimlerin ve duyguların hikayeye dahil edilmesi, hikayeyi daha kişisel ve etkileyici hale getirebilir.

Telmih, bilinen bir hadise, kişi, nükte, fıkra, atasözü gibi unsurlara gönderme yaparak anlatımı güçlendirmek ve anlamı genişletmek amacıyla yapılır. Telmihin başarılı olması için, okuyucunun dolaylı anlatıma konu olan düşünceyi kolayca anlayabilmesi gerekir. Telmihin bazı amaçları: Anlatımı kuvvetlendirmek. Anlamı genişletmek. Süslemek.

Yaşanmış gerçek olayların neden daha çok ilgi çektiğine dair bazı nedenler: Özdeşim kurma ve empati: Gerçek hayattan alıntılar, izleyicilerin kendi yaşamlarından kesitler bulmasına olanak tanır, bu da özdeşim kurma ve empati özelliklerini açığa çıkarır. Merak: Gerçek hikayeler, beyinde bulmaca etkisi yaratır ve insanlar bu hikayeleri çözmeye çalışarak kendilerini dedektif gibi hissederler. Evrimsel avantaj: Korkunç olaylar, ataların hayatta kalmasına yardımcı olduğu için, insanlar bu tür olaylara karşı merak duyar. Adrenalin: Gerçek suç hikayeleri, adrenalin hormonunu yükseltir ve bu duygu bağımlılık yapabilir. Psikolojik nedenler: İnsanlar, kurban olmadıkları için rahatlamış hissederler ve bu tür olaylar, kontrollü bir ortamda korku hissetmelerine olanak tanır.

Öyküleme (öyküleyici anlatım) ve betimleme (betimleyici anlatım) arasındaki temel farklar şunlardır: Olay ve Zaman: Öykülemede olaylar, kişi veya kişilerin başından belli bir yerde ve belli bir zamanda geçer. Amaç: Öyküleme, tasarlanan veya yaşanan bir olayı belli bir kurgu içerisinde aktarmaya odaklanırken, betimleme bir sahne, kişi veya nesneyi ayrıntılı ve canlı bir şekilde tasvir etmeye odaklanır. Dil Kullanımı: Öyküleme genellikle aktif fiiller ve zaman dizilerinin kullanılmasını içerirken, betimleme duyusal ayrıntıları ve sıfatları yoğun bir şekilde kullanır.

Betimleme, bir varlığın, olayın, düşüncenin, karakterin vb. göz önünde canlandırılmasını sağlamak için detaylı bir şekilde anlatılmasıdır. Betimleme örnekleri: Fiziksel (dış) betimleme: "Koyu renkli saçları kısa kesilmiş ve yanları kıvrık bir şekilde şekillendirilmişti. Gözleri koyu kahverengi, geniş ve canlı bir ifade taşıyordu. Burnu, düz ve inceydi, yüzündeki tüm hatlar birbirine uyumlu ve estetik bir bütünlük oluşturuyordu. Omuzları genişti ve kıvrımları kasları belli ediyordu. Vücudu sıkı ve düzgündü, kendine güvenli bir yürüyüşü vardı ve her hareketi kararlılıkla yapıyordu". Ruhsal (iç) betimleme: "Uzaklara dalıp gitmişti. Elindeki kağıtla oynayıp duruyordu. Kağıda baktıkça sanki içinden bir parça kopuyordu fakat bir yandan bu düşüncelerin kendine zarar verdiğinin farkındaydı". Betimleme türleri: Açıklayıcı betimleme: Bilgi verme amacı taşır. Sanatsal (izlenimsel) betimleme: Sanatsal bir anlatım içerir. Betimleme, özellikle dünya klasikleri listesinde bulunan eserlerde sıklıkla karşımıza çıkar.

Küçürek hikaye (minimal öykü) örneklerinden bazıları şunlardır: Tarık Dursun K. - "Sus Kalbim, Sus Çiçek". Vüs'at O. Bener - "Tortu". Necati Tosuner - "Seçkin Göz". Ferit Edgü - "Yangın". Haydar Ergülen - "Kıssadan Hikaye". Mehmet Harmancı - "İz". Ferit Edgü - "Yolcu". Tarık Günersel - "Derya". Joyce Carol Oates - "Dulun İlk Yılı". Küçürek hikayeler, genellikle bir anın veya küçük bir olayın saptamasıdır ve yoğun, dolaylı anlatım ile sembolizm içerir.

Betimleme (tasvir etme) ve öyküleme (hikâye etme) arasındaki temel farklar şunlardır: Olay ve zaman unsuru: Betimlemede zaman içinde donmuş bir durum söz konusudur ve herhangi bir olay anlatılmaz. Amaç: Betimlemenin amacı, bir sahne, kişi veya nesneyi ayrıntılı ve canlı bir şekilde tasvir ederek okuyucunun zihninde bir resim oluşturmaktır. Dil kullanımı: Betimlemede genellikle duyusal ayrıntılar ve sıfatlar kullanılır. Ayrıca, betimleme fotoğrafa, öyküleme ise filme benzetilebilir.

Decameron, İtalyan edebiyatı ve dünya edebiyatı açısından önemli bir eserdir çünkü: İlk hikaye anlatıcısı: Giovanni Boccaccio, Decameron ile dünya edebiyatında "ilk hikaye anlatıcısı" olarak ün salmıştır. Düzyazı örneği: Boccaccio, Decameron ile İtalyan dilinde düzyazının temelini atmıştır. Toplumsal ayna: Eser, 1348'deki veba salgını sırasında Floransa'daki toplumun günlük yaşamını ve sorunlarını gerçekçi bir şekilde yansıtır. Çeşitlilik: Eserde, kadın-erkek ilişkileri, kiliseye eleştiriler ve çeşitli toplumsal konular ele alınır. Sanatsal anlatım: Kitapta, her bir hikaye için verilen özetler sanatsal bir anlatım örneği olarak değerlendirilir.

İronik bir şekilde kullanmak için, bir durumun veya düşüncenin tam tersini söyleyerek ima etmek gerekir. İronik kullanım örnekleri: "Çok güzel giyinmişsin; çok zavallısın!". "Ceza almadım, ama çok şanslıydım!". "Seni ne kadar çok sevdiğimi söylemiyorum, çünkü bu senin hakkın!". "İşlerimizi çok hızlı yaptın, gerçekten çok yavaşsın!". "Seni ödüllendireceğim, çünkü bana hiçbir şey yapmadın!". İroni, alaycı, eleştirel veya mizahi bir anlam taşır ve genellikle bir noktaya değinmek veya onaylamama ifade etmek için kullanılır.

Kişileştirme (teşhis), insan dışındaki varlıklara (hayvanlar, nesneler, doğa olayları) insana özgü niteliklerin aktarılmasıyla yapılan söz sanatıdır. Kişileştirme, genellikle intak (konuşturma) sanatı ile birlikte kullanılır. Bazı kişileştirme örnekleri: "Sanki çiçekler bana küsmüş gibi, her birinin boynu bükülmüştü." "Yeller tuttu kollarımdan / Dağlar geçit vermedi bana / Gideyim dedim sevdiğimi göreyim / Yollar izin vermedi bana." "Rüzgâr, bir insan gibi sevincinden ağlıyor, gülüyor, haykırıyordu." "Aynalar, bakmayın yüzüme dik dik / İşte yakalandık, kelepçelendik."

Alegorik anlatım, bir metinde verilmek istenen mesajın doğrudan değil, çeşitli simgeler aracılığıyla anlatılmasıdır. Alegorik anlatımda kullanılan bazı özellikler: Semboller: Güvercin barışı, terazi adaleti simgeler. Karakterler: Fabllarda hayvanlar, insana ait özellikleri veya duyguları temsil eder. Olay örgüsü: Masal ve hikayelerde olaylar, soyut kavramları alegorik olarak işleyebilir. Alegorik anlatım, edebiyat dışında sinema, resim ve heykel gibi sanat dallarında da kullanılır.

Edebiyatta imgesel anlatım, anlatılan şeylerin zihinde yeniden canlandırılması anlamına gelen imgelem kullanılarak yapılan anlatım türüdür. Özellikleri: Çağrışımlar ve hayal gücü: Çağrışımlar ve hayal gücü ön plandadır. Kişisellik: İmgeler evrensel değil, kişiseldir. Bütünlük: Parçalı anlatım değil, bütünlük önemlidir. Yorum: Bakış açısı ve yorum son derece önemlidir. Örnekler: Baki'ye ait olan "Zinhar eline ayna vermeyin o kafirin / Zira suretinin güzelliğini görürse putperest olur" beyitinde güzellik imgesi, ayna sembolüyle anlatılmıştır. Turgut Uyar'ın şiirinde, ayın ateş gibi yağması ve geminin terlemesi gibi ifadeler imgesel anlatım örneklerindendir. İmgesel anlatım, sadece edebiyatta değil, felsefe, sinema ve diğer sanat dallarında da kullanılır.