Fiil

Hayır, fiilde kip ve haber kipi aynı şey değildir. Fiilde kip, fiillerin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir. İki ana kip türü vardır: 1. Haber (bildirme) kipleri: Eylemin yapıldığı, yapılacağı veya yapıldığı bildirilen kiplerdir. 2. Dilek (tasarlama) kipleri: Eyleme dilek, istek, şart veya emir anlamı katan kiplerdir. Haber kipleri, belirli bir zaman anlamı taşır ve fiilin geçmişte, şimdi veya gelecekte yapılıp yapılmadığını bildirir. Dolayısıyla, fiilde kip kavramı daha geniş bir terim olup, haber kipleri bu kavramın bir alt türüdür.

Fiil çatısı, genellikle özne-yüklem ilişkisi ve nesne-yüklem ilişkisi sorularında çıkar. Özne-yüklem ilişkisi soruları, fiilin etken, edilgen, dönüşlü veya işteş olup olmadığını belirler. Nesne-yüklem ilişkisi soruları ise fiilin geçişli, geçişsiz, ettirgen veya oldurgan olup olmadığını belirler. Fiil çatısı, isim cümlelerinde aranmaz.

Ek eylemin (ek fiilin) bulunup bulunmadığını anlamak için şu yöntemler kullanılabilir: İsim veya isim soylu sözcüklerin yüklemi olup olmadığını kontrol etmek. Kip eklerini incelemek. Şahıs eklerini kontrol etmek. Cümlenin anlamını değerlendirmek. Ek fiil hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: dilbilgisi.net; tr.wikipedia.org; milliyet.com.tr; derslig.com.

8. sınıfta fiilde çatı bulmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Yüklemin tespiti: Yüklemi isim olan cümlelerde çatı aranmaz. 2. Özne ve nesne tespiti: Yüklem bulunduktan sonra sırasıyla özne ve nesne bulunur. 3. Özelliklerinin belirlenmesi: Özne-yüklem ilişkisine göre etken, edilgen, dönüşlü veya işteş; nesne-yüklem ilişkisine göre ise geçişli, geçişsiz, oldurgan veya ettirgen olarak fiilin çatısı belirlenir. Özne-yüklem ilişkisine göre fiiller: Etken fiiller: Özne bellidir ve işi yapandır. Edilgen fiiller: Özne belirsizdir. Dönüşlü fiiller: Eylemi yapan ve eylemden etkilenen özne aynıdır. İşteş fiiller: En az iki özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapılan eylemlerdir. Nesne-yüklem ilişkisine göre fiiller: Geçişli fiiller: Nesne alan veya alabilecek durumdaki fiillerdir. Geçişsiz fiiller: Nesne almayan veya alamayan fiillerdir. Oldurgan fiiller: Geçişsiz fiillerin geçişli hale gelmesiyle oluşur. Ettirgen fiiller: Geçişsiz fiillerin ek alarak geçişli hale gelmesiyle oluşur.

Geniş zamanda kullanılmayan fiillere örnek bulunamadı. Ancak, geniş zaman kipinin bazı kullanım alanları şunlardır: Rutinler ve alışkanlıklar. Gerçekler ve genellemeler. Planlanmış olaylar. Ayrıca, geniş zaman kipi, soru cümlelerinde istek veya rica anlamında da kullanılabilir. Geniş zaman kipi, bir eylemin tekrarlandığı veya olağan olduğu fikrini ifade eder; şu anda gerçekleşen veya gerçekleşmeyen durumlar için kullanılır.

Kurallı birleşik fiilleri bulmak için şu özelliklere dikkat edilebilir: Yapılışı: Kurallı birleşik fiiller, iki fiilin araya geniş-düz ünlülerden (a, e) veya dar ünlülerden (ı, i, u, ü) birini alacak şekilde birleşmesi yoluyla oluşur. Yazılışı: Tamamı bitişik yazılır. Anlamı: Belli bazı anlamları ifade ederler. Türleri: Dört grupta incelenir: Yeterlik fiili: Fiile “gücü yetme, başarma” anlamı katar. Tezlik fiili: Eylemin çabucak, kısa zamanda; bazen de umulmadık zamanda aniden gerçekleşiverdiğini ifade eder. Süreklilik fiili: Eylemin gerçekleşmesindeki sürekliliği ifade eder. Yaklaşma fiili: Eylemin gerçekleşmediğini; ancak gerçekleşmeye yaklaştığını ifade eder. Örnekler: Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir. Kurbağa hızla uzattığı dili ile sineği yakalayıverdi. Kaldırımda yürürken düşeyazdım. Kurallı birleşik fiillerin diğer türleri ve örnekleri için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: tr.wikipedia.org; turkedebiyati.org; hurriyet.com.tr.

Türkçede üç çeşit birleşik fiil vardır: 1. Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller: "Etmek, olmak, bulmak, yapmak, buyurmak, eylemek, kılmak" gibi yardımcı fiillerin isim soylu sözcüklerle bir eylemi birlikte ifade edecek şekilde öbekleşmesiyle oluşur. 2. Kurallı Birleşik Fiiller: İki fiilin belirli kurallara göre birleşmesiyle oluşur ve dört alt türü vardır: Yeterlik Fiili: "Abilmek" yardımcı fiiliyle yapılır, cümleye "gücü yetme" veya "olasılık" anlamı katar. Tezlik Fiili: "İvermek" yardımcı fiiliyle yapılır, cümleye "çabukluk" anlamı katar. Süreklilik Fiili: "Edurmak", "ekalmak", "egelmek" yardımcı fiilleriyle yapılır, cümleye "devamlı olma" anlamı katar. Yaklaşma Fiili: "Eyazmak" yardımcı fiiliyle yapılır, cümleye "az kalsın" anlamı katar. 3. Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller: Sıklıkla bir arada kullanılan bazı sözcüklerin zaman içerisinde kaynaşması ve deyim haline gelmesiyle oluşur.

İngilizcede "-ing" eki şu anlamlara gelir: Şimdiki zaman: Bir eylemin konuşma anında devam etmekte olduğunu belirtir. Sıfat: Fiil + "-ing" yapısı, sıfat olarak kullanılabilir ve bir durumun kişiyi nasıl etkilediğini gösterir. Gerund: Fiilin "-ing" takısı almış hali, bir eylemi ifade eder ve genellikle "yüzmek eğlencelidir" gibi cümlelerde kullanılır. Ayrıca, "-ing" eki, isim, sıfat ve zaman yapısı olarak da çeşitli alanlarda kullanılır.

Edilgin ve edilgen arasındaki fark, dilbilgisi bağlamında şu şekildedir: Edilgen, bir eylemin gerçekleştiricisinin belirli olmadığı, işin kim tarafından yapıldığının tahmin edilemediği cümleleri ifade eder. Edilgin ise, "edilgen" kelimesinin genel anlamda "pasif" ile eşdeğer kullanıldığı bir terimdir. Dolayısıyla, "edilgin" ve "edilgen" arasındaki ayrım, dilbilgisi terimi olarak "edilgen"in belirli bir dil yapısına, "edilgin"in ise daha genel bir anlama sahip olmasıdır.

İngilizce'de "lay" fiili, bir şeyi düz veya yatay bir yüzey üzerine koymak, yerleştirmek anlamına gelir. "Lay" fiilinin kullanım alanlarından bazıları şunlardır: Nesneleri yerleştirme. Gelecek zaman ifadesi. Şimdiki zaman ifadesi. "Lay" fiilinin, "uzanmak" anlamında kullanımı yoktur ve "yatmak" için "lie" fiili kullanılır.

Dilek kipleri şu eklerle oluşturulur: İstek kipi: "-e, -a" ekleri ile oluşturulur. Dilek-koşul kipi: "-se, -sa" ekleri ile oluşturulur. Gereklilik kipi: "-meli, -malı" ekleri ile oluşturulur. Emir kipi: Ek almaz, kişi ekleriyle çekimlenir. Örnekler: İstek kipi: "Şoför bey, müsait bir yerde ineyim". Dilek-koşul kipi: "Yarın sen de bizimle gelsen". Gereklilik kipi: "Hafta sonuna kadar bu kitabı okumalıyım". Emir kipi: "O mesajı sakın cevap verme!".

Yardımcı fiil ile yapılan birleşik fiiller, "etmek, olmak, bulmak, yapmak, eylemek, kılmak, buyurmak" gibi yardımcı fiillerin ad soylu bir sözcükle birlikte kullanılarak oluşturduğu fiillerdir. Bazı örnekler: akın etmek; mecbur olmak; doğum yapmak; namaz kılmak; perişan eylemek. Bu tür fiillerin isim kısmında ünlü düşmesi veya ünsüz türemesi varsa, birleşik fiil bitişik yazılır.

İsim ve fiil çekim eklerini ayırt etmek için şu yöntemler kullanılabilir: Anlam yönünden: İsimler, varlıkları ve kavramları; fiiller ise iş, oluş, hareket bildiren kelimeleri karşılar. Kelime sonuna "-mak / -mek" eki getirme: Bir kelimenin isim veya fiil kökünden olup olmadığını anlamak için kullanılır. İsim çekim ekleri, isimlere eklenerek onların hangi durumda, kimin veya neyin ait olduğunu belirtir. Örnekler: Çoğul eki: "-lar/-ler" (örneğin, "kitaplar"). Hâl ekleri: Belirtme hâli (-ı, -i, -u, -ü), yönelme hâli (-e, -a), bulunma hâli (-de, -da). İyelik ekleri: "-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri" (örneğin, "defterim"). Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerine eklenerek, fiillerin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını belirtir. Örnekler: Kip ekleri: Haber kipleri (-di, -miş, -ecek, -yor, -r), dilek kipleri (-meli, -e, -se, -sin). Kişi ekleri: 1. tekil, 2. tekil, 3. tekil, 1. çoğul, 2. çoğul ve 3. çoğul (örneğin, "gör-dü-m"). Olumsuzluk eki: Fiilin yapılmadığını veya gerçekleşmediğini ifade eder (örneğin, "-me", "-ma").

İkinci ve üçüncü hali aynı olan bazı düzensiz fiiller: Cut: Cut, cut, cut (kesmek). Bet: Bet, bet, bet (bahse girmek). Hurt: Hurt, hurt, hurt (incitmek). Burn: Burn, burnt/burned, burnt/burned (yanmak, yakmak). Bu fiillerin birinci hali farklıdır. Örneğin, "cut" fiilinin birinci hali "cut" değildir.

Hayır, türemiş fiil ve türemiş sözcük aynı şey değildir. Türemiş fiil, fiil kök veya gövdelerine yapım eki getirilerek türetilen fiillerdir. Türemiş sözcük ise isim ve fiil köklerine veya diğer türemiş sözcüklere yapım ekleri getirilerek türetilen sözcüktür. Türemiş sözcükler, türetildikleri sözcüğün türüne göre ikiye ayrılır: İsimden türeyenler. Fiilden türeyenler. Türemiş sözcükler çekim eki alabilir.

Monter fiilinin geçmiş zamanı, "passé composé" olarak şu şekilde oluşturulur: Yardımcı fiil: "être". Geçmiş ortaç: "monté". Örnekler: "Tırmandım" — "je suis monté(e)". "Tırmandık" — "nous sommes monté(e)s".

Fiilde çatı çıkmış soruları çözmek için şu adımlar izlenebilir: 1. Özneye göre çatı: Etken fiiller: Özne, işi kendisi yapar. Edilgen fiiller: İş başkası tarafından yapılır, özne sözdedir. 2. Nesneye göre çatı: Geçişli fiiller: Nesne alabilen fiillerdir, başına "onu" kelimesi getirilebilir. Geçişsiz fiiller: Nesne alamayan fiillerdir, başına "onu" kelimesi getirilemez. 3. Diğer çatı türleri: Dönüşlü fiiller: Fiile gelen "-l, -n" ekleriyle oluşturulur. İşteş fiiller: Fiile gelen "-ş" ekiyle eylem, en az iki kişi tarafından karşılıklı ya da birlikte yapılırsa. Örnek soru çözümü: "İnsanlar günümüzde başkalarına yardım etmekten korkuyor" cümlesinde "korkuyor" fiili, geçişli gibi görünse de aslında geçişsizdir. "Ben her sabah süt içerim" cümlesinde "içerim" fiili, geçişsizdir. Kaynaklar: yeninesilturkce.com; webtekno.com; testcoz.online.

Birleşik fiiller test sorularını çözmek için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: YouTube. Testkolik. Wordwall. Ordu ODM. Türkçe Dersi. Ayrıca, test sorularının çözümünde birleşik fiillerin üç ana kategoriye ayrıldığı unutulmamalıdır: kurallı birleşik fiiller, yardımcı eylemle oluşan birleşik fiiller ve anlamca kaynaşmış birleşik fiiller.

Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) ve yapıca (kurallı) kaynaşmış fiillerin ayırt edilmesi şu şekilde yapılabilir: Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Fiiller: Genellikle ad soylu bir sözcükle bir fiilin kalıplaşıp anlamca kaynaşmasıyla oluşur. Çoğunluğu mecazlıdır ve deyim sayılır. Örnekler: "ayak diremek", "başına gelmek", "dudak bükmek". Yapınca Kaynaşmış (Kurallı) Fiiller: İki fiilin belirli bir yapı içinde birleşmesiyle oluşur. Dört grupta incelenir: yeterlilik, tezlik, yaklaşma ve yardımcı fiille yapılan fiiller. Örnekler: "okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir" (yeterlilik), "çocuk, annesini görünce yanına koşuverdi" (tezlik). Özetle, anlamca kaynaşmış fiiller deyim niteliğindedir ve genellikle mecazlıdır; yapıca kaynaşmış fiiller ise belirli bir kural ve yapı içinde iki fiilin birleşmesiyle oluşur.

"Ver" fiilinin geçmiş zamanı, vermiş şeklindedir. Geçmiş zaman, fiilin geçmişte gerçekleştiğini ifade eder ve iki ana türe ayrılır: 1. Bilinen (görülen) geçmiş zaman: Fiilin bizzat görüldüğünü veya yaşandığını bildirir. 2. Duyulan (anlatılan) geçmiş zaman: Fiilin başkasından duyulduğunu veya öğrenildiğini ifade eder. Örnekler: - Bilinen geçmiş zaman: Ver-di-m. - Duyulan geçmiş zaman: Ver-miş-im.