Fiil

Zarf-fiiller, fiillere belirli eklerin getirilmesiyle oluşturulur ve cümlede zarf (belirteç) görevinde kullanılır. Zarf-fiilleri ayırt etmek için şu özelliklere dikkat edilebilir: Ekler: Fiillere -esiye, -ip, -ıp, -meden, -ince, -ken, -eli, -dikçe, -erek, -ir … -mez, -diğinde, -e … -e, -meksizin, -cesine ekleri getirilir. Görevi: Çoğunlukla yükleme yöneltilen "nasıl" veya "ne zaman" sorularının yanıtıdır. Özellikler: Geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, olumsuzluk, maksat ve sürekli gibi farklı zaman ve kip şekilleri vardır. Kullanım: Çekim eki almazlar ve genellikle yükleme bağlanan bağlaçlar olarak da işlev görürler. Örnek: "Yemeğimi bitirir bitirmez gelirim" cümlesindeki "-ip" eki, zarf-fiil göstergesidir.

Ünlü daralması, Türkçede geniş ünlülerin (a, e) dar ünlülere (ı, i, u, ü) dönüşmesi şeklinde gerçekleşen bir ses olayıdır. Örnekler: sakla + yor > saklıyor; dile + yor > diliyor; kutla + yor > kutluyor; gözle + yor > gözlüyor; yazma + yor > yazmıyor; gelme + yor > gelmiyor; koşma + yor > koşmuyor; öpme + yor > öpmüyor. Ayrıca, "de-" ve "ye-" fiil köklerine gelecek zaman, istek kipi, sıfat-fiil ve zarf-fiil eki getirildiğinde veya başka bir ek getirilip de araya "-y-" kaynaştırma harfi girdiğinde, bu seslerin (a, e) daralarak ı, i, u, ü olduğu görülür: de-yor > diyor; ye-en > yiyen; de-e-lim > diyelim; ne-ye > niye.

İsim fiil bulmak için fiillere şu ekler getirilir: -ma, -me; -mak, -mek; -iş, -ış, -uş, -üş. Bu ekleri, akılda daha kolay kalması için “-iş, -me, -mek” veya “-ma, -ış, -mak” şeklinde kodlamak mümkündür. Örnekler: "Arkadaşınla tanışmayı annen de istiyor" cümlesindeki "tanışmayı"; "Türkü okuyuşunu herkes hayranlıkla dinledi" cümlesindeki "okuyuşunu"; "Ekmek yapmak bir yetenek işidir" cümlesindeki "yapmak". İsim fiillerin olumsuzluk eki alan fiillerle karıştırılmaması gerekir. İsim fiil eki almalarına rağmen kalıplaşmış ve bir varlığa ad olarak kullanılan kelimeler de bulunmaktadır.

Sürttürme, "sürttürmek" işinin anlamına gelir. Ayrıca, "elbise üstünden, malı soymadan, yüzeyde ileri geri hareketlerle haz almak ve belki sonunda boşalmak" anlamında da kullanılır.

"Habla" kelimesi, İspanyolca'da "konuşmak" anlamına gelen "hablar" fiilinin üçüncü tekil şahıs tekil formudur. Kullanım alanları: Tú komutu: "Habla a tu madre" (Annenle konuş). Mevcut zaman göstergesi: "Ella habla español" (O, İspanyolca konuşur). "Habla" kelimesi, genellikle başkasının konuşma yeteneğini veya dil becerilerini ifade etmek için kullanılır. Örneğin: "Mi hermano habla francés" (Kardeşim Fransızca konuşur). "Habla" ve "hablo" arasındaki fark, "habla"nın üçüncü tekil şahıs, "hablo"nun ise birinci tekil şahıs formudur. Örneğin: "Yo hablo inglés" (Ben İngilizce konuşurum).

"Being" kelimesi, İngilizce'de "olmak" fiilinin devam eden hali olup, "oluyor/olmaya devam ediyor" anlamına gelir. Bazı kullanım örnekleri: "I am being funny" (Komiklik yapıyorum). "You are being really noisy" (Çok ses yapıyorsun). "She enjoys being on the beach" (Sahilde olmaktan hoşlanıyor). Ayrıca, "being" kelimesi "varlık", "varoluş" ve "benlik" gibi anlamlara da gelir.

Fiillerin üçüncü hali (Past Participle), Present Perfect Tense, Past Perfect Tense ve Future Perfect Tense gibi perfect zaman yapılarında kullanılır. Present Perfect Tense. Past Perfect Tense. Future Perfect Tense. Ayrıca, fiillerin üçüncü hali edilgen cümlelerde ve sıfat fiil türetmek için de kullanılabilir.

Evet, bağ eylem ve ulaç aynı anlama gelir. Zarf-fiil olarak da bilinen bağ eylem veya ulaç, bir fiilin cümlede zarf (belirteç) görevinde kullanılan hâlidir. Bağ fiiller, fiil kök ve gövdelerine getirilen eklerle geçici olarak zarf oluşturur ve çekim eki almaz.

Fiil test sorularını çözmek için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: YouTube. unirehberi.com. sinavtime.com. testlericoz.com. derslig.com. Test sorularını çözerken, fiillerin çatı türleri (etken, edilgen, dönüşlü, işteş) ve nesne-yüklem ilişkisi gibi konulardaki bilgileri kullanmak faydalı olacaktır.

Fiil çatısını bulmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Öznesine göre fiil çatıları: Etken fiil: Özne, işi kendisi yapar ve cümlelerde özne gerçektir. Edilgen fiil: İş başkası tarafından yapılır ve özne sözdedir. Dönüşlü fiil: Özne, işi yaparken aynı zamanda o işten etkilenir. İşteş fiil: Eylem, en az iki kişi tarafından karşılıklı ya da birlikte yapılır. 2. Nesnesine göre fiil çatıları: Geçişli fiil: Yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne?” sorularına cevap verir. Geçişsiz fiil: Nesne alamaz. Örnekler: "Bütün sokaklar temizlendi" "Adam hep kendisiyle övünüyor" "Herkes bu konuyu anladı" "Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu"

Fiilin özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Anlamına göre fiiller: İş fiilleri, oluş fiilleri ve durum fiilleri olarak üçe ayrılır. Fiziksel veya zihinsel aktivite: Eylem fiilleri, birinin fiziksel ya da zihinsel olarak ne yaptığını gösterir. Geçişli veya geçişsiz olma: Geçişli fiiller doğrudan bir nesneye ihtiyaç duyarken, geçişsiz fiiller ihtiyaç duymaz. Zaman ve kip: Fiiller, haber ve dilek kip ekleri ile zaman ve tasarlama anlamı kazanır. Özne ile ilişki: Etken, edilgen, dönüşlü gibi farklı özne ilişkileri kurabilir. Yapısına göre: Basit, türemiş ve bileşik olmak üzere üç gruba ayrılır. Fiiller, cümleleri tamamlamak, anlamı derinleştirmek ve iletişimde daha etkili bir şekilde ifade etmek için önemlidir.

Ek fiiller, genellikle isim veya isim soylu sözcüklere eklenerek onların kip ve kişi eki almalarını sağlar ve bu sözcüklerin cümlede yüklem olarak kullanılabilmesini mümkün kılar. Ek fiilin bulunabileceği durumlar: İsim cümleleri: Ek fiil, isimlere eklenerek onların kip ve kişi eki almalarını sağlar. Fiil cümleleri: Basit zamanlı fiiller, ek fiil alarak birleşik zamanlı fiil haline gelir. Ek fiilin dört kipi: 1. Görülen (bilinen) geçmiş zaman: "-di". 2. Duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman: "-miş". 3. Geniş zaman: "-dir". 4. Şart: "-se". Ek fiilin olumsuzu "değil" edatıyla, sorusu ise "mi" edatıyla yapılır.

7. sınıf Türkçe'de yer alan bazı birleşik fiiller: Kurallı birleşik fiiller: Yeterlik fiili: Fiil kök veya gövdelerine “-ebil(mek)” getirilerek yapılır. Tezlik fiili: Fiil kök veya gövdelerine “-iver(mek)” getirilerek yapılır. Süreklilik fiili: Fiil sonuna “-dur-, -kal-, -gel- ve -koy-” fiillerinin eklenmesiyle oluşturulur. Yaklaşma fiili: Fiil sonuna “-eyaz(mak)” eklenerek yapılır. Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller: “Et-, ol-, kıl-, eyle- ve buyur-” eylemlerinin isim soylu sözcüklerden sonra kullanılmasıyla oluşur. Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller: Sıklıkla bir arada kullanılan sözcüklerin zaman içinde kaynaşıp deyim haline gelmesiyle oluşur.

Evet, fiilde anlam kayması ve kip kayması aynı şeyi ifade eder. Zaman ve anlam kayması olarak da bilinen fiilde kip kayması, bir zaman kipinin başka bir zaman kipinin yerine kullanılması anlamına gelir. Örnek cümleler: "Önümüzdeki ay Londra'ya uçuyorum" cümlesinde gelecek zaman kipi yerine şimdiki zaman kipi kullanılmıştır. "Halam yangın çıkınca beni kundağa sarıp dışarı fırlıyor" cümlesinde fiil, her ne kadar geniş zamanla çekimlenmişse de aslında yangın çıktığı an kastedilmiştir. "O daha üç yaşındayken babasını kaybediyor" cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş geçmiş zamanda olmuştur.

7. sınıf düzeyinde, Türkçede birleşik fiiller üç ana gruba ayrılır: 1. Kurallı Birleşik Fiiller: Yeterlilik, tezlik, süreklilik ve yaklaşma bildiren fiillerdir. Yeterlik Fiili: "ebilmek" yardımcı fiili ile oluşturulur. Tezlik Fiili: "ivermek" yardımcı fiili ile oluşturulur. Süreklilik Fiili: "edurmak", "ekalmak", "egelmek" yardımcı fiilleri ile oluşturulur. Yaklaşma Fiili: "eyazmak" yardımcı fiili ile oluşturulur. 2. Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller: "etmek", "olmak", "bulmak", "yapmak" gibi yardımcı fiillerin isim soylu sözcüklerden sonra kullanılması ile oluşur. 3. Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller: Sıklıkla bir arada kullanılan sözcüklerin zaman içerisinde kaynaşması ve deyim haline gelmesi ile oluşur.

Kip ve ek fiil arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: Kip, fiillerin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir. Ek fiil, isimlere gelerek onların kip ve kişi eki almasını sağlayan, ayrıca eklendiği çekimli fiilleri, birleşik zamanlı fiil yapan ek biçimindeki yardımcı eylemdir. Ek fiilin bazı kiplerle çekimi şu şekildedir: Görülen geçmiş zaman (idi). Duyulan geçmiş zaman (imiş). Geniş zaman (dir). Şart kipi (ise).

Türkçedeki kişi ekleri şunlardır: -m, -im; -n, -in, -sin; -k, -iz, -niz, -iniz, -siniz; -ler, -sinler. Bu ekler, büyük ve küçük ünlü uyumlarına uyacak şekilde değişiklik gösterir. Kişi ekleri, cümledeki eylemin kim tarafından yapıldığını belirtmek için kullanılır. Örnek cümleler: "Her yerde seni aradık" (özne - 1. çoğul şahıs - biz, aldığı ek - (k)); "Yemeğe başlamadan önce sen geldin" (özne - 2. tekil şahıs - sen, aldığı ek - (n)).

Fiilde çatı konu anlatımı şu şekilde yapılabilir: Yüklem, özne ve nesne tespiti: Fiilde çatı incelenirken öncelikle yüklem, ardından özne ve nesne bulunur. Öznelerine göre fiiller: Etken fiil: Öznenin eylemi bizzat yaptığı fiillerdir. Edilgen fiil: Öznenin eylemi yapan değil, etkilenen durumda olduğu fiillerdir. Dönüşlü fiil: Öznenin hem eylemi yaptığı hem de ondan etkilendiği fiillerdir. İşteş fiil: En az iki özne tarafından karşılıklı veya birlikte yapılan fiillerdir. Nesne-yüklem ilişkisi: Geçişli fiil: Nesne alabilen fiillerdir. Geçişsiz fiil: Nesne alamayan fiillerdir. Fiilde çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir; isim cümlelerinde çatı aranmaz.

"Arisen", İngilizce'de "arise" fiilinin üçüncü hali olup, genellikle geçmiş zamanlı cümleler yaparken kullanılır. Kullanım alanları: Present perfect tense durumunda, özne "I, you, we, they" ise "have + arisen", özne "he, she, it" ise "has + arisen" şeklinde kullanılır. Past perfect tense durumunda, özneden bağımsız olarak "had + arisen" kullanılır. Örnek cümleler: "My dog had arisen at the backyard after I searched all of the house" (Bütün evi aradıktan sonra köpeğim arka bahçede ortaya çıktı). "She has arisen to great heights in her career" (Kariyerinde büyük başarılara ulaştı).

Dönüşlü çatılı fiillere bazı örnekler: "-n" ekiyle oluşturulan dönüşlü fiiller: uyandı; sevindi; göründü; yakındı; övündü. "-l" ekiyle oluşturulan dönüşlü fiiller: darıldı; ayrıldı; katıldı; çekildi. Örnek cümleler: "Kızlar süslendi; delikanlılar güzelce giyindi". "Sınavı geçtiğini öğrenince çok sevindi". "Adam hep kendisiyle övünüyor". "Çocuk babasının kollarına atıldı". "Genç kız camın önünden çekildi". "Deprem olduğunu duyunca anında telefona sarıldı". "Lisede sık sık kazandığı ödülleri ile övünürdü". "Yarınki programa katılabilmek için hazırlandım".